Του Behlul Ozkan

Φανταστείτε μία χώρα όπου το κυβερνόν κόμμα καυχιέται πως θα παραμείνει στην εξουσία για άλλα 57 χρόνια, ενώ περιγράφει με κομμένη την ανάσα τα μεγαλεπήβολα σχέδια που σκοπεύει να πραγματοποιήσει στη διάρκεια αυτής της περιόδου. Φανταστείτε τον πρωθυπουργό της να ισχυρίζεται πως οι αλλαγές που έφερε το κόμμα του, θα διαρκέσουν μέχρι την “Ημέρα της Κρίσης”. Όχι, η χώρα στην οποία αναφέρομαι δεν είναι ένα σωβινιστικό κράτος πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στην Ευρώπη, αλλά η Τουρκία του σήμερα, μια υποψήφια προς ένταξη στην ΕΕ χώρα.



Από το 2002, το Κόμμα Δικαιοσύνη και Ανάπτυξη (ΑΚΡ) είναι το κυβερνόν κόμμα στην Τουρκία, υπό την ηγεσία του πρώην πρωθυπουργού και προσφάτως εκλεγμένου προέδρου, Recep Tayyip Erdogan. Περιέργως, αν και ο Erdogan υπήρξε η πιο ισχυρή προσωπικότητα για διάστημα μεγαλύτερο των δέκα ετών, οι ομιλίες του αυτές τις ημέρες σπανίως αναφέρονται στην έννοια της “Νέας Τουρκίας”. Το 2071, στην 1000η επέτειο από την άφιξη των Τούρκων στην Ανατολία, προωθείται επιθετικά ως έτος ορόσημο για αυτή τη “Νέα Τουρκία”.


Δυστυχώς, τα όλο και πιο σοβαρά εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα της Τουρκίας, δεν μπορούν να περιμένουν άλλον έναν αιώνα για να επιλυθούν. Ειδικότερα, η τουρκική πολιτική στη Μέση Ανατολή έπεσε σε τέλμα υπό τον Ahmet Davutoglu, ο οποίος υπήρξε υπουργός Εξωτερικών από το 2009 μέχρι το 2014 προτού γίνει πρωθυπουργός. Πώς η Τουρκία θα επανέλθει σε τροχιά, είναι κάτι για το οποίο διερωτώνται όλοι. Στον απόηχο της Αραβικής Άνοιξης, ο Davotoglu περιέγραψε το όραμά του για τη διαγραφή των εν υπνώσει συνόρων στη Μέση Ανατολή και τη δημιουργία μιας Ισλαμικής Ένωσης στη θέση τους. Η Τουρκία υπό το ΑΚΡ προοριζόταν να γίνει ένα καθοδηγητικό φως για τα ισλαμικά κόμμα που συμπληρώνουν το κενό εξουσίας που έμεινε στην περιοχή μετά από τις δικτατορίες που ανατράπηκαν. Τα τελευταία πολλά χρόνια, η Τουρκία, μαζί με τη Σαουδική Αραβία και το Κατάρ, έχουν εξαπολύσει έναν παρασκηνιακό πόλεμο προκειμένου να ανατρέψουν το καθεστώς Assad. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η συριακή αντιπολίτευση να πέσει στα χέρια όλο και πιο ριζοσπαστικών ομάδων.


Μια τέτοια ομάδα είναι η ISIS, η οποία έχει καταλάβει το προξενείο της Τουρκίας στη Μοσούλη τον Ιούνιο και κρατά ομήρους 49 Τούρκους διπλωμάτες εδώ και τρεις μήνες. Η ISIS είναι μια σοβαρή απειλή όχι μόνο για την Τουρκία, αλλά και για ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Πραγματικά, η μάχη εναντίον της ISIS ήταν βασικό θέμα κατά τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ πριν από λίγες ημέρες. Όσο η Τουρκία επιθυμεί να απαλλαγεί από την ISIS, είναι η μόνη χώρα του ΝΑΤΟ που έχει σύνορα με αυτόν την ακραία οργάνωση. Εκατοντάδες μαχητές της ISIS είναι γνωστό ότι είναι παρόντες στην Τουρκία. Δικαιολογημένα λοιπόν, η Άγκυρα είναι ανήσυχη για την πιθανότητα αυτοί οι μαχητές να πραγματοποιήσουν τρομοκρατικές επιθέσεις στην Τουρκία σε περίπτωση επέμβασης του ΝΑΤΟ.


Υπάρχουν ακόμη οι πρόσφυγες από τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία, με περίπου 1 εκατ. εξ αυτών να έχουν βρει καταφύγιο στην Τουρκία, και των οποίων η δεινή θέση έχει γίνει ιδιαίτερα σοβαρή. Προσφάτως, υπήρξαν αναφορές για εντάσεις ακόμη και συγκρούσεις μεταξύ του τοπικού πληθυσμού και των προσφύγων, ιδιαίτερα στις πόλεις της Νότιας Τουρκίας. Ούτε τα προβλήματα της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας περιορίζονται στη Συρία και το Ιράκ. Οι σχέσεις της Τουρκίας με το τωρινό καθεστώς στην Αίγυπτο είναι πολύ τεταμένες, και εξαιτίας του παλαιστινιακού ζητήματος, τέτοιες είναι και οι σχέσεις με το Ισραήλ. Εν ολίγοις, η Τουρκία -που προοριζόταν ως ο μελλοντικός ηγέτης της Μέσης Ανατολής μόλις πριν από τρία χρόνια- βρίσκει τώρα τον εαυτό της απομονωμένο από την υπόλοιπη περιοχή.


Η Τουρκία βρίσκεται επίσης σε αντιπαράθεση με τη Δύση. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην χρήση αστυνομικής βίας για την καταστολή των διαδηλώσεων στο Gezi το καλοκαίρι του 2013, ώσπου είχαν ως αποτέλεσμα οκτώ νέοι άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους και εκατοντάδες να τραυματιστούν. Επιπλέον, η τουρκική κυβέρνηση έχει βάλει εμπόδια στην δικαστική και αστυνομική εξουσία προκειμένου να φιμώσει τις καταγγελίες περί διαφθοράς, οι οποίες εκτείνονται προς τα υψηλότερα κλιμάκια του κράτους, και που έκαναν την εμφάνισή τους τον περασμένο Δεκέμβριο. Κατά συνέπεια, το ΑΚΡ -που θεωρήθηκε από τη Δύση ως πρωτοπόρο στις δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις όταν ήλθε στην εξουσία το 2002- τώρα θεωρείται ως ένα όλο και πιο αυταρχικό κόμμα που συγκαλύπτει τις κατηγορίες για διαφθορά. Ωστόσο, η πρόσφατη σύνοδος του ΝΑΤΟ κατέστησε σαφές ότι η Δύση χρειάζεται την Τουρκία προκειμένου να αντιμετωπίσει την ISIS, και για αυτό είναι πρόθυμη να παραβλέψει αυτά τα προβλήματα για την ώρα.


Ο Erdogan έχει κερδίσει κάθε εκλογική διαδικασία στην οποία συμμετείχε τα τελευταία 12 χρόνια. Ο κύριος παράγοντας της επιτυχίας του ήταν η τουρκική οικονομία. Υπό την καθοδήγηση του Erdogan, η Τουρκία βίωσε μια πραγματική έκρηξη στις πωλήσεις κατοικιών και αυτοκινήτων. Το 2002 χτίστηκαν λιγότερα από 200.000 σπίτια στην Τουρκία. Αυτός ο αριθμός έχει φθάσει τώρα τις 600.000, σε μια αύξηση 300%. Ομοίως, το 2002 οι ετήσιες πωλήσεις αυτοκινήτων διαμορφωνόταν στις 91.000. Μέχρι το 2013 είχαν φθάσει τις 665.000. Κατά μία έννοια, ο Erdogan κάνει πράξη την υπόσχεση του καπιταλισμού για “ένα σπίτι και ένα αυτοκίνητο για κάθε οικογένεια”. Ωστόσο, αυτή η επιτυχία έχει έρθει με μεγάλο κόστος. Προκειμένου να αγοράσουν όλα αυτά τα αυτοκίνητα και τα σπίτια, οι τουρκικές οικογένειες έχουν χρεωθεί στις τράπεζες, με την καταναλωτική πίστωση να αυξάνεται 125 φορές τα τελευταία 12 χρόνια. Τους τελευταίους μήνες, υπήρξαν δημοσιεύματα σχετικά με το ότι η κατασκευαστική φούσκα έχει αρχίσει να σκάει -ένα δυσοίωνο σημάδι για την τουρκική οικονομία.


Οι μεγαλύτεροι ωφελημένοι από αυτές τις εξελίξεις ήταν οι πλούσιοι, οι τάξεις που έχουν στην κατοχή τους κεφάλαια και που ελέγχουν τον παραγωγικό τομέα. Ο crony capitalism έχει ανθίσει στην Τουρκία του Erdogan. Οι όμιλοι με δεσμούς με το κυβερνών κόμμα έχουν αποκομίσει τεράστια κέρδη από την φρενήρη κατασκευή νέων κατοικιών και δρόμων, και από την ιδιωτικοποίηση της εκπαίδευσης και τον τομέα της υγείας. Τα τελευταία λίγα χρόνια, αυτοί οι όμιλοι έχουν αγοράσει τηλεοπτικά κανάλια και εφημερίδες, αποτρέποντας τα media από το να ασκούν κριτική στο κυβερνών κόμμα ή να μεταδίδουν τις διαμαρτυρίες στους δρόμους ή τις κατηγορίες για διαφθορά. Ως αποτέλεσμα, τα μέσα ενημέρωσης δεν έχουν αναφερθεί καν στην ευθύνη της κυβέρνησης για το θάνατο 301 ανθρακωρύχων στο ορυχείο Soma τον Μάιο, σε ένα από τα πιο θανατηφόρα ατυχήματα σε χώρο εργασίας μετά από τη Βιομηχανική Επανάσταση.


Ούτε υπάρχει καμία συζήτηση στα τουρκικά μέσα ενημέρωσης για τους 49 Τούρκους διπλωμάτες που κρατούνται όμηροι από την ISIS. Αντί να συζητούν τα σοβαρά θέματα που απασχολούν την κοινωνία, τα μέσα ενημέρωσης ζωγραφίζουν μια ρόδινη εικόνα της σημερινής Τουρκίας. Αυτό έρχεται να εξηγήσει την επιτυχία του Erdogan στις εκλογές. Μια αναλογία που έγινε από έναν φίλο μου στο marketing, μπορεί να ρίξει λίγο φως σχετικά με τη Νέα Τουρκία του Erdogan: “Δώσε μου το πιο συνηθισμένο απορρυπαντικό στην αγορά. Δώσε μου και απεριόριστο διαφημιστικό budget και την δυνατότητα να δυσφημώ τους ανταγωνιστές μου στις διαφημίσεις μου, αλλά μην τους επιτρέπεις να διαφημίζουν τα δικά τους brands. Πριν περάσει πολύς καιρός, σου εγγυώμαι ότι το απορρυπαντικό μου θα ελέγχει το 80% της αγοράς”. Η προσεκτική διαχείριση για την εικόνα του κυβερνώντος κόμματος, έχει διατηρήσει το ποσοστό του Erdogan στις εκλογές, σε ένα εύρος 45%-50%, παρά τα προβλήματα που αντιμετωπίζει στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Ωστόσο, καθώς περνάει ο καιρός, τα προβλήματα της Τουρκίας γίνονται πολύ επείγοντα για να διαχειριστούν από μια αντίληψη τύπου, τα κρύβουμε κάτω από το χαλί.




* Ο Behlul Ozkan είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μαρμαρά στην Κωνσταντινούπολη. Είναι συγγραφέας του βιβλίου “From the Abode of Islam to the Turkish Vatan” που εκδόθηκε από το Yale University Press το 2012.