Ιωάννης Βιδάκης (i) & Δημήτριος Γεωργαντάς (ii)

26/01/1699 – Συνθήκη Κάρλοβιτς [Karlowitz]:

αρχή του τέλους της Οθωμανικής Επέκτασης

Ιωάννης Βιδάκηςⁱ & Δημήτριος Γεωργαντάςⁱⁱ

Kapela Mira (Παρεκκλήσι της Ειρήνης),

όπου έγινε η διαπραγμάτευση της Συνθήκης του Κάρλοβιτς

Αρχείο: Sremski Karlovci, Kapela Mira.jpg, 30 Μαρτίου 2011

Τοποθεσία: 45° 11′ 51,08″ N, 19° 56′ 25,63″ E

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Γνωρίζουμε το παλαιό αστείο για το πώς η «Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία» δεν ήταν ούτε Ιερή, ούτε Ρωμαϊκή, ούτε Αυτοκρατορία; Θα μπορούσαμε να γράψουμε ένα ανάλογο αστείο για τον «Μεγάλο Τουρκικό Πόλεμο» της περιόδου 1683-1699. Δεν ήταν «μεγάλος», δεν ήταν «τουρκικός» (η άνοδος του τουρκικού εθνικισμού στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν περισσότερο από έναν αιώνα μακριά) και δεν ήταν πόλεμος – στην πραγματικότητα ήταν μια σειρά από συρράξεις.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1680, πολλές ευρωπαϊκές χώρες – συμπεριλαμβανομένης της προαναφερθείσας Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, (ΑΡΑ, Holy Roman Empire (HRE) – η οποία εκείνη την εποχή ελεγχόταν από τους Αυστριακούς Αψβούργους), η Ουγγαρία (ελεγχόμενη επίσης από τους Αψβούργους), η Κροατία (το ίδιο), η Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία, η Ρωσσία, η Βενετία, και ένα σωρό μικρότεροι εταίροι — όλοι εντάχθηκαν σε μια Ιερή Ένωση κατόπιν εντολής του Πάπα Ιννοκεντίου XI (π. 1689). Οι Οθωμανοί, με τη σοφία τους στα τέλη του 17^ου αιώνα, κατόρθωσαν να εμπλακούν σε συγκρούσεις με τον καθένα από αυτούς – τους Βενετούς στην Ελλάδα, τους Ρώσσους στην Κριμαία και στο Αζόφ, τους Πολωνούς στη Μολδαβία και τους Αψβούργους στην Αυστρία. Θα ήταν σχεδόν αδύνατο για τους Οθωμανούς να είχαν κερδίσει τόσες πολλές ταυτόχρονες συγκρούσεις στο αποκορύφωμά τους, και μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1680, δεν ήταν πλέον στο απόγειό τους, [βλ. https://fx.substack.com/p/today-in-european-history-the-treaty-020].

Στο παρόν κείμενο εξετάζεται η Διεθνής Συνθήκη του Κάρλοβιτς, (Karlowitz ή Carlowitz, 26 Ιανουαρίου 1699), η διευθέτηση ειρήνης που τερμάτισε τις εχθροπραξίες (1683–1699) μεταξύ των Οθωμανών και του Ιερού Συνδέσμου. Η συνθήκη μείωσε σημαντικά την τουρκική επιρροή σε ανατολική-κεντρική Ευρώπη και έκανε εκεί την Αυστρία κυρίαρχη δύναμη. Η συνθήκη συνομολογήθηκε κατόπιν μεσολάβησης Αγγλίας και Ολλανδίας – υπογράφηκε μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αφενός και καθεμίας των συνασπισμένων δυνάμενων (Ευρωπαϊκών Δυνάμεων), με σημαντικές συνέπειες και για τους Έλληνες, υπόδουλους και μη.

Εισαγωγικά

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ακολουθώντας ένα μοτίβο ιδιαίτερου ιμπεριαλισμούⁱⁱⁱ, είχε προσαρτήσει μεγάλο μέρος της Ανατολικής Ευρώπης υπό τον έλεγχο του σουλτάνου Μωάμεθ Δ’, μέσω πολλαπλών επιτυχημένων κατακτήσεων. Μετά την παράδοση από την Πολωνία του μεγαλύτερου μέρους της δεξιάς όχθης της Ουκρανίας το 1681, η αυτοκρατορία συνόρευε με την Πολωνία, την αυτοκρατορία των Αψβούργων και την Ρωσσία. Ανέλαβαν τον άμεσο έλεγχο σε όλη τη νοτιοανατολική Ευρώπη και πολλά ελεύθερα κράτη όπως η Βλαχία, η Τρανσυλβανία και η Μολδαβία είχαν γίνει υποτελείς των Οθωμανών. Κρήτη, Κύπρος, και άλλα μεσογειακά νησιά στρατηγικής σημασίας της Ενετικής Δημοκρατίας είχαν επίσης καταληφθεί.

Το αποκορύφωμα της οθωμανικής προέλασης ήταν η δημιουργία ενός στρατιωτικού διαδρόμου από την Κωνσταντινούπολη, μέσω της τουρκικής ελεγχόμενης Μοραβίας και του Βελιγραδίου, μέχρι το κάποτε φρούριο των Αψβούργων Érsekújvar^iv στην τότε “Βασιλική Ουγγαρία”. Στον απόηχο αυτού του διαδρόμου υπήρξε και μια εισροή οθωμανικής κουλτούρας, [σχολεία, λουτρά, τζαμιά]. Στο νησί της Χίου, οι Οθωμανοί απαγόρευσαν κάθε ρωμαιοκαθολική λατρεία, μετατρέποντας προηγούμενες καθολικές εκκλησίες σε τζαμιά. Εξέχουσες χριστιανικές προσωπικότητες εκείνη την εποχή, όπως ο Πάπας Ιννοκέντιος ΙΔ’ και ο μοναχός Μάρκο ντ’ Αβιάνο, είδαν αυτές τις εξελίξεις ως σημαντική απειλή για τον Χριστιανισμό.

Φοβούμενος περαιτέρω οθωμανικές επεκτάσεις στην Ευρώπη, ο βασιλιάς Ιωάννης Γ’ Σομπιέσκι της Πολωνίας [Sobieski III, βασιλιάς της Πολωνίας και Μέγας Δούκας της Λιθουανίας από το 1674 μέχρι τον θάνατό του το 1696], προσπάθησε να σχηματίσει συμμαχία με τον Λεοπόλδο Α’ [Leopold I, εκλεγμένος το 1658 – κυβέρνησε την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μέχρι τον θάνατό του το 1705, ο δεύτερος μακροβιότερος αυτοκράτορας των Αψβούργων (46 χρόνια και 9 μήνες)]. Ωστόσο βρήκε αντίθεση στην Πολωνική Δίαιτα, όπου το φιλο-οθωμανικό γαλλικό κόμμα κατείχε σημαντική μειοψηφία. Περαιτέρω διαπραγματεύσεις στην Δίαιτα οδήγησαν σε βία μεταξύ των γερουσιαστών, με το γαλλικό κόμμα να φοβάται ότι μια τέτοια συμμαχία θα περιόριζε την γαλλική επιρροή στην Πολωνία. Αυτοί οι φόβοι αμβλύνθηκαν ελάχιστα από τον όρο ότι η συμμαχία επρόκειτο να ενεργοποιηθεί μόνο εάν Βιέννη ή Κρακοβία απειλούνταν από τους Οθωμανούς. Τελικά μόνο με την υποστήριξη του Πάπα Ιννοκεντίου XI η Πολωνική Αυλή θα υπέγραφε τη Συνθήκη της Βαρσοβίας στις 31 Μαρτίου 1683. Αυτή η υποστήριξη περιελάμβανε παπική επιχορήγηση 200.000 αυτοκρατορικών τάλιρων στην Πολωνία, κινητοποίηση 60.000 στρατιωτών και διορισμό Καρδινάλιου Προστάτη για τον Πολωνό βασιλιά.

Η συμμαχία τέθηκε σε ισχύ μόλις έξι μήνες αργότερα, όταν οι Οθωμανοί πολιόρκησαν για δεύτερη φορά την Βιέννη. Μετά το τέλος της πολιορκίας και την απελευθέρωση της πόλης από τις πολωνικές δυνάμεις, ο Σομπιέσκι έγραψε στον Πάπα Ιννοκέντιο XI μεταφέροντας τον «ασβέστιο ζήλο του για την διάδοση της χριστιανικής πίστης». Παρόλα αυτά, ο Ιννοκέντιος είχε άγχος, φοβούμενος ότι η Βιέννη δεν θα μπορούσε να αντέξει άλλο. Πίστευε ότι χωρίς την βοήθεια της Βενετίας, δεν υπήρχε περίπτωση να αποκρούσει περαιτέρω τουρκικές επιθέσεις. Η Βενετία είχε ήδη εκφράσει την επιθυμία της να συμμετάσχει σε μια αντιτουρκική συμμαχία και επιθυμούσε να ανακτήσει τη μεσογειακή της επικράτεια από τους Οθωμανούς, ωστόσο, μια συμμαχία με την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία περιπλεκόταν από εντάσεις μεταξύ των δύο κρατών σε διάφορα ζητήματα.

Μετά την επιδίωξη της Βενετίας να συμμετάσχει σε μια συμμαχία, η Ιερά Ένωση [Holy League, Λατινικά: Sacra Ligua] σχεδιάστηκε από τον Πάπα Ιννοκέντιο XI. Με πρότυπο τη Συνθήκη της Βαρσοβίας, υποχρέωσε τα μέλη να κινητοποιήσουν τις δυνάμεις τους ενάντια αποκλειστικά σε οθωμανική απειλή και να συνεχίσουν τις εκστρατείες τους έως ότου όλα τα μέλη συμφωνήσουν να κάνουν ειρήνη. Υπεγράφη στις 5 Μαρτίου 1684 στο Λιντς από εκπροσώπους της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας υπό την κυριαρχία της Μοναρχίας των Αψβούργων, της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας και της Βενετικής Δημοκρατίας, ενώ προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν όλα τα χριστιανικά έθνη. Στη συνέχεια στις 24 Μαΐου ο Πάπας έγινε προστάτης του Συνδέσμου: σύμφωνα με τη συμμαχία, «για να δώσουν μεγαλύτερη δύναμη στο ιερό εγχείρημα και να συνδυάσουν τη συμμαχία με άρρηκτους δεσμούς, οι συμμαχικές Δυνάμεις επιλέγουν τον Πάπα και τους διαδόχους του, ως κοινό πατέρα του Χριστιανικού κόσμου, ως προστάτη, εγγυητή και εκπρόσωπο της συμμαχίας». Το όνομα «The Holy League» αποτελούσε όρο προπαγάνδας, ο οποίος υπογραμμίζει τη σταυροφορική φύση του πολέμου που διεξήγαγαν τα μέλη της.

Χάρτης 1: Χάρτης των μελών του Ιερού Συνδέσμου, 1683-1684

Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Holy_League_(1684)#/media/File:Map_of_Members_of_the_Holy_League_1684.png

Ο Σύνδεσμος όριζε ότι τα μέλη του θα ενεργούν ανεξάρτητα και ότι θα διατηρούσαν όλη την γη που θα κατακτούσαν. Αυτό αποδείχθηκε δύσκολο για την Βενετία, η οποία πίστευε ότι είχε ανεπαρκή στρατεύματα και έτσι ο Λεοπόλδος Α’ θα διεκδικούσε ενετική γη στην Δαλματία. Αυτό οδήγησε σε μια τροποποίηση έτσι ώστε η Βενετία να λάβει όλη την ανακτημένη γη στην Δαλματία. Οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη και της Ρωσσίας στη συμμαχία ξεκίνησαν στις αρχές του 1684, όταν ο νούντσιος [διαπιστευμένος αντιπρόσωπος του Πάπα προς στις κυβερνήσεις ξένων χωρών] της Πολωνίας Τζιρόλαμο Μπουονβίζι [nuncio Girolamo Buonvisi] είχε αρχίσει να συμφιλιώνει τις σχέσεις της χώρας με την Ρωσσία. Οι προηγούμενοι εδαφικοί πόλεμοι είχαν καταλήξει σε εκεχειρία και οι δύο χώρες δεν είχαν ακόμη επισήμως συνάψει ειρήνη. Η Ρωσσία είχε επίσης επί του παρόντος τον έλεγχο του προηγουμένως πολωνικού Κιέβου, δημιουργώντας δύο εμπόδια που έπρεπε να ξεπεραστούν πριν η Ρωσσία προσχωρήσει σε οποιαδήποτε συμμαχία.

Ο Ιννοκέντιος XI είχε παρόμοιες προθέσεις, στέλνοντας έναν απεσταλμένο στη Μόσχα τον Απρίλιο και τον επόμενο μήνα κατέβαλε χρήματα στους Κοζάκους, με το πρόσχημα ότι θα τους προσέφερε περισσότερα εάν η Ρωσσία προσχωρούσε στη συμμαχία. Αυτές οι απόπειρες διπλωματίας κορυφώθηκαν με την προσωπική πρόσκληση του Πάπα τον Αύγουστο προς την Τσαρίνα Σοφία, καλώντας την Ρωσσία να ενταχθεί στον Ιερό Σύνδεσμο. Αυτό έγινε αποδεκτό στις 26 Απριλίου 1686 μετά από μια συνθήκη ειρήνης με την Πολωνία. Η Ρωσσία προσχώρησε με τον όρο ότι μπορούσε να κρατήσει το Κίεβο από τους Πολωνούς με αντάλλαγμα 1,5 εκατ. φλορίνια, με την απαίτηση να ξεκινήσουν πόλεμο με τους Οθωμανούς πριν από το τέλος του 1686.

Αντίθετα η Γαλλία, [η μεγαλύτερη τότε δύναμη της ηπειρωτικής Ευρώπης], έχοντας αναζωογονήσει τη μακροχρόνια συμμαχία της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, είχε δηλώσει δημοσίως ότι δεν θα βοηθούσε στην άμυνα έναντι μιας τουρκικής εισβολής^v. Μια συνωμοσία για να εγκατασταθεί ένας Γάλλος πρίγκιπας ως Πολωνός βασιλιάς αποκαλύφθηκε το 1692, η οποία θα είχε αποτρέψει πλήρως την ενεργοποίηση της Ένωσης. Ο βασιλιάς Λουδοβίκος XIV [μονάρχης Γαλλίας 1643 – 1715, γνωστός και ως Βασιλιάς Ήλιος], προσπάθησε να ασκήσει παρόμοιο έλεγχο στον ίδιο τον Λεοπόλδο Α’, διαχέοντας αμφιβολίες για την αναγκαιότητα της συμμαχίας. Όταν αυτό απέτυχε και η συμμαχία ενεργοποιήθηκε, οι Αψβούργοι είχαν μεγάλα εδαφικά κέρδη και επέκτειναν την επιρροή τους περαιτέρω στη νοτιοανατολική Ευρώπη. Σε απάντηση, η Γαλλία επιτέθηκε στην Αυτοκρατορία των Αψβούργων το 1688, προσπαθώντας να συνδράμει τους Οθωμανούς δημιουργώντας ένα δεύτερο μέτωπο, διευρύνοντας την επιρροή τους στην Ευρώπη. Αυτός ο εννεαετής πόλεμος θα παρατείνει την παράδοση των Οθωμανών και θα ακρωτηριάσει τις προσπάθειες των Αυστριακών στον «Μεγάλο Τουρκικό Πόλεμο»^vi.

Από την άλλη πλευρά, πολλά γερμανικά πριγκιπάτα, στα οποία ο Λεοπόλδος Α’ δεν είχε τον πλήρη έλεγχο, είχαν δεσμευτεί να βοηθήσουν τον Ιερό Σύνδεσμο. Το Βρανδεμβούργο, το οποίο συνήθως συμμαχούσε με την Γαλλία και αντιστεκόταν στον αυτοκρατορικό έλεγχο, υποσχέθηκε 7.000 άντρες και 150.000 αυτοκρατορικά τάλιρα για την επιτυχία του Συνδέσμου το 1685 μετά από εκτενείς διαπραγματεύσεις του Πάπα και του εκλέκτορα του Βρανδεμβούργου. Ομοίως, η Βαυαρία υποσχέθηκε 8.000 άνδρες, η Κολωνία 2.900, η ​​Φραγκονία 3.000, η ​​Σουηβία 1.400, ο Άνω Ρήνος 1.500. Επιπλέον, και παρά το γεγονός ότι δεν ήταν χριστιανικό έθνος, ο Σύνδεσμος είχε αποταθεί στη μακρινή Περσία, επιδιώκοντας να αξιοποιήσει την αντίθεση των σουνιτών Οθωμανών με τους σιίτες Πέρσες. Η πρώτη πρόσκληση ήταν κατά τον αρχικό σχηματισμό της Ένωσης το 1683, την οποία ο Σάχης Σουλεϊμάν της Περσίας απέρριψε με την αιτιολογία ότι τα στρατεύματά του χρειάζονταν για την υπεράσπιση των συνόρων της Περσίας από τις επιδρομές των Κοζάκων. Παρόμοιο αίτημα υπέβαλε ο (Ρωμαιοκαθολικός) Αρχιεπίσκοπος του Ναξιβάν [Archbishop of Naxivan/Nakhchivan] στα τέλη του 1684, το οποίο επίσης απορρίφθηκε. Η ανάγκη της Περσίας να υπερασπιστεί τα σύνορά της από τους Κοζάκους απαλείφθηκε όταν η Ρωσσία προσχώρησε στη συμμαχία και στις 20 Ιουλίου 1686 ο Ιννοκέντιος XI έγραψε για άλλη μια φορά στον Σάχη για να τον ενθαρρύνει να ενταχθεί στην Ένωση. Σε απάντηση, ο Σουλεϊμάν προετοίμασε 30.000 στρατιώτες να βαδίσουν εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ισχυριζόμενος ότι «θα εκμεταλλευόταν μια τόσο ευνοϊκή ευκαιρία». Ωστόσο, δεν κατάφερε να ενταχθεί τελικά η Περσία στη συμμαχία.

Πριν την Συνθήκη του Κάρλοβιτς

Θεωρούμενα από πολλούς Ούγγρους ως τα αποφασιστικά σημεία καμπής στην ιστορία της χώρας τους, η νίκη του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς στη μάχη του Μοχάτς το 1526 και η τουρκική κατάκτηση της Βούδας το 1541, οδήγησαν στην διαίρεση του μεσαιωνικού Βασιλείου της Ουγγαρίας μεταξύ της μοναρχίας των Αψβούργων και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, που κράτησε για περισσότερο από ενάμιση αιώνα. Ενώ οι δυτικές και βόρειες παρυφές του βασιλείου παρέμειναν υπό την κυριαρχία των Αψβούργων ως «Βασιλική Ουγγαρία», η κεντρική χώρα, συμπεριλαμβανομένης της πρώην πρωτεύουσας της Βούδας, ενσωματώθηκε στο διοικητικό σύστημα των Οθωμανών και το ανατολικό της μισό εξελίχθηκε στο ημιαυτόνομο Πριγκιπάτο της Τρανσυλβανίας, που κυβερνήθηκε από την ουγγρική οικογένεια Báthory, επίσης υπό οθωμανική επικυριαρχία. Κατά την διάρκεια αυτής της λεγόμενης «εποχής της τριχοτόμησης», ο συνεχής πόλεμος μεταξύ των Οθωμανών και των Αψβούργων μετέτρεψε την Ουγγαρία σ΄ ένα διαρκές πεδίο μάχης που κατέστρεψε μεγάλο μέρος της γης και μετέβαλε τη νότια χώρα σε μια ερημιά που κατείχαν μόνο λίγοι Βλάχοι βοσκοί. Η αύξηση του πληθυσμού περιορίστηκε, οι οικισμοί χάθηκαν και η εθνοτική σύνθεση της επικράτειας άλλαξε ριζικά μέσω εκτοπίσεων και σφαγών. Την περίοδο αυτή, η πλειονότητα των Ούγγρων που ζούσαν υπό Οθωμανική κυριαρχία έγιναν Προτεστάντες, καθώς οι προσπάθειες της αντιμεταρρύθμισης των Αψβούργων δεν μπόρεσαν να διεισδύσουν στα οθωμανικά εδάφη και οι Τούρκοι ήταν αδιάφοροι για τα χριστιανικά δόγματα που ασκούσαν οι Ούγγροι υπήκοοί τους. Στην Τρανσυλβανία, εκτός ​από την εμβέλεια της καθολικής εξουσίας, επιτράπηκε να ανθίσει το λουθηρανικό και το καλβινιστικό κήρυγμα.

Στις αρχές του 17^ου αιώνα, η ισορροπία δυνάμεων στην Κεντρική Ευρώπη άρχισε να μετατοπίζεται από τους Οθωμανούς προς τους Αψβούργους. Η ειρήνη του Zsitvatorok, που υπογράφηκε το 1606^vii, μεταξύ του αυτοκράτορα και του σουλτάνου Αχμέτ Α΄ διατήρησε λίγο πολύ το εδαφικό status quo, αλλά απάλλαξε τον αυτοκράτορα από τον φόρο προς τον σουλτάνο και επιβεβαίωσε την αδυναμία των Οθωμανών να διεισδύσουν περαιτέρω στα εδάφη των Αψβούργων. Όταν ξέσπασε ο Τριακονταετής Πόλεμος το 1618, η «Βασιλική Ουγγαρία» τάχθηκε στο πλευρό των Καθολικών, ενώ ο Καλβινιστής πρίγκιπας της Τρανσυλβανίας, Γαβριήλ Μπέθλεν [Gabriel Bethlen], ενθαρρυμένος από τους Οθωμανούς, προσχώρησε στην προτεσταντική πλευρά και εισέβαλε στην επικράτεια των Αψβούργων. Αλλά η ήττα του Φερδινάνδου από τους Βοημούς στη Μάχη του Λευκού Όρους το 1620, σε συνδυασμό με την έλλειψη υποστήριξης του Μπέθλεν από τους Οθωμανούς, επέτρεψαν στον αυτοκράτορα να ανακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της Βασιλικής Ουγγαρίας έως το 1621. Τον Αύγουστο του 1664 ο αυτοκράτορας Λεοπόλδος Α΄ υπέγραψε εικοσαετή συμφωνία ειρήνης με τον Μεγάλο Βεζίρη Αχμέτ Πασά. Το σύμφωνο αυτό δεν ανανεώθηκε το 1682.

H πανίσχυρη Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία, παρά το γεγονός ότι δεν συμμετείχε άμεσα στον Τριακονταετή Πόλεμο, ήταν σύμμαχος της Μοναρχίας των Αψβούργων και παρενέβη στην Τρανσυλβανία κατά του Μπέθλεν. Ο νεαρός Οθωμανός σουλτάνος ​​Οσμάν Β’, ο οποίος δεν καλόβλεπε την επιρροή της Πολωνίας στην Ρωσσία και τις επιδρομές των Κοζάκων στους οθωμανικούς οικισμούς, συγκέντρωσε έναν μεγάλο στρατό με σκοπό να ηγηθεί μιας τιμωρητικής εισβολής στην Κοινοπολιτεία. Παρά την υπογραφή της ειρήνης και τις δύο πλευρές που διεκδίκησαν τη νίκη μετά τη Μάχη του Χοτύν [Khotyn, Chocim ή Hotin] το 1621, η συνοριακή περιοχή μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Κοινοπολιτείας παρέμεινε σε κατάσταση «ημιμόνιμου» πολέμου καθόλη την διάρκεια του 17^ου αιώνα, με τους Οθωμανούς να απαντούν σε περαιτέρω επιδρομές των Κοζάκων κατευθύνοντας τις υποτελείς τους δυνάμεις των Τατάρων της Κριμαίας εναντίον πολωνικών εδαφών.

Αλλά όταν ο Ουκρανός Hetman Bohdan Khmelnytsky οδήγησε μια εξέγερση των Κοζάκων ενάντια στην πολωνική κυριαρχία το 1648, οι Τάταροι του Χανάτου της Κριμαίας, τότε υποτελές κράτος των Οθωμανών, συμμετείχαν στην εξέγερση, βλέποντάς την ως πηγή αιχμαλώτων προς πώληση. Μέχρι το 1666, το νεοσύστατο Κοζάκικο Χετμανάτο αναγνωρίστηκε ως υποτελές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όταν η Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία, αποδυναμωμένη από πολέμους και εξεγέρσεις, προσπάθησε για άλλη μια φορά να καταλάβει το Κοζάκικο Χετμανάτο το 1670, η Οθωμανική Αυτοκρατορία εισέβαλε στην Ουκρανία σε μια προσπάθεια να αποκτήσει τον έλεγχο της περιοχής. Και παρά το γεγονός ότι ο νεοεκλεγείς Πολωνός βασιλιάς Τζον Σομπιέσκι [John Sobieski] σημείωσε αρκετές νίκες κατά των δυνάμεων του σουλτάνου, η Κοινοπολιτεία αναγκάστηκε να παραχωρήσει μεγάλες περιοχές της Ουκρανίας στους Οθωμανούς, όταν υπογράφηκε η ειρήνη το 1676.

Η συνθήκη με τους Οθωμανούς ξεκίνησε μια περίοδο ειρήνης που ήταν αναγκαία για την ανασύνταξη της Κοινοπολιτείας. Ο Σομπιέσκι κατάφερε να μεταρρυθμίσει πλήρως τον πολωνικό στρατό, το πολωνικό ιππικό υιοθέτησε σχηματισμούς ουσάρων και δραγόνων και αυξήθηκε πολύ ο αριθμός των κανονιών, με την εφαρμογή νέων τακτικών πυροβολικού. Στο μεταξύ, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ενισχυμένη από τις επιτυχίες της εναντίον της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας, έστρεψε για άλλη μια φορά το βλέμμα της στην Βιέννη. Ο σουλτάνος ​​ανέλαβε εκτεταμένες προετοιμασίες, συμπεριλαμβανομένης της επισκευής και της δημιουργίας δρόμων και γεφυρών που οδηγούσαν στην επικράτεια των Αψβούργων και την πρωτεύουσά της, καθώς και την αποστολή πυρομαχικών, κανονιών και άλλων πόρων απ΄ όλη την αυτοκρατορία στην Ουγγαρία και τα Βαλκάνια.

Μέχρι το 1682, οι συγκρούσεις κατά μήκος των συνόρων που χώριζαν την Αγία Ρωμαϊκή και Οθωμανική Αυτοκρατορία εντάθηκαν και οι εισβολές των δυνάμεων των Αψβούργων στην κεντρική Ουγγαρία παρείχαν το κρίσιμο επιχείρημα στο Μεγάλο Βεζίρη Καρά Μουσταφά Πασά για να πείσει τον Σουλτάνο Μωάμεθ Δ’ να επιτρέψει την εισβολή των Οθωμανών. Αλλά η μακρά αναμονή μεταξύ της επιστράτευσης και της μετακίνησης των στρατευμάτων, παρείχε αρκετό χρόνο στην Βιέννη να προετοιμάσει την άμυνά της και στον αυτοκράτορα να σχηματίσει συμμαχία με τον Πάπα Ιννοκέντιο XI και την Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία. Τον Απρίλιο του 1683, ο Οθωμανικός στρατός, μαζί με δυνάμεις της Τρανσυλβανίας και της Ουγγαρίας, εξαπέλυσαν την ευρεία επίθεσή τους στο έδαφος των Αψβούργων, φθάνοντας στο Βελιγράδι στις αρχές Μαΐου και τελικά πολιόρκησαν την Βιέννη στις 17 Ιουλίου. Στο μεταξύ, ο Σομπιέσκι άρχισε να προετοιμάζει έναν στρατό, ο οποίος παρά την πολυεθνική του σύνθεση, είχε μια αποτελεσματική ηγετική δομή, με επίκεντρο τον Πολωνό βασιλιά.

Ενεργώντας γρήγορα για να σώσουν την πόλη και να αποτρέψουν άλλη μια μακρά πολιορκία, τα συνομοσπονδιακά στρατεύματα πέρασαν στην αυτοκρατορική επικράτεια τον Σεπτέμβριο και έλαβαν θέση στο λόφο Kahlenberg πάνω από την Βιέννη. Μετά από μια ολόκληρη μέρα σκληρών μαχών κάτω από τα τείχη της πόλης, ο Σομπιέσκι ηγήθηκε μεγάλης επίθεσης ιππικού, επικεφαλής 3.000 «φτερωτών Ουσάρων» η οποία επέφερε το αποτελεσματικό κτύπημα και έσωσε την πρωτεύουσα των Αψβούργων^viii.

Σηματοδοτώντας το σημείο καμπής στα 150 έτη αγώνα μεταξύ της Αγίας Ρωμαϊκής και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Μάχη της Βιέννης κλόνισε την οθωμανική ηγεμονία στην Κεντρική Ευρώπη και έθεσε το έδαφος για την ανάκτηση της Ουγγαρίας, της Τρανσυλβανίας και των Βαλκανίων. Πράγματι, ενώ ο Πάπας χαιρέτισε τον Σομπιέσκι ως «Σωτήρα της Βιέννης και του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού», ο πόλεμος με τους Οθωμανούς δεν είχε ακόμη τελειώσει.

Η Συνθήκη του Κάρλοβιτς [Karlowitz]: 26-01-1699

Μετά το σχηματισμό του Ιερού Συνδέσμου, οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις σημείωσαν αρχικά εδαφικά κέρδη και οι επιτυχίες αυτές ώθησαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία να ανοίξει διπλωματικές σχέσεις το 1688, όπου ένας απεσταλμένος στάλθηκε στην αυλή των Αψβούργων, ζητώντας ειρήνη. Με την πλεονεκτική τους θέση οι Αψβούργοι πρότειναν φιλόδοξους όρους ειρήνης, με επίκεντρο την διατήρηση εδαφικών κερδών και την παράδοση του Ούγγρου Emeric Thököly, ηγέτη αποσχιστικών κινημάτων. Παρά τις έξι ημέρες διαπραγματεύσεων, ο απεσταλμένος δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του Σουλτάνου και των Αψβούργων και δεν επιτεύχθηκε ειρήνη. Μετά από αυτήν την αποτυχία και την άνοδο στον θρόνο ενός νέου Σουλτάνου^ix, οι Οθωμανοί αύξησαν τις στρατιωτικές τους προσπάθειες και δεν είχαν διπλωματική επικοινωνία με το Σύνδεσμο για σχεδόν μια δεκαετία. Τα εδαφικά κέρδη της Ένωσης συνεχίστηκαν και η ήττα των Οθωμανών στη μάχη της Ζέντας^x τον Σεπτέμβριο του 1697 οδήγησε σε άμεσες εκκλήσεις για ειρήνη. Το μέγεθος της ήττας ανάγκασε την Οθωμανική Αυτοκρατορία να υπογράψει τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς το 1699, η οποία επιβεβαίωσε την τότε τρέχουσα εδαφική κατοχή κάθε δύναμης.

Η Συνθήκη του Κάρλοβιτς υπογράφηκε στην ομώνυμη τοποθεσία, στρατιωτικά σύνορα του Αρχιδουκάτου της Αυστρίας, [σημερινό Σρέμσκι Κάρλοβτσι/Sremski Karlovci, στη Σερβία^xi], στις 26 Ιανουαρίου 1699, τερματίζοντας τον ονομαζόμενο «Μεγάλο Τουρκικό Πόλεμο» της περιόδου 1683–1697. Σηματοδοτεί το τέλος του οθωμανικού ελέγχου σε μεγάλο μέρος της Κεντρικής Ευρώπης, με τις πρώτες μεγάλες εδαφικές απώλειες, ξεκινώντας την ανατροπή τεσσάρων αιώνων επέκτασης (1299–1683) και εξασφάλισε τη μοναρχία των Αψβούργων ως την κυρίαρχη δύναμη της περιοχής^xii.

Μετά από ένα δίμηνο συνέδριο μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τη μία πλευρά και της Ιεράς Συμμαχίας του 1684, η Υψηλή Πύλη υπέγραψε συνθήκες ειρήνης με την Αυστρία, την Πολωνία και την Βενετία, [τρεις επιμέρους συμφωνίες]. Με βάση το uti possidetis^xiii, η συνθήκη επιβεβαίωσε τις εδαφικές κατοχές κάθε δύναμης. Τα 30 άρθρα της αυστρο-τουρκικής συνθήκης όριζαν την παραχώρηση στην αυτοκρατορία της Ουγγαρίας, τερματίζοντας ουσιαστικά την τριχοτόμηση του βασιλείου, (εκτός από το Μπανάτ του Τέμεσβαρ, που οριοθετείται από τους ποταμούς Tisza, Mures και Δούναβη), της Τρανσυλβανίας, Κροατίας και Σλοβενίας. [Οι Αψβούργοι έλαβαν από τους Οθωμανούς το Eğri Eyalet^xiv, το Varat Eyalet^xv, ένα μεγάλο μέρος του Budin Eyalet^xvi, το βόρειο τμήμα του Temeşvar Eyalet^xvii και τμήματα του Eyalet της Βοσνίας^xviii. Αυτό αντιστοιχούσε σε μεγάλο μέρος της Ουγγαρίας, της Κροατίας και της Σλαβονίας. Το Πριγκιπάτο της Τρανσυλβανίας παρέμεινε ονομαστικά ανεξάρτητο αλλά υπόκειτο στην άμεση κυριαρχία των Αυστριακών κυβερνητών]. Ο όρος «Βασιλική Ουγγαρία» έπεσε σε αχρηστία μετά τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς, με τους ηγεμόνες των Αψβούργων να αναφέρονται στην πρόσφατα διευρυμένη κυριαρχία με τον πιο επίσημο όρο «Βασίλειο της Ουγγαρίας». Η αυστρο-τουρκική συνθήκη επρόκειτο να διαρκέσει 25 χρόνια. Στο εξής η Βιέννη θα προστατεύεται από το βασίλειο της Ουγγαρίας, που επανήλθε στον ρόλο που είχε στο Μεσαίωνα – πεδίο ανάσχεσης των Οθωμανών. Αυτή η νέα αίσθηση ασφάλειας έγινε εμφανής στη Βιέννη του 18^ου αιώνα. Η πόλη επεκτάθηκε έξω από τα τείχη, ο πληθυσμός διπλασιάστηκε (175.000 από 80.000), καθώς η αυλή των Αψβούργων επεκτάθηκε και πολλοί αριστοκράτες μετακόμισαν στην πόλη, η οποία μεταμορφώθηκε αρχιτεκτονικά χάρη στα παλάτια, τις εκκλησίες και τα διοικητικά κτήρια. Από ένα ευάλωτο φρούριο η Βιέννη μεταμορφώθηκε σε μία μπαρόκ μητρόπολη, τη μεγαλύτερη πόλη στην κεντρική Ευρώπη με 200.000 κατοίκους στα τέλη του 18^ου αιώνα.

Χάρτης 2: Κεντρική Ευρώπη κατά την βραχυπρόθεσμη ύπαρξη του

Πριγκιπάτου της Άνω Ουγγαρίας του Imre Thököly (1682-1685)

Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Teme%C5%9Fvar_Eyalet#/media/File:Central_europe_1683.png

Η τουρκο-πολωνική συνθήκη με 11 άρθρα, αναγνώριζε την ενσωμάτωση στην Πολωνία της Ποντόλια/Ποδολίας, (μέρος Ουκρανίας δυτικά του ποταμού Δνείπερου, το οποίο είχαν κατακτήσει οι Τούρκοι το 1672) συμπεριλαμβανομένου του φρουρίου στο Kamaniçe και επέστρεψε τις κατακτήσεις της στη Μολδαβία. Η τουρκο-βενετική συνθήκη αναγνώριζε με 16 άρθρα την κυριαρχία της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας στην Πελοπόννησο, ως τα παλαιά τείχη του Εξαμιλίου, στον Ισθμό, [ο Μορέας επιστράφηκε στους Οθωμανούς με τη Συνθήκη του Πασάροβιτς^xix]. Η Βενετία ανέκτησε το μεγαλύτερο μέρος της Δαλματίας [και του λιμένα Cattaro], τη Λευκάδα, την Αίγινα μαζί με τον Μορέα/Πελοπόννησο, Η Βενετία αναγνώρισε την κυριαρχία των Οθωμανών επί της Στερεάς Ελλάδος και των νήσων του Αιγαίου και υποχρεώθηκε να εκκενώσει τα κατεχόμενα φρούρια της Ναυπάκτου, Αντιρρίου, Μπούκας της Πρέβεζας και Ξηρομερίου, με τον όρο να κατεδαφιστούν, παρά τις ατελέσφορες προσπάθειες του Ενετού πληρεξούσιου για την διατήρησή τους. Δόθηκαν αμοιβαίες εγγυήσεις για την ελεύθερη ναυσιπλοΐα στον Κορινθιακό κόλπο και στα παράλια του Ιουνίου. Πρόσθετα δόθηκε τέλος στον ετήσιο φόρο των 500 δουκάτων που κατέβαλε η Βενετία από το 1485 για την επικυριαρχία του «Φιόρε του Λεβάντε» (Ζάκυνθος). Δεν υπήρξε συμφωνία για τον Πανάγιο Τάφο, αν και συζητήθηκε στο Κάρλοβιτς.

Οι Τούρκοι και οι Ρώσσοι^xx συνήψαν μόνο διετή ανακωχή στο Κάρλοβιτς, αλλά το 1700 υπέγραψαν τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, που έδωσε το Azov στη Μόσχα, (επιστράφηκε στους Τούρκους το 1711 μετά την αποτυχημένη εκστρατεία του ποταμού Προύθου και την ομώνυμη συνθήκη^xxi και αποκαταστάθηκε στην Ρωσσία το 1783) και επέτρεψε επίσης στον τσάρο να ιδρύσει μια μόνιμη διπλωματική αποστολή στην Κωνσταντινούπολη. Ενώ η Ρωσία δεν θα υπέγραφε τη συνθήκη και δεν θα συμφωνούσε σε ανακωχή για άλλον ένα χρόνο, αυτό σήμανε το τέλος της οθωμανικής απειλής για την Βιέννη και την Κρακοβία και επομένως το τέλος της Ιεράς Συμμαχίας. Οι Οθωμανοί διατήρησαν τελικά το Βελιγράδι, το Μπανάτ του Τέμεσβαρ (Τιμισοάρα), καθώς και την επικυριαρχία στην Βλαχία και τη Μολδαβία. Συνεπώς η συνθήκη για τον Τσάρο της Ρωσσίας τον Μέγα Πέτρο, δεν επέφερε συγκεκριμένο ουσιαστικό όφελος. Ωστόσο φέρεται να επωφελήθηκε από τον λεγόμενο πόλεμο της ισπανικής διαδοχής, ώστε να στραφεί σε προγενέστερη πολιτική – έξοδος στην θάλασσα του Αιγαίου, πολιτική την οποία είχε εγκαινιάσει ο Ιβάν ο τρομερός. Έτσι μια νέα γεωπολιτική ανάγκη εμπνέουν τα σχέδια του Μεγάλου Πέτρου που χαρακτηρίζουν την πολιτική του 18^ου αιώνα, δηλαδή την πολιτική της ρωσσικής προόδου στον Εύξεινο Πόντο, την οποία και ακολούθησε στη συνέχεια η Μεγάλη Αικατερίνη με κατάληξη το δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας.

Εικόνα 1: Η Συνθήκη του Κάρλοβιτς τερμάτισε την τριχοτόμηση της Ουγγαρίας

Πηγή: https://kafkadesk.org/2021/01/26/on-this-day-in-1699-the-treaty-of-karlowitz-ended-the-trisection-of-hungary/

Σταθμός των σχεδίων του Μεγάλου Πέτρου υπήρξε αναμφίβολα η στάση του διορατικότατου πληρεξούσιου στη συνομολόγηση της Συνθήκης του Κάρλοβιτς, Πρ. Βοσνίτσιν, ο οποίος την τελευταία στιγμή μετά τη συνομολόγηση και πριν την υπογραφή της κατάφερε και συμφώνησε με τους πληρεξούσιους της Πύλης για τη σύναψη εκεχειρίας, διάρκειας δύο ετών, εν ονόματι αφενός της «καλής πρόθεσης», (όρος που έγινε αποδεκτός) και αφετέρου επί της «προστασίας των ορθοδόξων λαών» της Βαλκανικής, (όρος που δεν έγινε τότε αποδεκτός, πλην όμως θα υιοθετήσει αργότερα ο Τσάρος). Το γεγονός αυτό είχε πολλά σημαντικά στοιχεία όπως: α. την επίσημη έναρξη διπλωματικών επαφών μεταξύ των δύο πλευρών, που μέχρι τότε δεν υπήρχε, β. την συνέχιση της παραμονής κάποιων ρωσσικών στρατευμάτων στην Βαλκανική και γ. την αμφιβολία περί οριστικής και διαρκούς ειρήνης μεταξύ των δύο αλλόθρησκων αυτοκρατοριών. Ειδικότερα οι Ρώσοι ανεπιτυχώς, κατά τις διαπραγματεύσεις επιχείρησαν να εισαγάγουν σε αυτήν ειδικό άρθρο, με το οποίο θα εξασφάλιζαν στους ορθοδόξους, “Έλληνες, Σέρβους, Βουλγάρους, Σκλαβούνους”, εγγυήσεις διά την ελευθέρα άσκηση της θρησκείας, όπως το είχαν επιτύχει οι Αυστριακοί για τους καθολικούς. Τούτο επιτυγχάνουν αργότερα διά της Συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774).

Η συνθήκη είχε αξιοσημείωτες συνέπειες για τους Έλληνες. Αν και δεν υπήρχε συναφής όρος, η ισχύς της έδωσε την δυνατότητα στους Έλληνες εμπόρους να ξαναρχίσουν το εμπόριο με την Βενετία και την Αυστριακή Αυτοκρατορία, γεγονός που είχε καθοριστικές συνέπειες στην οικονομική αναγέννηση του ελλαδικού χώρου, ύστερα από τις επιτυχείς επιχειρήσεις των Ενετών, (Ιόνιο, Πελοπόννησο και Αιγαίο). Η απόσπαση του Μοριά έστω και για 30 έτη από τους Οθωμανούς [1684-1715] ασφαλώς συνέδραμε στην αναγέννηση της περιοχής. Οι συρράξεις μεταξύ Οθωμανών – Ενετών στον Ελληνικό χώρο αναπτέρωσε κάποιες ελπίδες των υπόδουλων. Επίσης, ιδιαίτερη σημασία έχει το γεγονός ότι στην υπογραφή της συνθήκης ένας από τους δύο πληρεξουσίους της Υψηλής Πύλης ήταν ένας Φαναριώτης, ο ιατρός και διερμηνέας Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (1641-1709), γεγονός που σηματοδοτεί την άνοδο των Φαναριωτών στον οθωμανικό κρατικό μηχανισμό κατά τον 18^ο αιώνα. Σημειώνεται ότι στο διάστημα όπου οι Βενετοί πολιόρκησαν την Ακρόπολη (23-29 Σεπτεμβρίου 1687) καταλαμβάνοντας την Αθήνα, προκάλεσαν ανεπανόρθωτες καταστροφές στα αρχαία μνημεία. Οι Οθωμανοί κατέστρεψαν το ναό της Αθηνάς Νίκης για να στήσουν κανόνια στην θέση του, όμως η μεγαλύτερη καταστροφή προκλήθηκε όταν μία βενετική οβίδα χτύπησε την πυριτιδαποθήκη των Οθωμανών που βρισκόταν μέσα στον Παρθενώνα προκαλώντας μεγάλη καταστροφή στο ναό, που ως τότε έστεκε σχεδόν ανέπαφος. Η καταστροφή αυτή συνέβη στις 27 Σεπτεμβρίου.

Εικόνα 2: Το επίσημο έγγραφο της συνθήκης

Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Treaty_of_Karlowitz#/media/File:Treaty_of_Karlowitz.jpg

Η συνθήκη του Κάρλοβιτς συντάχθηκε υπό τη μεσολάβηση του Ολλανδού Jacob Colyer [1657 – 6/3/1725]^xxii και του Άγγλου πρεσβευτή Sir William Paget [10/2/1637 – 26/2/1713]^xxiii. Οι Οθωμανοί υπέγραψαν για πρώτη φορά ειρήνη με μακροχρόνιες δυνατότητες. Η εγκαθίδρυση αυτής της ειρήνης εξαρτιόταν καθοριστικά από την προθυμία των Οθωμανών να αποδεχθούν τα θεμέλια της πρώιμης σύγχρονης Ευρωπαϊκής διπλωματίας: την αρχή της uti possidetis. Δεδομένου ότι ήταν ο Ολλανδός Colyer που έπεισε τους Οθωμανούς να αποδεχθούν αυτήν την αρχή, η επιρροή του στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις ήταν σημαντική. Όταν ο Colyer επέστρεψε στο Βελιγράδι, στον πρώτο του σταθμό στην οθωμανική επικράτεια, ήταν το επίκεντρο των εορτασμών, γεγονός που δείχνει ότι οι Οθωμανοί ήταν εξαιρετικά ικανοποιημένοι με τον ρόλο του στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις στο Κάρλοβιτς.

Συστάθηκαν επιτροπές για να ρυθμίσουν τα νέα σύνορα μεταξύ των Αυστριακών και των Τούρκων, με ορισμένα μέρη να αμφισβητούνται μέχρι το 1703. Σε μεγάλο βαθμό μέσω των προσπαθειών του επιτρόπου των Αψβούργων, Luigi Ferdinando Marsili, τα σύνορα της Κροατίας και της Μπίχατς συμφωνήθηκαν μέχρι τα μέσα του 1700 και αυτό στο Temesvár στις αρχές του 1701, που οδήγησε σ΄ ένα σύνορο που οριοθετήθηκε από φυσικά ορόσημα για πρώτη φορά.

Χάρτης 3: Οθωμανικές ήττες 1683-1718

Πηγή: https://fx.substack.com/p/today-in-european-history-the-treaty-020

Η απόκτηση περίπου 60.000 τετραγωνικών μιλίων (160.000 km²) ουγγρικών εδαφών στο Κάρλοβιτς και του Banat του Temesvár 18 έτη αργότερα με τη Συνθήκη του Πασσάροβιτς [Passarowitz, 1718], διεύρυνε τη μοναρχία των Αψβούργων στη μεγαλύτερη έκτασή της σ΄ εκείνο το σημείο, εδραιώνοντας το Αρχιδουκάτο της Αυστρίας ως κυρίαρχη περιφερειακή δύναμη. Αργότερα αυξήθηκε περαιτέρω σε μέγεθος με την απόκτηση πολωνικών εδαφών το 1772 και το 1795, με την προσάρτηση της Δαλματίας το 1815 και με την προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης το 1908.

Η Μάχη της Βιέννης το 1683 ξεκίνησε άλλη μια σύρραξη και οδήγησε σε μια αρκετά λανθασμένη αρχή από την Οθωμανική προοπτική και η δεύτερη μάχη του Μοχάκς το 1687^xxiv κόστισε στους Οθωμανούς ένα τεράστιο κομμάτι εδάφους στην ανατολική Ευρώπη. Αυτές οι δύο μάχες, με τη Μάχη της Ζέντα το 1697 και την μετέπειτα απώλεια του Αζόφ από την Ρωσσία, ήταν τα κύρια αποτελέσματα διαρκών συγκρούσεων και όλα σε βάρος των Οθωμανών. Ήταν η πρώτη φορά που η Οθωμανική Αυτοκρατορία: α. υπέγραφε συνθήκη (και όχι απλή ανακωχή) με μη-μουσουλμανικό κράτος και β. εγκατέλειπε τόσο μεγάλες εδαφικές εκτάσεις. Για τους επόμενους δύο αιώνες οι Ευρωπαίοι δεν θα ασχολούνταν με την ισχύ της Υψηλής Πύλης, αλλά με την αδυναμία της, καθώς οι γείτονες του σουλτάνου ανταγωνίζονταν για εδαφικά οφέλη σε βάρος της αυτοκρατορίας του. Η φράση «ο μεγάλος ασθενής της Ευρώπης» χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά στα τέλη του φθινοπώρου του 1683, μετά την αποτυχημένη πολιορκία της Βιέννης. Ωστόσο η παρακμή των Οθωμανών κράτησε περισσότερο απ’ ότι αναμενόταν και διακόπηκε από σύντομα διαλείμματα ανάτασης. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία στο εξής αμυνόταν, αλλά παρέμεινε ένας σημαντικός παράγοντας στην Ευρωπαϊκή ιστορία, αν και για διαφορετικούς πλέον λόγους.

Αυτό που παρατηρούμε σε αυτήν την περίοδο είναι περισσότερο η παρακμή μιας απολυταρχικής μοναρχίας, παρά μια μετατροπή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας σε κάτι που να μοιάζει περισσότερο μ΄ ένα σύγχρονο γραφειοκρατικό κράτος. Οι ήττες των Οθωμανών στον «Μεγάλο Τουρκικό Πόλεμο» δείχνουν μεταξύ άλλων, ότι οι Οθωμανοί δεν ήταν σε θέση να συγκρουστούν σ΄ ένα πολλαπλό μέτωπο εναντίον πολλών Ευρωπαίων εχθρών. Όμως, η αυτοκρατορία κέρδισε ή τουλάχιστον έθεσε σε αδιέξοδο μια σειρά από στρατιωτικές συρράξεις με τις Ευρωπαϊκές Δυνάμεις αργότερα, στις αρχές του 18^ου αιώνα. Πήρε το Αζόφ πίσω από την Ρωσσία το 1711, κέρδισε πάλι την Πελοπόννησο από την Βενετία το 1718 και πολέμησε τόσο την Ρωσσία όσο και τους Αψβούργους την δεκαετία του 1730. Ωστόσο αυτά ήταν μάλλον συγκυριακά και οι Οθωμανοί δεν είχαν πια την δύναμη που κατείχαν έναν ή δύο αιώνες νωρίτερα.

Αντί Επιλόγου

Στα τέλη του καλοκαιριού του 1697 ο Οθωμανός σουλτάνος Μουσταφά Β’ οδήγησε μια τελευταία μεγάλη εκστρατεία προς τα βόρεια, αλλά ηττήθηκε αποφασιστικά από τον πρίγκιπα Ευγένιο της Σαβοΐας στη μάχη της Ζέντα (11 Σεπτεμβρίου). Έτσι νικημένος από τους Αυστριακούς και απειλούμενος από τους Ρώσσους, ο σουλτάνος συμφώνησε να διαπραγματευτεί. Το συνέδριο ειρήνης ξεκίνησε στα τέλη του 1698 στο χωριό Κάρλοβιτς, κοντά στο Βελιγράδι για 72 ημέρες. Για πρώτη φορά οι Τούρκοι συμφώνησαν να διαπραγματευτούν μ΄ έναν συνασπισμό ευρωπαϊκών κρατών, να αποδεχθούν τη μεσολάβηση ουδέτερων δυνάμεων και να παραδεχθούν την ήττα τους. Η Ζέντα ήταν μια από τις μεγαλύτερες ήττες των Οθωμανών και σηματοδότησε το τέλος της οθωμανικής κυριαρχίας στην Ευρώπη. Αλλά ο συμβολισμός της συνθήκης του Κάρλοβιτς, η ξεκάθαρη παραδοχή ότι η δυναμική εξουσίας στη σχέση Οθωμανών και Ευρώπης είχε πλέον μετατοπιστεί προς την Ευρωπαϊκή πλευρά, ήταν αναμφισβήτητα πιο σημαντικός από οποιονδήποτε από τους όρους της. Επιπλέον το Κάρλοβιτς αποτελεί ορόσημο στην πορεία τόσο της Ευρωπαϊκής όσο και της Οθωμανικής ιστορίας, καθώς ήταν η πρώτη συνθήκη που οι Οθωμανοί αναγκάστηκαν να συνάψουν με Ευρωπαϊκούς όρους και τερματίστηκε η γεωγραφική τους επέκταση σχεδόν τεσσάρων αιώνων (1299-1683).

Εικόνα 3: Συνθήκη του Κάρλοβιτς [Αυστρία – Οθωμανοί]

Πηγή: https://archive.org/details/generalcollectio00lond/page/290/mode/2up?view=theater (σελ. 292 κ.ε.)

Treaty of Peace concluded between Leopold the most August Emperor of Germany, and Mustapha Han, Sultan of the Turks, by the Mediation of William III, King of Great Britain, and the Lords the States General of the United Netherlands, at the Congress of Carlowitz in the County of Szerem, the 16th of January,1699. In the Name of the most Holy and Undivided Trinity^xxv.

Συνθήκη Ειρήνης που συνήφθη μεταξύ του Λεοπόλδου του Αυγούστου Αυτοκράτορα της Γερμανίας και του Μουσταφά Χαν, Σουλτάνου των Τούρκων, με τη μεσολάβηση του Γουλιέλμου Γ’, Βασιλιά της Μεγάλης Βρετανίας, και των Λόρδων των Γενικών Πολιτειών των Ηνωμένων Κάτω Χωρών, στο Συνέδριο του Κάρλοβιτς στην κομητεία Szerem, στις 16 Ιανουαρίου 1699. Στο όνομα της Αγίας και Αδιαίρετης Τριάδας …

Εικόνα 4: Η Συνθήκη του Κάρλοβιτς [Πολωνία – Οθωμανοί]

Πηγή: https://archive.org/details/generalcollectio00lond/page/302/mode/2up?view=theater (σελ. 302 κ.ε.)

Η Συνθήκη του Κάρλοβιτς [στην πραγματικότητα ήταν τρείς], σήμανε το τέλος του Οθωμανικού ελέγχου στην Κεντρική Ευρώπη. Ήταν οι πρώτες μεγάλες εδαφικές απώλειες των Οθωμανών μετά από αιώνες επέκτασης, καθιερώνοντας τη Μοναρχία των Αψβούργων ως την κυρίαρχη δύναμη στην περιοχή, τερματίζοντας ουσιαστικά την τριχοτόμηση της Ουγγαρίας. Η συνθήκη αποτέλεσε ένα ορόσημο στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία για πρώτη φορά απώλεσε σημαντικά εδάφη μετά από τρεισήμισι αιώνες επεκτατισμού στην Ευρώπη. Αν και τα οθωμανικά σύνορα στην περιοχή θα περιοριζόταν και θα εξασθενούσαν τα επόμενα 100 χρόνια, ποτέ ξανά δεν θα υπήρχε περαιτέρω απόκτηση εδάφους σε τέτοια κλίμακα που παρατηρήθηκε κατά την διάρκεια της βασιλείας του Μεχμέτ του Πορθητή, του Σελίμ, του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς τον 15^ο -16^ο αιώνα. Πράγματι, μετά τα μέσα του 1700 τα οθωμανικά σύνορα οριοθετήθηκαν σε μεγάλο βαθμό στα νότια του ποταμού Σάβα και στα Βαλκάνια, και θα περιοριστούν περαιτέρω προς τα νότια καθώς άρχισε ο 19^ος αιώνας. Αυτή η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μεταξύ 1699 και 1914 και η υπαγωγή των χριστιανών υπηκόων της, ιστορικά αναφέρεται ως το «Ανατολικό Ζήτημα».

Εικόνα 5: Η Συνθήκη του Κάρλοβιτς [Βενετία – Οθωμανοί]

Πηγή: https://archive.org/details/generalcollectio00lond/page/308/mode/2up?view=theater (σελ. 309 κ.ε.)

Οι Οθωμανοί ξαναπροσπάθησαν, ενθαρρυμένοι από νίκες κατά Ρώσσων και Ενετών, αλλά οι Αψβούργοι τους ανάγκασαν να υποχωρήσουν στα Βαλκάνια και μάλιστα πήραν τον έλεγχο του Βελιγραδίου το 1717. Όπως και το 1698, οι στρατοί των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων ήταν πολύ καλύτερα οργανωμένοι από τον Οθωμανικό στρατό. Μετά την απώλεια του Βελιγραδίου, οι Οθωμανοί κατευθύνθηκαν προς μια νέα ειρηνευτική διάσκεψη στην οποία θα αναγνώριζαν τις απώλειές τους, αλλά επεδίωκαν να τις περιορίσουν. Ο Jacob Colyer, ο οποίος κατάφερε να ολοκληρώσει την διάσκεψη ειρήνης στο Κάρλοβιτς, κλήθηκε για άλλη μια φορά ως μεσολαβητής στις διαπραγματεύσεις. Όπως και στις προηγούμενες διαπραγματεύσεις, η οθωμανική αποδοχή του uti possidetis ήταν κρίσιμη για την επιτυχή κατάληξη. Ήταν πρόθυμοι να παραδώσουν όλη την επικράτεια στη Σερβία στους Αψβούργους, γεγονός που κατέστησε δυνατή την επανίδρυση του πρώην Βασιλείου της Σερβίας ως επαρχίας της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Τελικά, η ειρηνευτική διάσκεψη στο Πασσάροβιτς ολοκληρώθηκε με τους ίδιους όρους με τις προηγούμενες διαπραγματεύσεις στις οποίες ο Colyer ενήργησε ως μεσολαβητής. Ήταν ο Colyer που έπεισε τους Οθωμανούς να αποδεχθούν την αρχή της uti possidetis και κατέστησε δυνατό να γίνει λόγος για ένα ημιαυτόνομο Βασίλειο της Σερβίας το 1718, μετά από μια μακρά περίοδο οθωμανικής κυριαρχίας. Επιπλέον, οι υπουργοί της Υψηλής Πύλης έδειξαν την ευγνωμοσύνη τους γι΄ αυτήν την επιτυχή ολοκλήρωση, βοηθώντας στην επίλυση μιας Ολλανδικής εμπορικής σύγκρουσης με τους Αλγερινούς. Άλλη μια φορά, ο Colyer αποδείχθηκε κεντρικό πρόσωπο για την προστασία των συμφερόντων του Ολλανδικού εμπορίου στο Λεβάντε [Levant]. Μετά από 36 χρόνια διαμονής στην Κωνσταντινούπολη, ο Jacob Colyer, ο δούκας της Ουγγαρίας, είχε γίνει αναπόσπαστο πρόσωπο τόσο στην εκπροσώπηση του Ολλανδικού εμπορίου στο Λεβάντε όσο και στην διαδικασία διατήρησης της ειρήνης μεταξύ των Οθωμανών και των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Ακολουθήστε το infognomonpolitics.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις που αφορούν τα εθνικά θέματα, τις διεθνείς σχέσεις, την εξωτερική πολιτική, τα ελληνοτουρκικά και την εθνική άμυνα.