Είναι η Encümen-i Daniş «δεξαμενή σκέψης» ή «βαθύ κράτος»;

του Χακάν Σαχίν*

Στο βαθμό που ορισμένα πράγματα σχετίζονται με έναν «εγγενώς αδιαφανή» μηχανισμό, μπορεί να μην είναι εύκολο να τα κατανοήσουμε ή να τα δούμε με γυμνό μάτι. Μπορούμε όμως να τα κατανοήσουμε, αν μελετήσουμε τα γεγονότα.

Μερικές φορές μπορεί να συμβεί το εξής: Ανατρέχοντας στα γεγονότα και τα αποτελέσματα, μπορεί να χάσουμε ξανά τα ίχνη τους στην ομίχλη μετά από λίγο. Πρέπει να θυμάσαι για να μην χάσεις τη σειρά των γεγονότων.

Θα ήθελα να φρεσκάρω τη μνήμη μας για το τι στην πραγματικότητα είναι ο μηχανισμός που αποκαλείται Encümen-i Daniş, που στελεχώνεται από ορισμένος “επίλεκτους και εξαιρετικά υψηλόβαθμους πολιτικούς και απόστρατους αξιωματικούς”, τους οποίους συναντάμε “να συμμετέχουν να συμμετέχουν σε διάφορες δραστηριότητες”.

Ο Encümen-i Daniş είχε έρθει ενώπιον της τουρκικής κοινής γνώμης δύο φορές με ξεκάθαρο τρόπο. Η πρώτη από αυτές ήταν το 1994. Η πρωθυπουργός της εποχής, Τανσού Τσιλέρ, διέρρευσε μια επιστολή στον Τύπο, η οποία εστάλη από την Encümen-i Daniş στον Πρόεδρο Ντεμιρέλ, ο οποίος στη συνέχεια την έδωσε στην Τσιλέρ. Τη δεύτερη φορά που η τουρκική κοινή γνώμη άκουσε γι’ αυτπν τον μηχανισμό, ήταν το 2009, όταν  κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων που γίνονταν για την Ergenekon, και ορισμένα σημαντικά πρόσωπα επιβεβαίωσαν και αποδέχθηκαν την ύπαρξη μιας τέτοιας ομάδας και ότι ήταν μέλη της.

Η επιστολή που έγραψε η ομάδα Encümen-i Daniş στον Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ αμέσως μετά τις τοπικές εκλογές του 1994, στις οποίες το ισλαμιστικό Κόμμα Ευημερίας του Νετζμετίν Ερμπακάν κέρδισε τη δημαρχία σημαντικών πόλεων όπως η Άγκυρα και η Κωνσταντινούπολη, ξεκινά με το «Αγαπητέ Πρόεδρε» και λέει, «Η κοινότητά μας Encümen-i Daniş, την ύπαρξη της οποίας γνωρίζετε, στη σημερινή συνεδρίασή της συζήτησε ορισμένα πράγματα, τα οποία εκφράζουν τις απόψεις των ατόμων που αναφέρονται παρακάτω.  Παρουσιάζουμε στην υψηλότητά σας τις απόψεις των μελών μας, των οποίων τα ονόματα παρατίθενται παρακάτω”.

Παραθέτω λοιπόν τα ονόματα που υπέγραφαν την επιστολή που εστάλη τότε στον πρόεδρο της Δημοκρατίας Σ. Ντεμιρέλ:

Muhsin Batur (π. Αρχηγός ΓΕΑ), Necdet Üruğ (π. Αρχηγός ΓΕΕΘΑ), Necmettin Karaduman (πρώην Πρόεδρος της Βουλής), Necdet Öztorun (π. Αρχηγός ΓΕΣ), Murat Sökmenoğlu (βουλευτής Hatay), İsmail Hakkı Akgün (Υποστράτηγος ε.α.), Şener Akyol (π. βουλευτής), Prof. Ο Δρ. Hikmet Altug (π. βουλευτής), Prof. Ο Δρ. Ekrem Ahaç (π. Βουλευτής), Kemal Atalay (αντιστράτηγος ε.α.), Hıfzı Oğuz Bekata (π. Υπουργός Εσωτερικών), Orhan Dikmen (π. Υπουργός Γεωργίας), Fikret Esen (αντιστράτηγος εα.), Oğuz Gökmen (Πρέσβης ε.τ.) , Faruk Ilgaz (π. δήμαρχος Κωνσταντινούπολης), Ecmel Kutay (αντιστράτηγος ε.α.), Sezai Orkunt (υποστράτηγος ε.α.), Nahit Özgür (αντιπτέραρχος ε.α.), Necdet Özmen (Πρέσβης ε.τ.), Mukadder Öztekin (π. Υπουργός Εσωτερικών), Hasan Sağlam (αντιστράτηγος ε.α.), İlyas Seçkin (π. Υπουργός Εσωτερικών), Ahmet Serter (υποστράτηγος ε.α.), İbrahim Şenocak (αντιστράτηγος ε.α.), Kemal Taran (αντιστράτηγος ε.α.), Cemal Tarlan (π. Κυβερνήτης, Γερουσιαστής), Nüvit Yetkin (π. Υπουργός), Semih Yuruk (Επιτελικός Αξιωματικός ε.α.), İrfan Özaydınlı (π. Υπουργός, στρατηγός ε.α.), Asaf İlhan ( Πρέσβης ε.τ.).

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που στηρίζονται σε όσα είπε ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας του Hatay, Tayfur Sökmen, ο οποίος ήταν θείος του Hasan Celal Güzel, η ιστορία της ομάδας αυτής χρονολογείται από τα τέλη της δεκαετίας του 1940.

Σε μια στήλη το 2009, ο Hasan Celal Güzel έγραψε ότι ο Tayfur Sökmen συναντήθηκε με ονόματα όπως οι Fevzi Çakmak, Fahrettin Altay και Rauf Orbay στο σπίτι του εκείνα τα χρόνια. Σύμφωνα με πληροφορίες που έδωσε ο Murat Sökmenoğlu, πρώην πρόεδρος της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας και γιος του Tayfur Sökmen, στον ξάδερφό του Güzel, το όνομα Encümen-i Daniş στην ομάδα το έδωσε ο Fahri Korutürk. «Αυτές οι συναντήσεις είχαν γίνει ρουτίνα και το 1974, σε μια αυστηρή συνάντηση, ο Πρόεδρος Fahri Korutürk ονόμασε την ομάδα Encümen-i Daniş». Σύμφωνα με τον Guzel, ο Koruturk έδωσε αυτό το όνομα ερμηνεύοντάς το ότι σημαίνει «συμβουλευτική επιτροπή».

(Ωστόσο, στην πραγματικότητα, το Daniş, που πήρε το όνομά του από τον Encümen-i Dâniş, ένα ακαδημαϊκό συμβούλιο του οποίου το όνομα αναφέρθηκε και σχηματίστηκε μετά το Τανζιμάτ, δεν έχει καμία σχέση με το Danishma. Daniş, λέξη περσικής προέλευσης, σημαίνει γνώση, επιστήμη, όχι συμβουλευτική. Με άλλα λόγια, δεν ήταν μια συμβουλευτική επιτροπή, όπως ήλπιζε ο πατέρας του, αλλά μια επιστημονική επιτροπή. Και ένας από τους τομείς που το αρχικό Encümen-i Daniş έδωσε τη μεγαλύτερη σημασία ήταν οι μελέτες λεξικών!)

Η δεύτερη φορά που η Encümen-i Daniş ήρθε στο προσκήνιο οφειλόταν στον ισχυρισμό ότι ορισμένα από τα ονόματα που κλήθηκαν να καταθέσουν στο πλαίσιο της έρευνας της Ergenekon, όπως ο Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας στρατηγός Tuncer Kılınç, ήταν μέλη του της Encümen-i Daniş. Ενόψει των καταγγελιών, ο πρώην Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, απόστρατος Στρατηγός Hüseyin Kıvrıkoğlu παραδέχτηκε ότι οι συναντήσεις της ομάδας πραγματοποιήθηκαν, αλλά έδωσε κάποιες γενικές πληροφορίες για την ομάδα αφού είπε ότι ο Tuncer Kılınç δεν ήταν μέλος της ομάδας:

«Αυτό δεν είναι ούτε σύλλογος ούτε ίδρυμα. Είναι πραγματικά μια δεξαμενή σκέψης. Καθένας από αυτούς που συμμετέχουν, υπηρέτησε στο ανώτατο κυβερνητικό επίπεδο για πολλά χρόνια. Έχει κάθε είδους πληροφορίες. Χρησιμοποιώντας αυτές τις πληροφορίες στο σημερινό περιβάλλον, συζητούνται τα ζητήματα τόσο του κόσμου όσο και της Τουρκίας. Εάν κριθεί σκόπιμο, θα σταλεί ένα σημείωμα στις αρμόδιες υπηρεσίες, με τρόπο που θα περιλαμβάνει τις υπογραφές όλων μας».

Την ίδια χρονιά, ο επικεφαλής του Encümen-i Daniş και πρώην Πρόεδρος της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας, Necmettin Karaduman, ο οποίος έκανε δηλώσεις σε τηλεοπτικό κανάλι, είπε τα εξής σχετικά με τη σύνδεση της ομάδας με το βαθύ κράτος:

«Ποιο είναι το νόημα που θέλουμε να να δώσουμε στο βαθύ κράτος; Το βαθύ κράτος υπάρχει σε όλα τα κράτη του κόσμου. Σήμερα υπάρχει και αύριο θα υπάρχει. Η ύπαρξή του αποσκοπεί στην προστασία μας του κράτους μας. Είναι το άθροισμα των μέτρων που λαμβάνονται κατά των κινδύνων που στρέφονται εναντίον του κράτους μας».

Ο Karaduman έδωσε επίσης πληροφορίες παρόμοιες με αυτές του Kıvrıkoğlu και δήλωσε ότι η συνεδρίαση της ομάδας γίνεται στο Moda Deniz Club κάθε δεκαπενθήμερο και συζητά τρέχοντα θέματα και σε σπάνιες περιπτώσεις στέλνει αναφορές στην προεδρία, τον πρωθυπουργό και τον πρόεδρο του κοινοβουλίου.

«Ωστόσο, αυτό συμβαίνει πολύ σπάνια. Εξαρτάται από την εμφάνιση πολύ σημαντικών γεγονότων».

Ο Karaduman δήλωσε ότι δεν έχει υπ’ όψιν του κάποια περίπτωση μέχρι σήμερα, κατά την οποία οι συστάσεις της ομάδας δεν εισακούστηκαν, αντίθετα, έλαβαν ευχαριστήρια επιστολή από την Προεδρία της Δημοκρατίας για τη συνεισφορά τους και πρόσθεσε: «Το ότι έχουμε στείλει έκθεση στις ανώτατες αρχές, δεν σημαίνει ότι καθορίζουμε και τις ενέργειες στις οποίες πρέπει να προβούν. Είναι μια ευγενική μικρή συνεισφορά.»

Ο Karaduman πρόσθεσε ότι ο λόγος για τον οποίο δεν αποκάλυψαν μέχρι τώρα αυτές τις αναφορές στο κοινό, ήταν η επιθυμία να μην παρασυρθεί και η ομάδα σε καθημερινές πολεμικές και άγριες συγκρούσεις.

Το 2012 έγιναν οι ακόλουθες ειλικρινείς συνομιλίες μεταξύ του πρώην Αρχηγού Γενικού Επιτελείου İsmail Hakkı Karadayı, του οποίου η γνώμη ζητήθηκε από την Επιτροπή Έρευνας του Κοινοβουλευτικού Πραξικού και Μνημονίων. Ο Καρανταΐ μίλησε ενώπιον των μελών της Επιτροπής:

Πρόεδρος (Βουλευτής Καισάρειας του ΑΚΡ, Γιασάρ Καραγιέλ): Αγαπητέ Πασά, γράφεται στον Τύπο ότι η Encümen-i Daniş έχει κάνει προσπάθειες να ανατρέψει την κυβέρνηση, ειδικά κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης Refahyol (κυβέρνηση Ερμπακάν-Τσιλέρ)…

Mehmet Şeker (βουλευτής CHP): Δεν συμβαίνει αυτό όταν είστε σε υπηρεσία, σωστά;

Karadayı: Όχι, όχι, σίγουρα όχι. Αυτοί οι άντρες που συμμετέχουν στην Encümen-i Daniş δεν κατέχουν καμία θεσμική θέση στο κράτος. Όλοι με έλεγαν «νέο». Ήμουν εβδομήντα χρονών, και μου έλεγαν «είσαι νέος».

Feyzullah Kıyıklık (βουλευτής AKΡ): Λένε την αλήθεια, φαίνεσαι νέος, mashallah.

Karadayı: Ήρθα, είπα, “Πώς είναι αυτό το πράγμα;” Δεν ήξερα ότι υπήρχε τέτοιο πράγμα όπως η  Encümen-i Daniş μέχρι που συνταξιοδοτήθηκα. Με πήγαν εκεί. Πήγα λοιπόν εκεί, συζητούσαν το Κυπριακό, το θέμα το ξέρετε, συζητούσαν οτιδήποτε αφορούσε την εθνική ασφάλεια…

Ζάχαρη: Είχατε υποβάλει κάποια πρόταση εκεί;

Karadayı: Σίγουρα όχι κάτι εναντίον της κυβέρνησης…

Şeker: Όχι, όχι κατά, αλλά υπέρ… Δηλαδή, αν κάτι που βλέπατε ότι γινόταν λάθος  ή κάτι που θα έπρεπε να γίνει.

Karadayı: Όχι, όχι, κατηγορηματικά όχι… Μάλιστα, ένας καθηγητής το είπε, βγήκε και το όνομά μου εκεί. Μετά από αυτό είπεαν ότι ο “Karadayı διευθύνει το πράγμα…” ή κάτι τέτοιο. Δεν υπάρχει απολύτως κάτι τέτοιο. Μάλιστα, αφού πήγα εκεί, σκέφτηκα, αν ήξερα ότι υπήρχε τέτοια οργάνωση όταν ήμουν αρχηγός του Γενικού Επιτελείου, θα έστελνα εκεί έναν αξιωματικό να συμμετέχει. Για παράδειγμα, η Nur Serter ήταν εκεί μαζί μας. Όταν όμως έγινε βουλευτής, σταμάτησε, την έκοψαν με τη μια από την Encümen-i Daniş. Από αυτή την άποψη, σημαντικά θέματα που αφορούν την Τουρκία, παρουσιάζονται εκεί από έμπειρα άτομα που έχουν γνώση του κάθε θέματος. Όταν υπάρχει ένα πολύ σημαντικό θέμα, γράφουν μια έκθεση στον πρόεδρο ή τον πρωθυπουργό λέγοντας: «Κύριε, υπάρχει αυτό το θέμα και είναι εξαιρετικά σημαντικό για την Τουρκία».

Şeker: Με τη μορφή προτάσεων;

Karadayi: Σίγουρα. Λέω, αν το ήξερα αυτό, θα τοποθετούσα έναν αξιωματικό εκεί, θα ζητούσα άδεια για κάτι τέτοιο.

Şeker: Δηλαδή πιστεύετε ότι είναι χρήσιμο;

Karadayı: Φυσικά, πολύ χρήσιμο. Αυτοί οι τύποι δεν έχουν την πολυτέλεια να πάνε και να κάτσουν σε ένα καφενείο μετά τη συνταξιοδότησή τους. Εδώ, συναντιούνται κατά καιρούς, μια φορά την εβδομάδα, κάθε 15 μέρες, τρώνε μαζί. Μετά από αυτό, εξετάζουν και λαμβάνουν υπόψη τα σημαντικά ζητήματα της χώρας. Όταν έφθασε η συνταξιοδότησή μου, μου είπαν, «Πασά, θέλουμε να σε πάρουμε στο Encümeni Dâniş».

Αν συγκεντρώσουμε τα δεδομένα μέχρι αυτό το σημείο, βλέπουμε την εξής εικόνα:

Η Encümeni Dâniş υπάρχει από τη δεκαετία του 1940, αποτελείται από πρώην υψηλόβαθμους κρατικούς αξιωματούχους, περίπου οι μισοί από τους οποίους είναι ανώτατοι απόστρατοι αξιωματικοί. Αυτοί διεξάγουν τις συνεδριάσεις τους με κάποια μυστικότητα και συντάσσουν αναφορές που στέλνουν στην πολιτική εξουσία.

Υπό την έννοια αυτή, μπορεί να θεωρηθεί ένας μυστικός μηχανισμός του οποίου οι αναφορές λαμβάνονται υπόψη από την πολιτική εξουσία, ή ότι είναι ένας  ημι-πολιτικός μηχανισμός που μπορεί να ασκήσει τουλάχιστον μια ψυχολογική πίεση στην εξουσία, ή μερικές φορές μια πίεση για να γίνουν ορισμένα πράγματα.

Σε όλες αυτές τις συζητήσεις και εξηγήσεις που δόθηκαν για τη λειτουργλια της Encümeni Dâniş, παραβλέφθηκαν ίσως τα πιο κρίσιμα ερωτήματα:

Πώς εκλάμβαναν οι εν ενεργεία αρχηγοί των Επιτελείων και των άλλων κρατικών υπηρεσίών, όταν έπαιρναν τις προτάσεις και τις αναφορές των μέχρι χθες ανωτέρων τους, που εν τω μεταξύ είχαν αποστρατευθεί ή συνταξιοδοτηθεί;

Τι είδους σχέση υπήρχε μεταξύ συνταξιούχων και των εν ενεργεία αξιωματικών και άλλων κρατικών αξιωματούχων;

Μήπως οι επίσημες πληροφορίες των εν λόγω στρατιωιτκών υπηρεσιών και κρατικών αρχών, οι οποίες θα πρέπει να είναι απόρρητες, ήταν στη διάθεση των μελών της Encümen-i Dâniş;

Μήπως υπήρξε παράνομη ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των στρατιωτικών και κρατικών υπηρεσιών και αυτών των συνταξιούχων πρώην αξιωματούχων;

Για παράδειγμα, τι είδους αντίδραση έδειχνε ένας κρατικός αξιωματούχος όταν λάμβανε ένα αίτημα από έναν πρώην διοικητή που είχε με τον έναν ή τον άλλο τρόπο συμβολή στον διορισμό του σε αυτό το αξίωμα. Για παράδειγμα, αν ένας πρώην αρχηγός του Γενικού Επιτελείου έλεγε σε έναν χειριστή «Είχαμε αυτόν τον Φάκελο της Κύπρου, στείλτον μου με κάποιον σε παρακαλώ»;

Μια άλλη ερώτηση που ήταν προέκταση αυτών των ερωτήσεων ήταν: Οι πολιτικές αρχές, που λάμβαναν τις εκθέσεις που ετοίμασε η ομάδα, πίστευαν ότι έπαιρναν τις απόψεις μιας δεξαμενής σκέψης ή των στρατιωτικών και κρατικών υπηρεσιών που έδιναν στα στοιχεία και απλώς τα επεξεργάζονταν οι συνταξιούχοι αξιωματούχοι;

«Εδώ και πολύ καιρό, έχει παρατηρηθεί να γίνονται δηλώσεις, ενέργειες και συμπεριφορές που στοχεύουν στην καταστροφή της δημοκρατικής και κοσμικής τάξης μας, που προβλέπονται από το Σύνταγμα, και στην εφαρμογή μια κρατικής δομής που βασίζεται στη σαρία. Συνιστούμε να ληφθούν τα ακόλουθα νομικά, διοικητικά και δικαστικά μέτρα κατά των ανεύθυνων θεσμών και ατόμων που θέλουν να καταστρέψουν την Τουρκία από τα θεμέλιά της και να διχάσουν τη χώρα και το έθνος. Να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία των βασικών χαρακτηριστικών της Δημοκρατίας, όπως είναι η διατήρηση της ανεξιθρησκίας, η αδιάλλακτη εφαρμογή του Νόμου της Ενοποίησης της Εκπαίδευσης, η μείωση του αριθμού των μαθημάτων Κορανίου και των λυκείων Ιμάμ-Χατίπ και η λήψη κάθε είδους σύγχρονων και κοσμικών μέτρων για τους σκοπούς αυτούς, τερματίζοντας τις δραστηριότητες των μαθημάτων όπου παρέχεται κατάρτιση και εκπαίδευση από διάφορα ισλαμικά τάγματα και σέχτες…»

Οι παραπάνω “παροτρύνσεις” συμπεριλήφθηκαν στο κείμενο που έστειλε η ομάδα της Encümeni Dâniş στον Ντεμιρέλ / Τσιλέρ, το 1994.

Μπορούμε να δούμετην εντυπωσιακή ομοιότητα περιεχομένου μεταξύ αυτών των παροτρύνσεων και της ανακοίνωσης του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας (ΣΕΑ) της Τουρκίας, κατά την έκτακτη συνεδρίαση του τις Φεβρουαρίου 1997, τρία χρόνια μετά την αναφορά που έστειλαν στον Ντεμιρέλ. από αυτές τις δηλώσεις, ως πρόλογο στις παραπάνω ερωτήσεις. Εκείνη η ανακοίνωση του ΣΕΑ ονομάστηκε μεταμοντέρνο πραξικόπημα και οδήγησε στην πτώση της κυβέρνησης Ερμπακάν μετά από λίγους μήνες.

Ένα από τα τελευταία νέα για την Encümen-i Dâniş στα μέσα ενημέρωσης ήταν το 2013. Στην είδηση ​​όπου τονιζόταν ότι η ομάδα έχασε την παλιά της δύναμη, υπήρχε η εξής δήλωση «ανώνυμου μέλους της ομάδας»: «Δεν υπάρχει τόση συμμετοχή όπως πριν. Ο αριθμός των αφίξεων συμμετεχόντων μειώθηκε στο μισό. Η Canan (Karatay), που ήρθε μαζί μας πέρυσι, μας μιλάει για την υγιεινή διατροφή. Έχει ήδη μια εκπληκτική εμπειρία σε αυτό το θέμα. Μαθαίνουμε πολλές διαιτητικές συνταγές».

Όπως γνωρίζετε, η δίαιτα γίνεται με σκοπό την απώλεια βάρους. Το καθεστώς είναι μια γενικότερη έκφραση.

*Αυτό το άρθρο ελήφθη την ιστοσελίδα Serbestiyet