Το Ιραν έχει καταστήσει τον πόλεμο γκρίζας ζώνης , τον υβριδικό και τον ασύμμετρο πόλεμο ως ακρογωνιαίους λίθους της δράσης του κατά του Ισραήλ και των ΗΠΑ αναφορικά με τα μέσα που διαθέτει.

Γράφει ο Κυριάκος Δευτεραίος

Ο πόλεμος γκρίζας ζώνης, ο ασύμμετρος πόλεμος και ο υβριδικός πόλεμος δεν είναι έννοιες ταυτόσημες ούτε αφορούν συγκεκριμένα υποσύνολα ενός κλασικού συμβατικού πολέμου. Αντίθετα αφορούν διαστάσεις της στρατηγικής ενος κράτους αναφορικα με τα μέσα και τους τρόπους που χρησιμοποιεί για να πετύχει τους στόχους που τίθενται στα πλαίσια της πολιτικής εθνικής ασφάλειας που ακολουθεί.

Τα μέσα είναι οικονομικά,στρατιωτικά, διπλωματικά,πληροφοριακά αν και τις τελευταίες δεκαετίες στην κρατική εργαλειοθήκη έχει προστεθεί και η δραστηριότητα στον κυβερνοχώρο .Οι τρόποι αφορούν το πως τα παραπάνω εργαλεια χρησιμοποιούνται για να επιτύχουν τους στρατηγικούς στόχους του κράτους. Οι έννοιες λοιπόν του πολέμου γκρίζας ζώνης, του ασύμμετρου πολέμου και του υβριδικού πολέμου αφορούν τους προαναφερθέντες τροπους δρασης και οχι τα μέσα με εξαίρεση ίσως την έννοια της υβριδικότητας(υβριδικό μέσο αλλά ασύμμετρος τρόπος δράσης).

Παρόλο που όλα τα κράτη, αν και σε διαφορετικές βαθμίδες, είναι υβριδικά και χρησιμοποιούν ασυμμετρίες, στο παρόν άρθρο εξετάζεται το Ιράν ως ο κατεξοχήν υβριδικός δρών που δραστηριοποιείται στην γκριζα ζωνη. Ο λόγος είναι ότι για την επίτευξη των στόχων της ιρανικής υψηλής στρατηγικης στα πεδία του γεωπολιτικού ανταγωνισμού με το Ισραήλ και τις Ηπα, το Ιραν έχει καταστήσει τον πόλεμο γκρίζας ζώνης , τον υβριδικό και τον ασύμμετρο πόλεμο ως ακρογωνιαίους λίθους της δράσης του κατά των δύο αυτών κρατών αναφορικά με τα μέσα που διαθέτει.

Γκρίζα Ζώνη

Τα κράτη που δραστηριοποιούνται στην γκρίζα ζώνη έχουν κυρίως έναν σκοπό, να επιτύχουν στρατηγικά, σε βάθος χρόνου, αποτελέσματα κατα των αντιπάλων τους αποφεύγοντας όμως μια γενικευμένη συμβατική σύγκρουση μαζί τους.Για να το πετύχουν αυτό καταφεύγουν σε κρυφές ή έμμεσες ενέργειες κατα τους ή χρησιμοποιούν πληρεξούσιους για να τους επιτεθούν με τρόπο που αφήνει αμφιβολίες για την πραγματική ταυτότητα του επιτιθέμενου και αποτρέπει την εμπλοκή των δύο μερών σε μια ανοιχτή σύγκρουση. Αυξομειώνοντας σταδιακά στο χώρο και τον χρόνο το επίπεδο της έντασης δημιουργούν ασάφεια για τις πραγματικές τους προθέσεις στην αντίπαλη πλευρά η οποία δυσκολεύεται να λάβει αποτελεσματικά αντίμετρα λόγω του φόβου της παρανόησης και της πιθανής κλιμάκωσης του ανταγωνισμού. Κλασικό παράδειγμα πληρεξούσιου είναι η Χαμας ή η Χεζμπολάχ και οι Χουτι των οποίων η στρατηγική σύμπλευση με το Ιράν είναι ξεκάθαρη, αυτό που δεν ειναι ξεκάθαρο είναι το επίπεδο στρατηγικής εξάρτησης και άρα της πραγματικής(ιρανικής ή όχι) πατρότητας των δράσεων που αναλαμβάνουν κατα των ΗΠΑ ή του ισραήλ.

Ασυμμετρίες

Οι ασύμμετρες δράσεις χρησιμοποιούνται για την απόκτηση πλεονεκτημάτων έναντι του αντιπάλου μεγιστοποιώντας τα κέρδη και ελαχιστοποιώντας τον κίνδυνο και τις ζημιές και αφορούν τον τρόπο που σκέφτονται και λειτουργούν οι αντιμαχόμενες πλευρές .Τα είδη ασύμμετρων δράσεων ποικίλουν , μπορεί να είναι νοητικές,γεωγραφικές ή χρονικές αλλά και άλλες .

Για παράδειγμα οι ΗΠΑ τείνουν να βλέπουν τις σχέσεις τους με τους άλλους δυαδικά, είτε βρίσκονται μαζί τους σε πόλεμο ή σε ειρήνη,αντίθετα το ιράν αντιλαμβάνεται τις διμερείς του σχέσεις ως μια συνέχεια όπου μοτίβα ειρήνης και σύγκρουσης συνυπάρχουν χρονικά και χωρικά . Αυτό επιτρέπει στο Ιράν να αναλαμβάνει δράσεις στις οποίες η Αμερική δυσκολεύεται να απαντήσει θεωρώντας ότι μια απάντηση θα οδηγήσει σε συμβατικό πόλεμο.Γεωγραφική ασυμμετρία ειναι η ικανότητα του Ιράν να προβάλει ισχύ στα στενά του Ορμούζ απειλώντας την ναυσιπλοΐα και το εμπόριο πετρελαίου.Χρονική ασυμμετρία είναι τα πλήγματα κατα αμερικανικών ή ισραηλινών στόχων στη Μέση Ανατολή μήνες μετα την εκάστοτε επιθετική ενέργεια τους όπως το πλήγμα ‘’αληθινή υπόσχεση’’ στο Ισραήλ στις 13 Απριλίου του 2024 ως απάντηση στο ισραηλινό πλήγμα στην ιρανική πρεσβεία στη Δαμασκό στην 1 Απριλίου του ίδιου έτους.

Υβριδικότητα

Τα κράτη συχνά δημιουργούν υβριδικούς (στρατιωτικούς) μηχανισμούς αποτροπής και άσκησης ελέγχου και επιρροής της συμπεριφοράς των αντιπάλων τους έτσι ώστε να πετύχουν τους επιδιωκόμενους πολιτικούς στόχου χωρίς κόστος ή κλιμάκωση .

Αυτοί οι μηχανισμοί προκύπτουν από την αξιοποίηση συμβατικών(στρατιωτικών και μη ) μέσων με μη συμβατικούς τρόπους σε ένα ευρύ πεδίο δραστηριοτήτων και επιχειρήσεων όπως στην γη , τη θάλασσα, τον αέρα, την επικοινωνία, τις πληροφορίες και τον κυβερνοχώρο.

Το Ιράν έχει δημιουργήσει ένα σύνθετο θεσμικό πλαίσιο πολιτικών και στρατιωτικών μηχανισμών που του επιτρέπει να προβάλει ισχύ στο εξωτερικό και να επηρεάζει τις αποφάσεις των αντιπάλων του χωρις να πρέπει να εμπλακεί συμβατικώς μαζί τους όπως το υπουργείο εξωτερικών και το υπουργείο πληροφοριών , οι φρουροί της επανάστασης, σιιτικές παραστρατιωτικές ομάδες στη Μέση ανατολή, μέσα ενημέρωσης και σκιώδεις οικονομικές, επιχειρηματικές και εμπορικές δραστηριότητες ελέω κυρώσεων. Όλα τα παραπάνω επιτρέπουν στο Ιράν να παραμένει σταθερό και να αποτρέπει τους εχθρούς του ενώ παράλληλα τους ασκεί πιέσεις ποικιλοτρόπως μέσω της πλέον ελάχιστης και έμμεσης προβολής στρατιωτικής ισχύος εναντίον τους.

Τα Κύρια Στοιχεία της Στρατηγικής Γκρίζας Ζώνης του Ιράν

1) Τακτική Ευελιξία αλλά και Στρατηγική Συνέπεια

Τα Ιράν από την επαύριον της επανάστασης του 1979 έχει θέσει ορισμένους στρατηγικούς στόχους όπως η επιβίωση του ιδιαιτερου καθεστώτος του και η πολιτική σταθερότητα της χώρας, η διασφάλιση της εθνικής ανεξαρτησίας και εδαφικής ακεραιότητας και η μείωση της επιρροής των ΗΠΑ και του Ισραήλ στην Μέση Ανατολή.

Η Τεχεράνη έχει αποδείξει δεν παρεκκλίνει από τους παραπάνω στόχους παρα μόνο προσαρμόζεται τακτικά ανάλογα με τις περιστάσεις.Δοκιμάζει τις δυνάμεις, τις αντοχές και την θέληση των αντιπάλων της, υποχωρεί όταν θίξει τις κόκκινες γραμμές τους και επανέρχεται αργότερα όταν οι συνθήκες θα έχουν ωριμάσει.Αυτή η στρατηγική αποφέρει σημαντικά οφέλη εφαρμοσμένη πάνω στο νοητικό σύμπαν των δυτικών αντιπάλων του Ιραν των οποίων η δυαδική σκέψη δεν τους επιτρέπει να δουν τις γκρίζες ζώνες μεταξύ της μη σύγκρουσης/ειρήνης και του συμβατικού πολέμου βραχυκυκλωνοντας την δυνατότητα ανταπαντήσεων και λήψης αποφάσεων .

Παράδειγμα αποτελούν οι έμμεσες απειλές για χτυπήματα σε αραβικές χώρες με αμερικανική παρουσία αλλά και το κλείσιμο των στενών του Ορμούζ σε περίπτωση πραγματοποίησης των στρατιωτικών απειλών της δεύτερης προεδρίας Τραμπ, αν η Τεχεράνη δεν καταργήσει το πυρηνικό της προγραμμα και δεν καταστρέψει την πυραυλική της υποδομή με παράλληλη επίδειξη προσαρμοστικότητας και αποδοχής έμμεσων διαπραγματεύσεων για μια δευτερη συμφωνια στα πρότυπα του 2015 επικυρωμένη όμως αυτή τη φορά από το κογκρέσο.Εδώ το Ιραν δείχνει πρόθυμο να υπερασπιστεί την πολιτική του σταθερότητα και εδαφική ακεραιότητα και να μην αποδεχτεί προτασεις που θα το οδηγήσουν σε αφοπλισμό και πιθανόν σε ένοπλη εισβολή χωρίς μάχη χωρις να κλείνει την πόρτα των διαπραγματεύσεων σεβόμενο φαινομενικά τουλάχιστον τις ανησυχίες του Ισραήλ για το πυρηνικό του πρόγραμμα .

2) Εμμεσότητα, Αμφισημία και Υπομονή

Βασικό στοιχείο της στρατηγικής του Ιράν είναι η υπομονη μέσω της οποίας επιδιώκει να συσσωρεύσει σταδιακά πλεονεκτηματα και κέρδη εναντίων των αντιπάλων του .Για να το πετύχει αυτό χρησιμοποιεί πλάγια μέσα όπως ναρκες, πυραυλους και ρουκέτες, αυτοσχέδιες εκρηκτικές βόμβες και ξένες παραστρατιωτικες δυναμεις όπως η Χαμας, η Χεζμπολάχ ή οι Χουτι ως πληρεξούσιους.Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνει να δημιουργεί αμφισημία για την πατρότητα των επιθέσεων και τις προθέσεις πίσω από αυτές ,να αποφεύγεις τις άμεσες συγκρούσεις και να ενθαρρύνει την μη αντίδραση της άλλης πλευράς.

Παράδειγμα εδώ αποτελούν οι επιθέσεις των Χουτι στο Ισραήλ μετα τα γεγονότα της 7 Οκτωβρίου του 2023.Στη Δύση είναι διαδεδομένη η ιδεα οτι το Ιράν βρίσκεται πίσω από τις επιθέσεις παρα τις διαβεβαιώσεις των Χουτι ότι κίνητρο τους ειναι οι μαζικοί καθημερινοι θάνατοι αμάχων από ισραηλινά πυρά στη Γάζα , διαβεβαιώσεις που είναι όμως περισσότερο πιστευτλες στον Παγκόσμιο Νότο.Σε κάθε περίπτωση φαινομενικα την πατρότητα των επιθέσεων την έχουν οι Χουτι και είναι εκείνοι που αντιπαρατίθενται προς το παρόν με το ναυτικό και την αεροπορία των ΗΠΑ

3) Αμοιβαιότητα, Αναλογικότητα και Μελετημένη Χρήση Ισχύος

Οταν η Τεχεράνη αποφασίζει να προβεί στη χρήση συμβατικής ισχύος λαμβάνει πάντα υπόψη της δύο παραπάνω παράγοντες, την αμοιβαιότητα και την αναλογικότητα.Φροντίζει λοιπόν να απαντά αναλογικά τόσο- όσο ετσι ωστε να νονιμοποιελι ις πράξεις της και να αποφεύγει την κλιμάκωση αφήνοντας περιθώρια στον αντίπαλο είτε να μην απαντήσει ειτε να απαντήσει εξίσου αναλογικά και μετρημένα.

Έτσι τεχεράνη απαντά στις δολοφονίες των πυρηνικων της επιστημόνων με δολοφονιες ισραηλινων διπλωματών(Ταϊλάνδη Και Ινδία 2010-2012) , στις δυτικές προσπάθειες μείωσης των πετρελαικων της εξαγωγών με περιορισμένης κλίμακας επιθέσεις στις εξαγωγές του κόλπου και στην καταληψη ιρανικών τανκερ με κατάληψη πλοίου της αντίστοιχης χώρας(υπόθεση Ελλάδας-Ιραν 2022)

4) Παράταση Έναντι Κλιμάκωσης της Σύγκρουσης.

Θα μπορούσε να ειπωθεί βάσει όλων των παραπάνω ότι η υψηλή στρατηγική του Ιραν ειναι έμμεσης Προσέγγισης.Η Τεχεράνη αποφεύγει τις καταμετωπο συγκρούσεις, στόχος δεν είναι η εξάλειψη του κέντρου βάρους της ισχύος του εχθρού αλλά η σταδιακή φθορά τόσο των δυνάμεων του στα αδύνατα του σημεία όσο και η φθορά του φρονήματος του να τις χρησιμοποιήσει, ο κύριος στόχος της προσπάθειας ειναι νοητικός με κέντρο τον μηχανισμό ανάλυσης κόστους-οφέλους της άλλης πλευράς αναφορικά με την ανάληψη ή μη και ποιας δράσης κατα του Ιράν..

5) Ρύθμιση και Διάταξη των Δράσεων στο Χώρο και τον Χρόνο

Τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα οι συγκρούσεις να παρατείνονται για δεκαετίες και να μεσολαβούν μεγάλα διαστήματα μεταξύ των δράσεων του Ιράν σε ξηρά(πυραυλικές επιθέσεις σε αμερικανικές βάσεις στο Ιρακ και τη Συρία), την θάλασσα(νάρκες στα στενα του Ορμούζ) ,τον αέρα(ντρόουνς) ή ακόμη και στον κυβερνοχώρο. Αυτό στοχεύει και στην μνημη, την προσοχή ή τις προτεραιότητες του εχθρού,αποφεύγοντας τη δημιουργία του αισθήματος του κινδύνου ή της επείγουσας ανάγκης που θα οδηγούσε σε λήψη αποφασιστικών μέτρων εναντίον της Τεχεράνης.

6) Διαρκής Διαφοροποίηση και Επέκταση των Τρόπων Δράσης

Το Οραν προσαρμόζει διαρκώς την στρατηγική του και εμπλουτίζει το ‘’οπλοστασιο’ του ανάλογα με τις εξελίξεις στην Μέση Ανατολή.Το οπλοστάσιο είναι και μεταφορικό και κυριολεκτικό, αναφερεται σε σκληρή ισχύ αλλά και σε πολιτική, οικονομία και διπλωματία.Αναφορικά με τη σκληρή ισχύ υπαρχουν οι φρουροί της επανάστασης και ο συμβατικός στρατος του Ιραν , τα ντρουν, οι πυραυλικές ικανότητες, το ιρανικό ναυτικό και οι σιιτικες παραστρατιωτικές οργανώσεις στο εξωτερικό.Αναφορικά με τα μη στρατιωτικά μέσα αναφορά γίνεται στο υπουργείο εξωτερικών τα μέσα ενημέρωσης τις διπλωματικές σχέσεις με ισχυρούς δρώντες όπως η Κίνα , η Ρωσία και η Ινδια αλλά και η οικονομική ολοκλήρωση ολοκλήρωση σε περιφερειακούς οργανισμούς όπως οι Brics ,ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης, οι D-8, οκαι Οργανισμός Ισλαμικής Διάσκεψης που του παρεχουν πολιτικο-διπλωματική στήριξη και οικονομική διέξοδο από τις κυρώσεις .

7) Διαίρεση και Περικύκλωση των Εχθρών

Η πολιτικό- στρατιωτική επιρροή που ασκεί το Ιραν στο Ιρακ(χεζμπολάχ), στη Γάζα(Χαμάς), στο Λιβανο (Χεζμπολάχ), στην ερυθρά θάλασσα(Χούτι)και μέχρι πρόσφατα στη Συρία της επιτρέπει να κυκλώνει το ισραήλ, τους αμερικάνους και τις αραβικές μοναρχίες.Το μείγμα πολιτικών, διπλωματικών και εμπορικών σχέσεων από τη μια και προβολής σκληρής ισχύος μέσω πληρεξούσιων από την άλλη συχνά βραχυκυκλώνει τον μηχανισμό λήψης αποφάσεων στην Ουάσιγκτον δημιουργώντας τριβές ακόμη και αποπομπές στο εσωτερικό της όπως η αποπομπή του John Bolton το 2019 μετα από τα ιρανικά χτυπήματα στον κόλπο,παρόμοιες τριβές δημιουργόμται και με τους συμμάχους των Η[Α στην περιοχή που ίσως ήθελαν ποιό σκληρή απάντηση οντας οι άμεσοι αποδέκτες των ιρανικών πληγμάτων όπως το Ισραήλ ή οι αραβικές μοναρχίες.