Παρά την αύξηση της διπλωματικής της παρουσίας και τις δηλώσεις για κατάπαυση του πυρός και σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν κατόρθωσε να εφαρμόσει αποτελεσματική εξωτερική πολιτική.

Η παρουσία που έχει Ευρωπαϊκή Ένωση στη Μέση Ανατολή παραμένει αδύναμη.

Γράφει η Μαριάνα Συμεωνίδη

Ο ρόλος της ΕΕ στην χρόνια αραβοϊσραηλινή σύγκρουση έχει αποτελέσει αντικείμενο αναλύσεων στις πολιτικές επιστήμες (Grevi et al., 2020). Σύμφωνα με τα επίσημα έγγραφα της ΕΕ, «η πολιτική της ΕΕ έναντι των χωρών της Μέσης Ανατολής επιδιώκει να ενθαρρύνει την περιφερειακή συνεργασία μεταξύ των κρατών της περιοχής και της ΕΕ» (EUGS, 2016). Με την αναζωπύρωση των επιθέσεων στη Γάζα, η ΕΕ βρέθηκε σε κρίσιμο ρόλο, καλούμενη να παρέμβει σε ένα συγκρουσιακό περιβάλλον όπου η ειρήνη φαινόταν πιο απομακρυσμένη από ποτέ. Παραμένοντας επιφανειακά «ισορροπημένη», καταδίκασε τις επιθέσεις της Χαμάς, ενώ ταυτόχρονα ζητούσε από το Ισραήλ να τηρήσει το διεθνές δίκαιο.

Ισορροπία ή Αδυναμία; Η Θέση της ΕΕ στις Συγκρούσεις

Παρά την αύξηση της διπλωματικής της παρουσίας και τις δηλώσεις για κατάπαυση του πυρός και σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων, η ΕΕ δεν κατόρθωσε να εφαρμόσει αποτελεσματική εξωτερική πολιτική. Αν και υποστηρίζεται ότι η συνθήκη της Λισαβόνας ενδυνάμωσε την παρουσία της στην παγκόσμια σκηνή (Bicchi & Schade, 2022), καθώς εκεί θεσμοθετήθηκε η καινοτόμα θέση του Ύπατου Εκπροσώπου Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) και η επίσης καινοτόμα Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (European External Action Service – EEAS), η παρουσία της στην περιοχή παραμένει αδύναμη. Ο τομέας της ΚΕΠΠΑ βρίσκεται στο επίκεντρο των ξεχωριστών εθνικών συμφερόντων των κρατών, και για αυτόν τον λόγο η ολοκλήρωση συναντά εμπόδια (Huff, 2013).

Πολλά κράτη μέλη έχοντας ισχυρή επιρροή στο διεθνές πολιτικό τοπίο, δεν προτίθεται να χάσουν τον έλεγχο της λήψης των αποφάσεών τους (Nugent, 2012), αναθέτοντας στην ΕΕ την ευθύνη για την ασφάλειά τους. Για αυτόν τον λόγο και εν όψει του ενιαίου θεσμικού πλαισίου που θεσμοθετήθηκε στο Μάαστριχτ, τα κράτη μέλη δεσμεύτηκαν ότι θα διατηρήσουν τις εξωτερικές τους πολιτικές στην ίδια κατεύθυνση με τις θέσεις της ΕΕ, υπό τον όρο ότι οι εθνικές κυβερνήσεις θα έλεγχαν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων (Fabbrini, 2013).

Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ την 27η Οκτωβρίου 2023, μπορεί να αποτελέσει δείγμα για τη δυσκολία λήψης κοινής απόφασης, καθώς 4 κράτη της ΕΕ καταψήφισαν το ψήφισμα της Ιορδανίας για κατάπαυση του πυρός, 8 το ενέκριναν και 14 “απήχαν” (UN, 2023). Η συνεργασία παίζει καθοριστικό ρόλο στη δράση της ΕΕ, και για αυτόν τον λόγο η δύναμη αλλαγής που μπορεί να έχει στη Μέση Ανατολή εξαρτάται περισσότερο από το συμφέρον των χωρών να συνεργαστούν παρά από τη δύναμή της να εξάγει κανόνες (Panebianco, 2010).

Η Εμπορική Συνεργασία ως Βασικός Άξονας των Σχέσεων ΕΕ-Ισραήλ

Πηγαίνοντας στο 1994, βλέπουμε ότι η δήλωση ότι «Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θεωρεί ότι το Ισραήλ, λόγω του υψηλού επιπέδου οικονομικής ανάπτυξής του, θα πρέπει να απολαμβάνει ειδικό καθεστώς στις σχέσεις του με την ΕΕ βάσει της αμοιβαιότητας και του κοινού συμφέροντος» (European Council, 1994), έδωσε στο Ισραήλ προνομιακή θέση στη συνεργασία με το μπλοκ της ΕΕ (Moreno Rubio, 2022). Ως αποτέλεσμα, σήμερα η ΕΕ είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Ισραήλ, αντιπροσωπεύοντας το 28,8% του εμπορίου αγαθών το 2022. Η αύξηση των οικονομικών σχέσεων μεταξύ ΕΕ και Ισραήλ αποτυπώνεται στο σχήμα 1. Το 31,9% των εισαγωγών του Ισραήλ προέρχονταν από την ΕΕ και το 25,6% των εξαγωγών της χώρας πηγαίνουν στην ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023).

Σχήμα 1
Το εμπόριο αγαθών της ΕΕ με το Ισραήλ

Πηγή: ‘European Union, Trade in goods with Israel‘, European Commission, 25 December 2023

Επιπροσθέτως, μεταξύ ΕΕ και Ισραήλ έχουν υπογραφεί συμφωνίες για την Γεωργία και την Αλιεία το 2010, για τη συμμόρφωση και αποδοχή βιομηχανικών προϊόντων το 2013 και για τις αεροπορικές μεταφορές το 2016 (EEAS, 2021).

Ο Ρόλος των Κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου

Τα ευρισκόμενα κοιτάσματα φυσικού αερίου που έχουν βρεθεί στην περιοχή της Ανατολικής Μεσόγειου, έχουν φέρει το Ισραήλ σε μία καίρια για την ΕΕ στρατηγική θέση, καθώς στις δράσεις της πρωταγωνιστεί η ανάγκη για διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας. Με την συνεχόμενη ανάπτυξη των ενεργειακών αποθεμάτων του Ισραήλ, καθίσταται ένας αξιόπιστος εταίρος  για την Ευρώπη. Η συνεργασία για τον αγωγό EastMed και όχι μόνο, δεν είναι μόνο οικονομικής σημασίας αλλά ενέχει και γεωπολιτικές προεκτάσεις, καθώς η ΕΕ επιδιώκει να ενισχύσει την ενεργειακή της ασφάλεια και να απεξαρτηθεί από τις ρωσικές προμήθειες.

Πηγή: capital.gr

Καθώς οι εντάσεις στη Μέση Ανατολή εντείνονται, οι προοπτικές για ενισχυμένη συνεργασία στον τομέα της άμυνας γίνονται όλο και πιο πιθανές. Η ΕΕ ενδιαφέρεται να επενδύσει σε τεχνολογίες αιχμής, με ιδιαίτερη έμφαση στην κυβερνοασφάλεια και την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, τομείς στους οποίους το Ισραήλ διαθέτει προηγμένες δυνατότητες. Παρά τους περιορισμούς της ΕΕ στην εξαγωγή στρατιωτικού εξοπλισμού σε ζώνες σύγκρουσης, η συνεργασία σε επίπεδο έρευνας και ανάπτυξης κρίνεται ότι μπορεί να ενισχύσει την άμυνα και ασφάλεια της Ένωσης.

Η Στάση της ΕΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τα Σύνορα της Παλαιστίνης

Ωστόσο, η ΕΕ και το Ισραήλ έχουν κάποιες διαφορές σχετικά με τα σύνορα της Παλαιστίνης, με την ΕΕ να υποστηρίζει το σχέδιο διαίρεσης της Παλαιστίνης του 1947 του ΟΗΕ, τους ισραηλινούς οικισμούς στη Δυτική Όχθη και τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Martins, 2016). Ο κύριος λόγος είναι ότι «η ΕΕ είναι ένα ειρηνευτικό σχέδιο, ενώ το Ισραήλ ασχολείται με στρατιωτικές συγκρούσεις, ορισμένες από τις οποίες έχουν προσελκύσει κριτική από την ΕΕ σχετικά με την αιτιολόγηση της στρατιωτικής χρήσης των ισραηλινών δυνάμεων» (Martins, 2016). Επίσης, η ανθρωπιστική βοήθεια της ΕΕ προς την Παλαιστίνη έχει ξεκινήσει από το 2000, και μόνο το 2023 η ΕΕ παρείχε πάνω από 100 εκατομμύρια ευρώ για τον πληθυσμό της Γάζας (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2023).

Συνολικά, διαπιστώνεται μια ορατή ουδετερότητα της Ένωσης, χωρίς να υπάρχει μια ξεκάθαρη θέση για τη λύση του ζητήματος, αν και μέχρι το 2009 προασπιζόταν η λύση των δύο κρατών (Greene & Rynhold 2023). Μετά την κλιμάκωση του 2021, η ΕΕ καταδίκασε αφενός την επιθετικότητα της Χαμάς και υπερασπίστηκε το δικαίωμα του Ισραήλ στην αυτοάμυνα, και αφετέρου ζήτησε από το Ισραήλ να σεβαστεί το διεθνές δίκαιο. Η ΕΕ παρουσιάζει μια απαισιόδοξη στάση σχετικά με τις πιθανότητες επίλυσης της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης, και η θέση που υιοθέτησαν οι ΗΠΑ έχει κάνει τη διατήρηση της ειρήνης ακόμα πιο απομακρυσμένη (Oppenheim, 2020). Από την έναρξη της ειρηνευτικής διαδικασίας το 1993, η ΕΕ έχει παραδοθεί στις ΗΠΑ για θέματα που σχετίζονται με αυτήν και με το Ισραήλ, καθώς δεν αμφισβήτησε ποτέ τις πολιτικές αποφάσεις της Αμερικής σχετικά με τη σύγκρουση (Joffe, 2008).

Βιβλιογραφία

Bicchi, F., & Schade, D. (2022). Whither European diplomacy? Long-term trends and the impact of the Lisbon Treaty. Cooperation and Conflict, 57(1), 3-24.

European External Action Service, The European Union and Israel. https://www.eeas.europa.eu/israel/european-union-and-israel_en?s=200

European Council, Meeting on and 10 December 1994 in Essen. https://www.europarl.europa.eu/summits/ess1_en.htm

European Commission 2023, EU increases humanitarian aid to Gaza by €25 million. Ανακτήθηκε 30/12/2023 από https://civil-protection-humanitarian-aid.ec.europa.eu/news-stories/news/eu-increases-humanitarian-aid-gaza-eu25-million-2023-11-06_en

European Commission 2023, EU trade relationships by country/region, Israel. https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/israel_en

EUGS (2016) ‘Shared Vision, Common Action: A Stronger Europe. A Global Strategyfor the European Union’s Foreign And Security Policy’, European External Action Service, Brussels. https://eeas.europa.eu/archives/docs/top_stories/pdf/eugs_review_web.pdf

Fabbrini, S. (2013). Intergovernmentalism and its limits: Assessing the European Union’s answer to the Euro crisis. Comparative political studies, 46(9), 1003-1029.

Greene, T., & Rynhold, J. (2023). Europe and Israel: Between conflict and cooperation. In Survival 60.4 (pp. 91-112). Routledge.

Grevi, G., Morillas, P., i Lecha, E. S., & Zeiss, M. (2020). Differentiated Cooperation in European Foreign Policy: The Challenge of Coherence. EU IDEA Policy Papers, 5.

Huff, A. (2013). Problems and Patterns in Parliamentary Scrutiny of the CFSP and CSDP. OPAL Online Paper Series, 14, 2013.

Joffe, G. (2008). Europe, Israel and Palestine: endgame?. Universitäts-und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt.

Moreno Rubio, Á. (2022). The challenge, and difficulties, of a more integrated EU foreign policy: a case study of the different approaches towards Israel in the Foreign Affairs Council.

Nugent, N. (2012). Πολιτική και Διακυβέρνηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ιστορία,          Θεσμοί, Πολιτικές. Αθήνα: Σαββάλας.

Oppenheim, B. (2020). Can Europe overcome its paralysis on Israel and Palestine?. CER policy brief.

Panebianco, S. (2010). The EU and the Middle East. En F. Bindi, The Foreign Policy of the European Union: Assessing Europe’s role in the World.

United Nations, UN General Assembly adopts Gaza resolution calling for immediate & sustained humanitarian truce. https://www.youtube.com/watch?v=W9wAZVTlAZM