Η αμυντική συμφωνία Σαουδικής Αραβίας – Πακιστάν, υπογεγραμμένη με τυμπανοκρουσίες και παρουσιασμένη ως αμοιβαία εγγύηση ασφάλειας, αποτελεί υπόδειγμα γεωπολιτικού θεάτρου, ντυμένου με κύρος αλλά ραμμένου με πιέσεις. Με μια πρώτη ματιά μοιάζει με μια τολμηρή αναδιάταξη περιφερειακών συμμαχιών: ένα πυρηνικά εξοπλισμένο μουσουλμανικό κράτος να συνδέεται με τη σημαντικότερη μοναρχία του Κόλπου σε μια υπόσχεση ότι κάθε επίθεση εναντίον του ενός θα θεωρείται επίθεση και εναντίον του άλλου. Όμως πίσω από την τελετουργική λάμψη και τη ρητορική που αγγίζει τα ύψη, η συμφωνία μοιάζει περισσότερο με μια συμβολική χειρονομία αλληλοδιαβεβαίωσης παρά με σχέδιο ουσιαστικής στρατιωτικής δράσης.

Το timing δεν ήταν τυχαίο. Λίγες μέρες νωρίτερα, μια ισραηλινή επιδρομή στο Κατάρ προκάλεσε αναταραχή, όχι για τον στόχο της, αλλά για το γεγονός ότι έλαβε χώρα βαθιά στον Κόλπο. Το Ισραήλ έδειξε ότι μπορεί να χτυπήσει σε αμερικανόφιλο κράτος που φιλοξενεί το βασικό τραπέζι μεσολάβησης της περιοχής. Για το Ισλαμαμπάντ, αυτό ήρθε «θεόσταλτο». Αντιμέτωπο με μια αναζωπυρωμένη Ινδία και μια οικονομική κρίση που το φέρνει στα πρόθυρα χρεοκοπίας, το Πακιστάν διψά για συμμάχους με χρήμα και ισχύ. Έτσι, η συμφωνία είναι εξίσου προϊόν οπτικής εικόνας όσο και ουσίας. Το πιο εντυπωσιακό: όταν το αεροσκάφος του πρωθυπουργού Σαρίφ μπήκε στον σαουδαραβικό εναέριο χώρο, συνοδεύτηκε από σμήνος F-15 – ένα καθαρά συμβολικό μήνυμα.

Στα χαρτιά, η συμφωνία είναι απλή: κάθε επιθετική ενέργεια κατά του ενός θα θεωρείται επίθεση κατά και των δύο, με δέσμευση χρήσης «όλων των αμυντικών και στρατιωτικών μέσων, ανάλογα με την απειλή». Στην πράξη όμως, οι λέξεις είναι γεμάτες ασάφεια. Το Πακιστάν, η μόνη μουσουλμανική χώρα με πυρηνικά όπλα, ρίχνει βαριά σκιά πάνω στη συμφωνία. Αν και δεν υπάρχει ρητή αναφορά σε πυρηνική αποτροπή, η φράση «όλα τα μέσα» διαβάζεται ως σαουδαραβικό υπονοούμενο ότι μπαίνει κάτω από την πυρηνική ομπρέλα του Πακιστάν. Αυτό μεταβάλλει την εξίσωση αποτροπής τόσο στον Κόλπο όσο και στη Νότια Ασία, προσθέτοντας νέα πολυπλοκότητα.

Ο συμβολισμός είναι τεράστιος. Για το Πακιστάν, η συμφωνία λειτουργεί σαν σωσίβιο αλλά και μοχλός πίεσης: από οφειλέτης γίνεται εταίρος ασφαλείας. Η σφραγίδα του Ριάντ μπορεί να μεταφραστεί σε οικονομική βοήθεια, επενδύσεις και πολιτική κάλυψη, σε μια στιγμή που το Ισλαμαμπάντ τα χρειάζεται όλα. Για τη Σαουδική Αραβία, αποτελεί υπενθύμιση ότι έχει επιλογές: ακόμη και με πυρηνική «αξιοπιστία» στη φαρέτρα της.

Όμως το σύμβολο έχει και ρίσκο. Συμφωνίες στο χαρτί είναι πιο εύκολες από την εφαρμογή τους. Ερωτήματα προκύπτουν: Θα σταθμεύσουν ξανά Πακιστανοί στρατιώτες στη Σαουδική Αραβία; Ποιες επιθέσεις ενεργοποιούν το σύμφωνο; Ένα ισραηλινό πλήγμα στο Ιράν; Ένα drone των Χούθι στο Ριάντ; Μια ινδική απάντηση σε πακιστανική τρομοκρατία; Η ασάφεια λειτουργεί διττά: αποτρέπει, αλλά μπορεί και να οδηγήσει σε παρεξηγήσεις ή σε εμπλοκές που καμία πλευρά δεν επιθυμεί.

Η πραγματικότητα παραμένει: η ασφάλεια της Σαουδικής Αραβίας θεμελιώνεται πάνω στην αμερικανική ομπρέλα. Η συνεργασία με το Πακιστάν είναι περισσότερο εικόνα «απεξάρτησης» από τις ΗΠΑ, χωρίς να υπονομεύει ουσιαστικά τη στρατηγική σχέση Ουάσινγκτον-Ριάντ, η οποία έχει αποδείξει διαχρονική ανθεκτικότητα από το 1973 μέχρι και μετά τη δολοφονία Κασόγκι.

Για το Πακιστάν όμως, οι κίνδυνοι είναι ορατοί: μπορεί να συρθεί σε συγκρούσεις του Κόλπου που δεν του ανήκουν, ενώ παραμένει εύθραυστο οικονομικά και στρατιωτικά. Η υπερβολική εξάρτηση από αεροπορική ισχύ και πυρηνική ασάφεια δεν αποτελεί στρατηγική· είναι θέατρο επιβίωσης.

Η ουσία: το αν η συμφωνία σηματοδοτεί πραγματική στρατηγική στροφή ή απλώς μια επίδειξη συμβολισμού θα φανεί από δύο πράγματα:

1. Αν η Σαουδική Αραβία περιορίσει τη συμμετοχή της σε αμερικανικές ασκήσεις με τρίτους, όπως το Ισραήλ.

2. Αν συνεχίσει αδιάκοπα τις οικονομικές της σχέσεις με την Ινδία.

Αν δεν αλλάξει κάτι από αυτά, τότε η συμφωνία Σαουδικής Αραβίας – Πακιστάν θα παραμείνει περισσότερο πολιτικό θέατρο παρά ουσιαστική αναδιάταξη συμμαχιών.

Εν ολίγοις: το σύμφωνο προσφέρει την ψευδαίσθηση ισχύος, ενώ αποκαλύπτει ευθραυστότητα. Μια χειρονομία πρόθεσης, όχι εγγύηση δράσης. Και στον ασταθή κόσμο της Μέσης Ανατολής και της Νότιας Ασίας, οι χειρονομίες σπάνια αρκούν.