Ο στρατάρχης Asim Munir (στο κέντρο) περιστοιχίζεται από τον αρχηγό της αεροπορίας Air Chief Marshal Zaheer Ahmad Baber Sidhu (αριστερά) και τον αρχηγό του ναυτικού Admiral Naveed Ashraf (δεξιά) στις 19 Μαΐου, μία ημέρα πριν λάβει τον πεντάστερο βαθμό από την κυβέρνηση.
Του Abid Hussain, Al Jazeera
Ισλαμαμπάντ, Πακιστάν – Το Πακιστάν κωδικοποίησε τη φιλόδοξη αναδιάρθρωση των ενόπλων δυνάμεών του και της δικαιοσύνης μετά την υπογραφή, την Πέμπτη, της 27ης Συνταγματικής Τροπολογίας από τον πρόεδρο Asif Ali Zardari.
Η τροπολογία, η οποία πέρασε από τα δύο νομοθετικά σώματα νωρίτερα μέσα στην εβδομάδα εν μέσω διαμαρτυριών της αντιπολίτευσης και κριτικής από ακτιβιστές και εν ενεργεία δικαστές, επιφέρει μεγάλες αλλαγές στην ανώτατη δικαστική εξουσία της χώρας.
Όμως, πολλοί αναλυτές θεωρούν πως το πλέον καθοριστικό στοιχείο της είναι η σαρωτική αναθεώρηση του Άρθρου 243, της συνταγματικής διάταξης που ορίζει τη σχέση μεταξύ πολιτικής εξουσίας και στρατού.
Οι αλλαγές παρέχουν ισόβια ασυλία από ποινική δίωξη στα κορυφαία στρατιωτικά στελέχη, αναμορφώνουν σημαντικά την αρχιτεκτονική διοίκησης των ενόπλων δυνάμεων και γέρνουν περαιτέρω την εσωτερική ισορροπία υπέρ του στρατού.
Αναλυτές προειδοποιούν ότι αυτή η αμφιλεγόμενη μεταρρύθμιση κινδυνεύει να συγκρουστεί με βαθιά ριζωμένες θεσμικές κουλτούρες και να ταράξει τη λεπτή ισορροπία μεταξύ πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας.
Το Al Jazeera ζήτησε σχόλιο από το τμήμα δημοσίων σχέσεων των ενόπλων δυνάμεων, χωρίς να λάβει απάντηση.
Νέα δομή διοίκησης
Το αναθεωρημένο Άρθρο 243 θεσμοθετεί νέο αξίωμα, αυτό του Αρχηγού Αμυντικών Δυνάμεων (CDF), το οποίο θα κατέχεται ταυτόχρονα από τον Αρχηγό του Στρατού (COAS). Αυτό ουσιαστικά παρέχει στον αρχηγό του στρατού εξουσία διοίκησης πάνω στην Πολεμική Αεροπορία (PAF) και το Πολεμικό Ναυτικό (PN).
Ο εν ενεργεία COAS είναι ο στρατάρχης Asim Munir, ο οποίος ανέλαβε διοίκηση τον Νοέμβριο 2022 και προάχθηκε σε πεντάστερο αξιωματικό στις 20 Μαΐου φέτος, μόλις 10 ημέρες μετά τον τετραήμερο πόλεμο με την Ινδία.
Ο Munir έγινε μόλις ο δεύτερος Πακιστανός στρατιωτικός που λαμβάνει αυτόν τον βαθμό – μετά τον στρατάρχη Ayub Khan τη δεκαετία του 1960. Η αεροπορία και το ναυτικό ουδέποτε είχαν πεντάστερο αξιωματικό.
Η τροπολογία καταργεί επίσης τη θέση του Προέδρου της Μικτής Επιτροπής Αρχηγών Επιτελείων (CJCSC) στο τέλος του μήνα. Τη θέση κατέχει σήμερα ο στρατηγός Sahir Shamshad Mirza, ο οποίος αποστρατεύεται στις 27 Νοεμβρίου.
Επιπλέον, δημιουργείται το νέο αξίωμα Διοικητή της Εθνικής Στρατηγικής Διοίκησης (CNSC), επικεφαλής του πυρηνικού οπλοστασίου. Το αξίωμα θα κατέχεται αποκλειστικά από αξιωματικό του στρατού, κατόπιν διαβούλευσης με τον CDF, με θητεία 3 ετών και δυνατότητα ανανέωσης.
Τα πεντάστερα αξιώματα μετατρέπονται πλέον από τιμητικές αναφορές σε συνταγματικά αναγνωρισμένες θέσεις με ευρείες εξουσίες και προνόμια.
Οι πεντάστεροι αξιωματικοί αποκτούν ισόβια ασυλία από ποινική δίωξη και «διατηρούν βαθμό, προνόμια και στολή δια βίου».
Για την απομάκρυνσή τους απαιτείται πλειοψηφία 2/3 στο κοινοβούλιο, ενώ μια εκλεγμένη κυβέρνηση μπορεί να αποπεμφθεί με απλή πλειοψηφία.
Η ειδικός στο συνταγματικό δίκαιο Reema Omer σημείωσε ότι οι τίτλοι αυτοί «υπονοούν πραγματική εξουσία, όχι απλώς τιμητική». Η ισόβια ασυλία, είπε, είναι «ανησυχητική από την άποψη του κράτους δικαίου».
Ένας πρώην αντιστράτηγος δήλωσε ανώνυμα ότι οι αλλαγές φαίνεται να στοχεύουν στη «συγκέντρωση εξουσίας» στα χέρια του αρχηγού του στρατού.
Λίγες ώρες μετά την επικύρωση, η κυβέρνηση εισήγαγε τροποποιήσεις στους κανονισμούς των τριών κλάδων.
Με βάση τον νέο Στρατιωτικό Νόμο, η θητεία του αρχηγού του στρατού επανεκκινεί από την ημερομηνία ανάληψης του ρόλου του ως CDF.
Πριν από την τροποποίηση, η θητεία του είχε οριστεί ως πενταετής – έως το 2027. Με τις νέες ρυθμίσεις, παρατείνεται τουλάχιστον έως τον Νοέμβριο του 2030.
Στρατιωτική κυριαρχία – και ο ρόλος της σύγκρουσης με την Ινδία
Από το 1947, ο στρατός του Πακιστάν υπήρξε ο ισχυρότερος θεσμός της χώρας. Τέσσερα πραξικοπήματα και δεκαετίες άμεσης στρατιωτικής διακυβέρνησης συνοδεύτηκαν από σοβαρή επιρροή ακόμη και επί πολιτικών κυβερνήσεων.
Κανένας πρωθυπουργός δεν ολοκλήρωσε πλήρη πενταετή θητεία. Οι τρεις από τους τέσσερις στρατιωτικούς ηγέτες κυβέρνησαν πάνω από εννέα χρόνια.
Ο πρώην αρχηγός Bajwa παραδέχθηκε το 2022 ότι ο στρατός παρενέβαινε στην πολιτική για δεκαετίες, υποσχόμενος αλλαγή πορείας.
Αλλά δικαιωματικές οργανώσεις και κόμματα της αντιπολίτευσης υποστηρίζουν ότι η επιρροή του στρατού έχει ενισχυθεί ακόμη περισσότερο.
Η αναδιάρθρωση έρχεται έξι μήνες μετά τον σύντομο πόλεμο με την Ινδία, γεγονός που πολλοί συνδέουν με τα νέα μέτρα.
Ο καθηγητής Aqil Shah (Georgetown University) σημείωσε ότι η σύγκρουση δημιούργησε «το παράθυρο ευκαιρίας» για αυτή την «άνευ προηγουμένου διεύρυνση εξουσιών» του αρχηγού του στρατού.
Οι υποστηρικτές της τροπολογίας, ωστόσο, ισχυρίζονται ότι ενισχύει την ασφάλεια της χώρας και τη διακλαδική συνεργασία.
Φόβοι ανισορροπίας
Πρώην αξιωματικοί και αναλυτές δηλώνουν ότι η τροπολογία απειλεί να ενισχύσει ακόμη περισσότερο την κυριαρχία του στρατού εις βάρος ναυτικού και αεροπορίας.
Η κατάργηση της CJCSC αφαιρεί έναν από τους ελάχιστους θεσμούς που μπορούσε να λειτουργήσει ως μηχανισμός εξισορρόπησης.
Αναλυτές προειδοποιούν ότι η αεροπορία και το ναυτικό ενδέχεται να χάσουν αυτονομία στον στρατηγικό σχεδιασμό και πιθανότατα και στις προαγωγές.
Ο Majid Nizami σημειώνει ότι η θέση CDF είναι ασαφής και ότι ο διπλός ρόλος του αρχηγού του στρατού μπορεί να δημιουργήσει τριβές.
Έλεγχος του πυρηνικού οπλοστασίου
Η τροπολογία ενισχύει επίσης τον στρατιωτικό έλεγχο στο πυρηνικό πρόγραμμα του Πακιστάν, αν και οι λεπτομέρειες παραμένουν θολές.
Το Strategic Plans Division (SPD), που διαχειρίζεται τους πυραύλους και τα πυρηνικά όπλα, λειτουργούσε ήδη στην πράξη υπό τον στρατό.
Πολιτικές συνέπειες
Οι επικριτές χαρακτηρίζουν την τροπολογία ως «συνταγματική παράδοση» της πολιτικής τάξης προς τον στρατό.
Η δημόσια προβολή του στρατάρχη Munir έχει αυξηθεί, ιδίως μετά τις επανειλημμένες επισκέψεις του στις ΗΠΑ, όπου ο Ντόναλντ Τραμπ τον αποκάλεσε «αγαπημένο μου στρατάρχη».
Ο πρώην πρωθυπουργός Imran Khan, φυλακισμένος για δύο χρόνια, κατηγορεί τον Munir ότι οργάνωσε το πραξικοπηματικού τύπου χτύπημα εναντίον του — κατηγορία που ο στρατός αρνείται.
Στις εκλογές του 2024, το PTI αποκλείστηκε ως κόμμα, αλλά ανεξάρτητοι υποψήφιοί του κέρδισαν τις περισσότερες έδρες.
Ο καθηγητής Shah υποστηρίζει ότι η κυβέρνηση Sharif στηρίζει την τροπολογία επειδή θεωρεί τον Munir εγγυητή της εξουσίας της.
Ο αναλυτής Nizami προειδοποιεί ότι, αντί για συνεργασία μεταξύ των κλάδων, υπάρχει κίνδυνος δημιουργίας θεσμικής ανισορροπίας.