Εφτασε το τέλος ενός μισητού καθεστώτος στη Συρία, το οποίο ευθύνεται για έναν εμφύλιο πόλεμο που άφησε 400.000 νεκρούς και 11 εκατομμύρια εκτοπισμένους εσωτερικά και εξωτερικά. Ένα καθεστώς που πιθανότατα θα είχε χάσει τον εμφύλιο χωρίς την παρέμβαση του Ιράν και της Ρωσίας. Η Συρία ήταν de facto μια ρωσο-ιρανική συγκυριαρχία, δηλαδή ένα καθεστώς που είχε χάσει την κυριαρχία του. Κατέρρευσε μέσα σε λίγες μέρες αλλά ήταν σε δανεικό χρόνο εδώ και δέκα χρόνια.
Αυτό θυμίζει το σενάριο του Αφγανιστάν. Στην Καμπούλ, το καθεστώς υποστηρίχθηκε από μια εξωτερική δύναμη, στην προκειμένη περίπτωση τις Ηνωμένες Πολιτείες, και φαινόταν σταθερό. Ανατράπηκε από τους Ταλιμπάν, μια μιλίτσια που, σε ορισμένες πτυχές, θυμίζει τον συνασπισμό υπό την ηγεσία της Hayat Tahrir al-Cham (οι τζιχαντιστές του Αλ Τζουλάνι).
Le Point : Μήπως ο Άσαντ, που βρήκε καταφύγιο στη Ρωσία, είχε χάσει την υποστήριξη των συριακών κοινοτήτων που τον υποστήριζαν μέχρι τότε ;
Hugo Micheron : Η υποστήριξη για το καθεστώς είχε συρρικνωθεί στο ελάχιστο. Υπήρχε ένα αίσθημα τεράστιας απογοήτευσης απέναντι σε μια δύναμη που, στο τέλος του πολέμου, στηριζόταν όλο και περισσότερο στους πολέμαρχους. Το καθεστώς είχε υιοθετήσει μια λειτουργία αρκετά μαφιόζικη και αντλούσε μέρος της περιουσίας του από μια πολεμική οικονομία, μαζί με τη διακίνηση ναρκωτικών, όπως το Captagon.
Ο Μπασάρ αλ Άσαντ είχε ευκαιρίες να διαπραγματευτεί την πολιτική του επιβίωση, ιδίως με την Τουρκία και άλλους περιφερειακούς παράγοντες. Αλλά δεν το έκανε.
Le Point : Πώς μπορούμε να περιγράψουμε τον Αμπού Μοχάμεντ αλ Τζουλάνι, τον νέο ισχυρό άνδρα της Συρίας ;
Είναι πολύ νωρίς για να πούμε αν έχει μεταμορφωθεί πραγματικά. Απλά κοιτάξτε την «γενεαλογία» του. Είναι Σύριος, γεννημένος σε μια αρκετά πλούσια οικογένεια. Εντάχθηκε στην τζιχάντ στο Ιράκ το 2003 και βρέθηκε σε μια φυλακή που διοικούσαν οι Αμερικανοί, όπου βρισκόταν σε επαφή με όλους εκείνους που θα γίνονταν το επιτελείο της Daesh (Ισλαμικό Κράτος).
Μεταξύ 2011 και 2012, στάλθηκε στη Συρία από τον ηγέτη του Ισλαμικού Κράτους του Ιράκ και μελλοντικό ηγέτη της Daesh, Abu Bakr al-Baghdadi, με τον οποίο ήλθε σε ρήξη, πριν δημιουργήσει τη δική του αυτόνομη ομάδα, το μέτωπο Al -Nusra, τίποτα λιγότερο από τη θυγατρική της Αλ Κάιντα στη Συρία.
Στη συνέχεια οδήγησε μια πολιτική συριανισμού της τζιχάντ, πολύ διαφορετική από τις πρακτικές της Daesh. Εχει πιο πολιτική μορφή από το Ισλαμικό Κράτος και δεν καταφεύγει σε ακραίες μορφές βίας. Πρώτα δοκίμασε τις δυνάμεις της χωρίς μεγάλη επιτυχία ενάντια στο καθεστώς που υποστηρίζονταν από το Ιράν και τη Ρωσία. Αλλά όταν είδε την υποστήριξη του καθεστώτος να μειώνεται, επέστρεψε, με εξοπλισμό που παρείχε η Τουρκία και την άμεση ή έμμεση υποστήριξή της, και εκπλήρωσε τον πρώτο της στόχο : να ρίξει τον Μπασάρ και να καταλάβει τη Δαμασκό.
Είδαμε δυνάμεις των ανταρτών να λεηλατούν παλάτια αλλά αυτός και τα στρατεύματά του προτίμησαν να συναντηθούν στο Μεγάλο Τζαμί των Ομαγιάντ, ένα συμβολικό μέρος για όλα τα ισλαμιστικά κινήματα. Η ομιλία που έδωσε εκεί είναι η αντίστοιχη αυτής που έδωσε ο Μπαγκντάντι στο τέμενος Αλ-Νούρι στη Μοσούλη, την εποχή της ανακήρυξης του «χαλιφάτου».
Ο Αλ Τζουλάνι έκοψε λίγο τα γένια του και άλλαξε τη στολή του σεΐχη με αυτή του στρατιωτικού ηγέτη. Αλλά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, είναι πολύ προικισμένος στην πολιτική και έχει κατανοήσει τα μηνύματα που πρέπει να σταλούν στη διεθνή σκηνή, ιδιαίτερα στους Δυτικούς. Λίγο σαν τους Ταλιμπάν που υποσχέθηκαν στους Αμερικανούς και στα δυτικά μέσα ενημέρωσης ότι είχαν αλλάξει. Βλέπουμε όμως σήμερα ότι αυτό δεν συμβαίνει. Περιμένουμε να δούμε αν ο Αλ Τζουλάνι θα καταφέρει να επιβάλει την εξουσία του. Ηγέτης της συριακής εξέγερσης, δεν είναι η πιο εύκολη δουλειά αυτή τη στιγμή.
Βλέπω να αναδύονται δύο βασικά σενάρια : είτε η Συρία θα γίνει σαν τη Λιβύη – η αντιπολίτευση κατακερματίζεται σε πολλά φέουδα και η χώρα βιώνει ένα είδος παρατεταμένου εμφυλίου πολέμου – είτε ακολουθεί το παράδειγμα του Ιράκ μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν : η εξουσία σταθεροποιείται από μια ξένη δύναμη. Στο Ιράκ, ήταν το Ιράν που ήταν επικεφαλής. Στη Συρία, η Τουρκία είναι αυτή που θα μπορούσε να δομήσει το νέο καθεστώς.
Le Point : Πρέπει να πάρουμε στα σοβαρά τον Al-Joulani όταν λέει ότι έχει αποκηρύξει την παγκόσμια τζιχάντ και την τρομοκρατία ;
Μπορεί να έχει αποκηρύξει την παγκοσμιοποιητική διάσταση της τζιχάντ της Αλ Κάιντα για τακτικούς σκοπούς. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχει απαρνηθεί ολόκληρο το ιδεολογικό σώμα των τζιχαντιστών.
Κάποιοι από την περιοχή μου είπαν ότι το αρχικό αμάρτημα της Daesh ήταν η αποτρόπαια εκτέλεση του Αμερικανού δημοσιογράφου James Foley. Χωρίς αυτό, ο Ομπάμα και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα είχαν μείνει εκτός παιχνιδιού πολύ περισσότερο, δίνοντας στην Daesh μεγαλύτερο περιθώριο να συνεχίσει την προέλασή της.
Παίχτες όπως ο Αλ Τζουλάνι κατάλαβαν ότι ήταν απαραίτητο να αποφύγουν να προκαλούν την Δύση. Γνωρίζουν ότι εμείς και οι Αμερικανοί είμαστε όλο και πιο απρόθυμοι να εμπλακούμε σε προβλήματα στη Μέση Ανατολή.
Όταν λέει ότι έχει αποκηρύξει την παγκόσμια τζιχάντ, ο Αλ Τζουλάνι μας λέει : “Μην ανησυχείτε, αφήστε το σε μένα, θα σταθεροποιήσω την περιοχή”. Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχουν μετριοπαθείς τζιχαντιστές. Απλώς δεν υπάρχουν.
Επιπλέον, όπως και στο Αφγανιστάν, ο Αλ Τζουλάνι πρέπει να αντιμετωπίσει κινήματα ακόμη πιο ριζοσπαστικά από τα δικά του. Σας υπενθυμίζω ότι η Daesh δεν ήταν ποτέ τόσο ισχυρή στο Αφγανιστάν όσο από την επιστροφή των Ταλιμπάν. Σε ποιο βαθμό θα μπορέσει ο Αλ Τζουλάνι να ελέγξει τη δυναμική που ιστορικά τείνει να ξεφεύγει από όλους, ιδιαίτερα στην Ανατολική Συρία και το Δυτικό Ιράκ ; Σε αυτήν την περιοχή εμφανίστηκε η Daesh.
Le Point : Η ομάδα του διοικούσε ήδη την περιοχή Idlib, όπου εφάρμοζε το νόμο της Σαρία. Θα επεκτείνει τον ισλαμικό νόμο σε ολόκληρη τη χώρα ;
Ο Αλ Τζουλάνι είναι ένας τακτικιστής που σκέφτεται βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Στην Ιντλίμπ, το καθεστώς βασίζεται σε μια εξαιρετικά αυστηρή ερμηνεία του νόμου της Σαρία, όπως και οι Σαλαφο-τζιχαντιστές. Ο δημόσιος χώρος διέπεται από θρησκευτική ηθική, ακόμα κι αν, σε αντίθεση με την Daesh, υπάρχει μια μορφή ανεκτικότητας προς τους χριστιανούς και τις θρησκευτικές μειονότητες.
Η Hayat Tahrir al-Cham δεν έχει εφαρμόσει κινηματογραφικές δημόσιες εκτελέσεις αλλά είναι ένα εξαιρετικά βάναυσο καθεστώς που δεν έχει καθόλου σε υπόληψη τις μη θρησκευτικές διακυβερνήσεις. Η ιδέα ότι μπορεί να υπάρχουν νόμοι που πηγάζουν από την ανθρώπινη δικαιοσύνη είναι για αυτούς αίρεση. Το τοπίο του Idlib υπό το καθεστώς της Hayat Tahrir al-Cham δείχνει μια αυστηρότητα που δεν είχε υπάρξει ποτέ πριν στην περιοχή.
Βρισκόμαστε σε βάσεις που δεν είναι αυτές του παραδοσιακού συριακού Ισλάμ. Δεν πρέπει να είμαστε αφελείς. Ο Αλ Τζουλάνι είναι πολύ καλός πολιτικός αλλά το project του είναι θρησκευτικό, δεν υπάρχει αμφιβολία.
Le Point : Ποιες είναι οι σχέσεις του με την Τουρκία ;
Οι σχέσεις είναι πολύπλοκες. Η ομάδα του Αλ Τζουλάνι δρούσε στον θύλακα της Ιντλίμπ, όπου ομάδες ανταρτών βρίσκονται κοντά στην Τουρκία. Άλλοι είναι σύμμαχοι της Hayat Tahrir al-Cham, άλλοι αντίπαλοι. Υπήρξαν αψιμαχίες μεταξύ των στρατευμάτων του Αλ Τζουλάνι και ορισμένων από αυτούς τους αντάρτες που υποστηρίζονταν άμεσα από την Τουρκία.
Κάποιοι είπαν ότι ο Αλ Τζουλάνι βρίσκεται σε σύγκρουση με φιλοτουρκικές ομάδες. Αυτό είναι μια πολύ βιαστική ανάγνωση. Ο Αλ Τζουλάνι ανέλαβε την ηγεσία της εξέγερσης λαμβάνοντας άμεση υποστήριξη από φιλοτουρκικές μιλίτσιες και επωφελούμενος από τον στρατιωτικό εξοπλισμό που μεταπωλήθηκε από αυτές τις ομάδες.
Είναι δύσκολο να δούμε πώς μια επίθεση τέτοιου μεγέθους, που στέφθηκε από την κατάληψη της Δαμασκού, θα μπορούσε να είχε πραγματοποιηθεί χωρίς τη συγκατάθεση της Τουρκίας. Υπάρχουν ενδεχόμενα τριβές σε δύο ή τρία σημεία αλλά η Τουρκία εμπλέκεται πολύ σε αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή στη Συρία.
Απομένει στην Τουρκία να αποφύγει τις παγίδες του παρελθόντος. Τα τελευταία σαράντα χρόνια, τα κράτη έχουν πείσει τον εαυτό τους ότι μπορούν να ελέγξουν τις τζιχαντιστικές ομάδες. Τις περισσότερες φορές, κατέληγε να τους ξεφύγει.
Le Point : Πώς βλέπουν το γεγονός οι κουρδικές, χριστιανικές ή αρμενικές μειονότητες ;
Οι Σύροι διαδηλωτές που ήθελαν την αποχώρηση του καθεστώτος το 2011 δεν φανταζόντουσαν ότι ένας Σύρος τζιχαντιστής, έχοντας πολεμήσει στο Ιράκ, θα ήταν μια μέρα ο άνθρωπος που θα έριχνε τον Άσαντ. Αυτό το σενάριο φοβήθηκαν πολλοί από αυτούς που κινητοποιήθηκαν κατά του καθεστώτος.
Εάν ο Αλ Τζουλάνι καταφέρει να δομήσει τη δύναμή του επαρκώς για να την ασκήσει στην κλίμακα της Συρίας, η οποία απέχει πολύ από το να γίνει πραγματικότητα, δυσκολεύομαι να καταλάβω πώς δεν θα κινούμασταν προς την ενίσχυση της δυναμικής της ομογενοποίησης της κοινότητας.
Πρέπει να θυμόμαστε ότι υπάρχουν σήμερα μισοί χριστιανοί στη Συρία από ό,τι το 2011! Οι χριστιανοί κάποτε αποτελούσαν το 10 με 12% του πληθυσμού. Σήμερα είναι μόνο 5 ή 6%. Όσον αφορά τους Αλαουίτες της ακτής, τον πληθυσμό που προστατεύονταν περισσότερο από τον Άσαντ, θεωρούνται από τους περισσότερους Σαλαφιστές ως αιρετικοί. Η μοίρα που τους επιφυλάσσουν σπάνια είναι η ειρηνική συγκατοίκηση.
Προς το παρόν, βλέπουμε εικόνες αγαλλίασης. Αλλά νομίζω ότι πολύ γρήγορα, οι δυνάμεις των ανταρτών θα οδηγηθούν από μια μεγάλη επιθυμία για εκδίκηση.
Le Point : Τι θα γίνει με τους δυτικούς ευρωπαίους τζιχαντιστές που είναι παρόντες στη Συρία ;
Όπως και η κατάληψη της Καμπούλ από τους Ταλιμπάν, έτσι και αυτή της Δαμασκού είναι ένα μήνυμα που ακούγεται πολύ θετικά στους ριζοσπαστικούς ισλαμιστικούς κύκλους σε όλο τον κόσμο. Το μήνυμα είναι το εξής : καθεστώτα που πιστεύουν ότι είναι ισχυρά μπορούν να καταρρεύσουν σε δέκα ημέρες και να αντικατασταθούν από ισλαμιστές.
Επιπλέον, η ανατολική Συρία και το δυτικό Ιράκ αντιπροσωπεύουν μια περιοχή που, τα τελευταία είκοσι χρόνια, έχει γεννήσει δύο φορές ανεξέλεγκτα καταφύγια τζιχαντιστών. Στη δεκαετία του 2000, ήταν το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ. Στη δεκαετία του 2010 η Daesh. Και πάλι, η ανατολική Συρία είναι, κατά τη γνώμη μου, το κύριο μέλημα.
Η Ευρώπη έχει αποδεσμευτεί σημαντικά από την περιοχή τα τελευταία δώδεκα με δεκατρία χρόνια. Ωστόσο, όπως έκανε και στο Αφγανιστάν, η Daesh θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί το χάος για να ανακτήσει μια βάση. Δεν πρέπει να αποκλείσουμε την επανενεργοποίηση ενός τζιχαντιστικού σεναρίου στην Ανατολική Συρία. Εάν μια οργάνωση όπως η Daesh ανακτήσει ερείσματα στην Ανατολική Συρία ή το Δυτικό Ιράκ, αυτό θα προσελκύσει νέους Ευρωπαίους υποψηφίους για τζιχάντ και θα μπορούσαμε να δούμε σενάρια που έχουμε ήδη βιώσει.
Μέρος αυτού που συμβαίνει σήμερα στη Συρία θα μπορούσε πολύ γρήγορα να έχει ισχυρές επιπτώσεις στην Ευρώπη. Πρέπει να πρωτοστατήσουμε έχοντας μια πραγματική πολιτική αυτή τη φορά και όχι ανεχόμενοι όλα όσα συμβαίνουν εκεί.
ΠΗΓΗ: Le Point
Μετάφραση: Μπάμπης Γιώργου Πετράκης