Γράφει ο Αριστόβουλος

Η 9^η Οκτωβρίου του 2025 δεν μπορεί παρά να αποτελέσει μια σημαντική ημερομηνία στο μέλλον και μάλιστα παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Την ημέρα αυτή επήλθε συμφωνία μεταξύ του Ισραήλ και της οργάνωσης Χαμάς η οποία τερματίζει τη σύρραξη των δύο πλευρών στην πολύπαθη Γάζα, όπως αυτή διαδραματίζεται ήδη 2 χρόνια τώρα. Θυμίζουμε ότι το πρωινό της 7^ης Οκτωβρίου προ διετίας ένοπλοι της Χαμάς εφόρμησαν αρχικά σε μουσικό φεστιβάλ αλλά και σε παρακείμενους οικισμούς (τα γνωστά κιμπούτς) εντός του ισραηλινού εδάφους, σε μια εντυπωσιακή σε έμπνευση υβριδική επίθεση. Αφενός αυτή αλλά αφετέρου η βιαιότητα των μαχητών απέναντι σε αμάχους όλων των ηλικιών, προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση του Ισραήλ. Με συνεχείς επιχειρήσεις επιδίωξε να εξαλείψει τη Χαμάς μέσα στο φυσικό της χώρο, την λωρίδα της Γάζας η οποία είναι σε μέγεθος όσο το νησί της Άνδρου. Βιαιότητα χρησιμοποίησαν και οι ισραηλινές δυνάμεις με σημαντική επίδραση στους άμαχους Παλαιστινίους όλων των ηλικιών, με τραγικότερη τη μοίρα των μικρών παιδιών των οποίων οι μορφές από την ασιτία δεν μπορεί παρά να πονάνε κάθε ανθρώπινη ψυχή. Βέβαια εκτός από το σωματικό πόνο, τους ακρωτηριασμούς και τη βάσανο της πείνας (το μεγαλύτερο θηρίο κατά πολλούς), πρέπει να επισημάνουμε το ψυχικό τραύμα που υπέστησαν. Κι όλα τα άλλα μπορούν να θεραπευθούν τα ψυχικά αποτυπώματα άγριων καταστάσεων δεν σβήνουν ποτέ. Σε παρόμοια κατάσταση ψυχικής βίας έχουνε περιέλθει και ισραηλινά παιδιά που σε τέτοιες ηλικίες μπορεί να μην λιμοκτονούν αλλά δεν είναι κι ότι καλύτερο ψυχικά κάθε τόσο να ζούνε με το βόμβο των σειρήνων και την συγκέντρωση σε καταφύγια.

Αποφεύγουμε επιμελώς να τοποθετηθούμε υπέρ της μιας ή άλλης πλευράς διότι εκκινούμε από τον ανθρωπιστικό παράγοντα, ο οποίος δεν μπορεί να μπει στη ζυγαριά. Διότι ο πόνος των απλών ανθρώπων είναι το μέσο που ξεκλειδώνει χώρο στην ψυχή για να μπει το μίσος και η τυφλή βία. Θα προσπαθήσουμε κάνοντας μια σύντομη αναδρομή στα γεγονότα να δούμε πως θα μπορούσε να κεφαλαιοποιηθεί περαιτέρω αυτή η συμφωνία και κάποτε να επικρατήσει ειρήνη στην περιοχή αυτή. Οι Άραβες και οι Εβραίοι είναι σημιτικά φύλα και έχουνε ως κοιτίδα τους τη δυτική πλευρά της αραβικής χερσονήσου. Αναγνωρίζουν κι οι δύο ως γενάρχη τους τον Αβραάμ αλλά από εκεί και πέρα καθώς κινήθηκαν προς την ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, της Μεσοποταμίας και προς τα μεσογειακά παράλια αποσπάστηκαν μεταξύ τους κι ανέπτυξαν συγκρουσιακή σχέση. Η διαφοροποίηση στη θρησκευτική πεποίθηση με τον άκαμπτο κατά περίπτωση τρόπο όπως έχει ενσταλάξει στα δύο αυτά έθνη, διεύρυνε το χάσμα μεταξύ τους στο πέρασμα των αιώνων. Μετακινήσεις πληθυσμών, διεκδικήσεις ίδιων περιοχών, προσπάθεια εξασφάλισης κρίσιμων πόρων τους έφεραν πάντοτε αντιμέτωπους.

Τους Παλαιστίνιους οι οποίοι αραβοποιήθηκαν πλήρως εδώ και αιώνες θα τους βρούμε, σε συγκρουσιακή σχέση προς τους εβραίους μέσα στο κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης, ως Φιλισταίους. Πρόκειται για μια σχέση σφυρηλατημένη από την ίδια την ιστορία σε τροχιά αέναης σύγκρουσης. Οπωσδήποτε υπήρξαν κι εποχές μακράς ύφεσης που επιτεύχθηκαν όχι λόγω συμβιβασμού μεταξύ των, αλλά από επιβολή ισχύος. Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, αργότερα η Βυζαντινή, οι Σταυροφορίες και τελικά η Οθωμανική αυτοκρατορία για διάφορους λόγους συνέδραμαν στο καταλάγιασμα των παθών. Στα τέλη του 19^ου αιώνα η εκκίνηση των εθνικών αφυπνίσεων κινητοποίησε τους απανταχού Εβραίους για επιστροφή στην πατρώα γη ενώ ήδη από τις αρχές του 20^ου αιώνα η αραβική αφύπνιση άρχισε να αναζητά την εθνική της διέξοδο. Σε αυτές τις κινήσεις σημαντικό ρόλο έπαιξε ο βρετανικός παράγοντας. Ο οποίος περιέπλεξε έτι περαιτέρω τα πράγματα κατά τον Α΄ΠΠ με τη γαλλοβρετανική συμφωνία Sykes – Piquot η οποία κοντόφθαλμα έλαβε υπόψη μόνο τα γαλλοβρετανικά συμφέροντα, αγνόησε πλήρως τις ανάγκες ολόκληρων λαών τους οποίους και ενέπαιξε και εν τέλει είναι η γενεσιουργός αιτία όλης της αναταραχής στην ευρύτερη Μέση Ανατολή από τη Μεσόγειο και μέχρι τον Περσικό κόλπο. Η βρετανική εμπλοκή προ και κατά τον Β΄ΠΠ με ασαφείς διαβεβαιώσεις εκατέρωθεν καθώς και η ξαφνική απόσυρση των Βρετανών από τα πράγματα, άφησε κενό που οι Εβραίοι κάλυψαν γρήγορα με τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ ενώ οι Παλαιστίνιοι υστέρησαν σημαντικά.

Με τις συνθήκες αυτές μπήκαμε στην νέα φάση μιας διένεξης αιώνων. Προπολεμικά κάποιες λίγες εβραϊκές κοινότητες (κιμπούτς) άρχισαν να δημιουργούνται παρά τις αραβικές παρενοχλήσεις και ζώντας σε καταστάσεις πλήρους ένδειας. Κατά τον Β΄ΠΠ πάλι συνέρευσαν εβραίοι στην περιοχή, των οποίων η συσσώρευση γιγαντώθηκε με το πέρας του Β΄ΠΠ. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε κάτι που δεν είναι ευρέως γνωστό, καθώς ατομικά οι εβραίοι άρχισαν να αγοράζουν γη από παλαιστινίους και σε καλές τιμές. Η εξέλιξη είναι λίγο πολύ γνωστή, το 1948 παρουσίασαν ιδιοκτησίες συνεχόμενες μεταξύ τους ώστε να δικαιολογήσουν επί του πεδίου και της κυριότητας στη σύσταση του κράτους τους. Από τις συρρέουσες εβραϊκές πληθυσμιακές ομάδες οργανώθηκαν πολιτοφυλακές με προεξάρχουσα την Χαγκανά που αποτελείτο από γυναίκες κι αποτελεί τον πρόδρομο των σημερινών Ισραηλινών ΕΔ και της έντονης παρουσίας των γυναικών σε αυτές. Στο πέρασμα του 20^ου αιώνα είδαμε να γίνονται 4 αραβοισραηλινοί πόλεμοι (1948, 1956, 1967, 1973) με αιτία ή αφορμή, αλλά πάντα με συστατικό στοιχείο το παλαιστινιακό θέμα. Είδαμε επίσης δύο ισραηλινές επεμβάσεις στο Λίβανο από τις οποίες ξεπήδησε η Χεζμπολά (1982) και μάθαμε τον υβριδικό πόλεμο (οντότητα εναντίον κράτους, 2006). Παράλληλα είχαμε δύο εξεγέρσεις Παλαιστινίων (Ιντιφάντα 1987 & 2000) οι οποίες διήρκησαν από πέντε χρόνια καθεμία.

Και μόνο η αναφορά τόσων συγκρούσεων μας δείχνει ένα τεράστιο χάσμα. Και δεν είναι μόνο το ποσοτικό στοιχείο, αλλά και το ποιοτικό. Ολόκληρες γενιές μεγάλωσαν είτε ζώντας (δεινό) είτε ακούγοντας (δεινότερο) λόγια μίσους. Άρα σε αυτό που ονομάζουμε μεσανατολικό ζήτημα κι έχει να κάνει με τα τεχνητά κράτη που δημιουργήθηκαν στην πλάτη του αραβικού εθνικισμού, τη ροή πετρελαίου από τα αραβικά εδάφη προς τη Δύση και το συσχετισμό των μεγάλων δυνάμεων στην περιοχή (έλεγχος μέσης γης & περιφερειακού δακτυλίου, Heartland & Rimland), θα βλέπουμε πάντα το παλαιστινιακό θέμα να διαδραματίζει κάποιο ρόλο. Άλλοτε να είναι σε κεντρικό σημείο κι άλλοτε να συνεισφέρει στα γεγονότα. Αυτό από μόνο του το κάνει σημαντικό. Διότι είναι ένα θέμα με μεγάλη δυναμική που αντέχει στο χρόνο. Κι έχει μεγάλη αντοχή όχι μόνο διότι έχει δηλητηριάσει ολόκληρες γενιές, αλλά γιατί εδώ και δεκαετίες αποτελεί μόνιμο επιχείρημα αρκετών τρομοκρατών και σε όλες τις ποιοτικές μεταβολές της τρομοκρατίας, χωρίς να είναι και πολύ σίγουρο πως όσοι το επικαλούνται γνωρίζουν τις διαστάσεις του και κυρίως κατά που πέφτει η Παλαιστίνη. Επομένως όσες προσπάθειες κι αν γίνουν θα έχουνε βραχύβια αποτελέσματα, διότι εάν δεν υπάρξει βιώσιμη λύση, πάντα θα υπάρχει χώρος για εκτροπή. Και σε αυτό το χώρο, τα σημερινά παιδιά του πολέμου αύριο μεθαύριο θα συγκροτήσουν (νομοτελειακά) μια νέα Χαμάς. Όταν δεν υπάρχει βιώσιμη λύση, πάντα ανοίγει ένας νέος κύκλος βίας, συνήθως χειρότερος από τον προηγούμενο αφού τον περικλείει.

Άρα η συμφωνία που επιτεύχθηκε είναι μια ικανή συνθήκη, αλλά δυστυχώς δεν είναι και αναγκαία. Μπορεί να είναι καλή βραχυ-μεσοπρόθεμα αλλά σε βάθος χρόνου δεν είναι επαρκής. Πολλά τεχνητά μέσα χρησιμοποιήθηκαν για τον περιορισμό των εξτρεμιστών. Οι Ισραηλινοί έκτισαν τείχος κατά μήκος της Λωρίδας της Γάζας κι επεχείρησαν με καλές αμοιβές και μισθούς να περιορίσουν την απειλή και να καταλαγιάσουν την ένταση. Μπορεί να λειτούργησαν όλα αυτά παροδικά αλλά κατέρρευσαν παταγωδώς το πρωινό της 7^ης Σεπτεμβρίου προ δύο ετών. Αναγκαία θα καταστεί η συνθήκη όταν λυθεί το παλαιστινιακό με βιώσιμο τρόπο. Παρά τις διάφορες κορώνες, οι πληθυσμιακές βάσεις Ισραηλινών και Παλαιστινίων επιθυμούν να ζήσουν ήρεμα μετά από δεκαετίες συγκρούσεων και καχυποψίας. Το ίδιο πιστεύουμε επιθυμούν τόσο η εκάστοτε ισραηλινή κυβέρνηση όσο και η παλαιστινιακή αρχή που εδρεύει στη δυτική όχθη. Και πολλοί άλλοι επιθυμούν μια οριστική λύση. Σίγουρα οι ΗΠΑ οι οποίες κατόπιν του Β΄ΠΠ και του τέλους του Ψυχρού πολέμου είχανε επιρροή στην περιοχή που όμως δεν είχε σχεδιαστεί κατά τις δικές τους θελήσεις, οπότε και δεν μπορούσαν να ελέγξουν τη ροή του πετρελαίου. Η καινοτομία όμως του σχιστολιθικού πετρελαίου τους απάλλαξε αρκετά από αυτό το θέμα αλλά και η άνοδος της Κίνας και της ανατολικής Ασίας γενικότερα, τις κάνει να θέλουνε μια επίλυση μέσω της οποίας θα εδραιώσουν την επιρροή τους από τον Καύκασο μέχρι τον Περσικό κόλπο. Η Ευρώπη σίγουρα θέλει επίλυση διότι κάθε αναταραχή στην περιοχή επιδρά σε αυτή καθόσον είναι αδύναμη να ορθώσει μια ισχυρή παρουσία. Ούτε η Ρωσία έχει αντίθετη τάση για την περιοχή, όπου οι εξελίξεις μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία έθεσαν σε κίνδυνο την παρουσία της. Η αναδυόμενη Ινδία που κοιτάζει τη διάνοιξη οδού προς τα δυτικά της σίγουρα. Τη λύση επιθυμεί όλος ο αραβικός κόσμος και το έχει επιδείξει με τις Συμφωνίες του Αβραάμ που έμειναν ανολοκλήρωτες και με κληρονομιά τη Συμφωνία Αιγύπτου – Ισραήλ (1978) καθώς και τις ειρηνευτικές συνομιλίες του Όσλο (1994) που ήτανε μια καλή μαγιά αλλά δεν προχώρησαν.

Επομένως η πλειοψηφία επιθυμεί την περάτωση της σύγκρουσης γενικότερα. Ποιοι όμως δεν επιθυμούν την ειρήνη στην περιοχή και θέλουνε τη διαιώνιση της σύγκρουσης; Πρώτη και καλύτερη η Τουρκία και για πολλούς λόγους. Αρχικά για το οθωμανικό της όνειρο που νομίζει ότι επειδή κάποτε κυριαρχούσε στην περιοχή, της ανήκει ακόμη και σήμερα. Διότι έτσι μπορεί να επηρεάζει τα πράγματα και να παριστάνει την ηγέτιδα χώρα των σουνιτών μουσουλμάνων. Να καπελώσει δηλαδή τους Άραβες όταν είναι εκείνη που αρχικά έκλεψε και μετά διέλυσε το θρησκευτικό τους προπύργιο, το Χαλιφάτο. Με την έμμεση αλλά ενεργή εμπλοκή της εκεί και με την κατοχή της Κύπρου και της Αλεξανδρέττας, μπορεί να εδραιώσει καλύτερα την παρουσία της στην ανατολική Μεσόγειο. Παράλληλα όσο υπάρχει ένταση στη Μέση Ανατολή γενικότερα πιστεύει ότι το Κουρδικό ζήτημα θα παραμείνει φάντασμα και δεν θα γίνει ζωντανός εφιάλτης. Για αυτό και προσέφερε ασφαλές καταφύγιο στη Χαμάς αφού το ερντογανικό καθεστώς είναι σε συγκοινωνούντα δοχεία προς την Μουσουλμανική Αδελφότητα από την οποία έχει ξεπηδήσει κάθε ισλαμιστικός εξτρεμισμός (Αλ-Κάιντα, Αλ-Νούσρα, Ταλιμπάν, Ισλαμικό κράτος DAESH/ISIS, Χαμάς). Η οποία επίσης θέλει τη διατήρηση της εχθρότητας διότι αλλιώς χάνει μέρος του λόγου για να υφίσταται. Το Ιράν επίσης δεν θέλει την προσέγγιση και το επεδίωξε πολλά χρόνια τώρα, δια της Χεζμπολά και του συριακού καθεστώτος, προσπαθώντας αφενός μετά από 1000 χρόνια να ξαναβγεί στη Μεσόγειο, αφετέρου διατηρώντας τη να απασχολεί το Ισραήλ ώστε να μην στρέφεται ενεργά εναντίον του. Δευτερευόντως η Συρία λόγω της χρόνιας αντιπαλότητας της προς το Ισραήλ, αν και μετά την πτώση Άσαντ έχει πάψει να είναι ουσιαστικός κίνδυνος για αυτό. Η Κίνα έχει συμφέροντα στην περιοχή (Silk and Belt Road) τα οποία συγκρούονται με τον Οικονομικό διάδρομο (IMEC) αλλά η σοβαρή, μετρημένη και αυτοσυγκρατούμενη κινεζική πολιτική δεν ξεπέφτει σε ενίσχυση τέτοιων συρράξεων και αναζητά εναλλακτικές προοπτικές.

Οπωσδήποτε η επιτευχθείσα συμφωνία είναι καλή προοπτική. Θα πρέπει να τύχει βέβαια γρήγορης κι αποτελεσματικής εφαρμογής. Και να εδραιωθεί σταδιακά ένα κλίμα εμπιστοσύνης που φυσικά θέλει τον ανάλογο χρόνο. Η νέα κατάσταση που θα προκύψει, εάν τύχει αμοιβαίου σεβασμού θα προχωρήσει διότι τα πολεμικά γεγονότα έχουνε επιβαρύνει πολύ κόσμο που θέλει την ανακούφιση και όσο το δυνατόν γρηγορότερη αποκατάσταση του. Σε βάθος χρόνου όμως, για να υπάρξει ένα τέλος με μεγάλη προοπτική θα πρέπει να υπάρξει μια ισορροπημένη λύση. Αυτό δεν μπορεί να είναι άλλο από τη λύση των δύο κρατών. Αυτό που κάποτε υποσχότανε η βρετανική πολιτική αλλά φρόντισε να αποχωρήσει αίφνης και να αφήσει μια χαίνουσα πληγή που αιμορραγεί δεκαετίες. Μια λύση δύο κρατών με σαφή σύνορα. Κι αν το κράτος του Ισραήλ που στερείται στρατηγικού βάθους έχει όμως συνέχεια, θα πρέπει να εξασφαλιστεί και η βιωσιμότητα του Παλαιστινιακού κράτους την οποία θα δούμε παρακάτω. Όσο βέβαια κι αν συμφωνήσουνε οι δύο πλευρές, είναι και οι λοιποί παράγοντες που θα είναι συμβαλλόμενοι και θα προσδώσουν το ανάλογο κύρος. Όλα θα πρέπει να προκύψουν από μια διεθνή διάσκεψη υπό το ΣΑ/ΟΗΕ (άρα κι όλες οι μεγάλες δυνάμεις), όπου εκτός από Ισραηλινούς και Παλαιστινίους θα συνυπογράψουν ο Αραβικός Σύνδεσμος και όλα τα Αραβικά κράτη, η ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Σε αυτή τη διεθνή συμφωνία θα αναγνωριστεί το κράτος του Ισραήλ και θα απαλειφτεί η πρόθεση εξόντωσης του. Ομοίως το ισραηλινό κράτος θα σεβαστεί την εδαφική κυριαρχία όλων των αραβικών κρατών. Οι πλευρές θα προχωρήσουν στην εμβάθυνση των αβρααμικών συμφωνιών ως ενίσχυση της ομαλής συμβίωσης.

Κατά την άποψη μας σε μια τέτοια προοπτική δεν πρέπει να προσκληθούν όσοι παραπάνω αναφέρθηκαν ως μη επιθυμούντες κάποια λύση. Η μεν Τουρκία διότι πάντοτε επιθυμεί και πριμοδοτεί τις εντάσεις καθώς έτσι προωθεί τις επιδιώξεις της αφού εκτός από συγκοινωνούν δοχείο προς την Μουσουλμανική Αδελφότητα προσέφερε ασφαλές καταφύγιο στη Χαμάς. Το δε Ιράν διότι δεν αποτελεί αραβική χώρα οπότε μπορεί να παραμείνει στα εδαφικά του όρια ανέπαφο, στη βάση της ισορροπίας που προέκυψε από τον εναέριο πόλεμο των 12 ημερών τον περασμένο Ιούνιο οπότε καταγράφηκε νίκη τριών συμβαλλομένων και ήττα κανενός !!!. Άλλωστε το Ιράν επί σειρά ετών πριμοδοτούσε τόσο τη Χεζμπολά όσο και το συριακό καθεστώς. Η Συρία παρά την τζιχαντιστική της στροφή με τουρκική μεθόδευση περισσότερο θα χρειαστεί να συνυπογράψει για να εξασφαλίσει την επιβίωση της, εφόσον πλέον δεν μπορεί να αντιτάξει ούτε τώρα ούτε στο μέλλον σοβαρή απειλή για το Ισραήλ. Αλλά εάν ως εναλλακτική περίπτωση πούμε ότι για λόγους διεύρυνσης και ενίσχυσης της συμφωνίας πρέπει να προσκληθούν Τουρκία και Ιράν, πάλι αυτή θα είναι ισχυρή διότι έτσι θα έχουν απολέσουν το εφαλτήριο να ενισχύουν εξτρεμιστικές ομάδες (Χαμάς & Χεζμπολά).

Οπωσδήποτε ακόμη και από τους συμμετέχοντες κι εκτός από την αμοιβαία αναγνώριση και δέσμευση σεβασμού της ασφάλειας αμφοτέρων, σημαντικότατος είναι ο εδαφικός παράγοντας. Γιατί αυτός θα καθορίσει τη βιωσιμότητα της λύσης, οπότε θα πρέπει να είναι ξεκάθαρος. Τουρκικές κορώνες για σύνορα προ του 1967 δεν έχουν υπόβαθρο σοβαρότητας. Είτε καλώς είτε κακώς στην περιοχή υπάρχουν τετελεσμένα από χρόνια τα οποία δεν άλλαξαν ούτε όταν οι Άραβες επιτέθηκαν το 1973. Επομένως το Παλαιστινιακό κράτος θα αποτελείται από τη Δυτική Όχθη του Ιορδάνη ποταμού και τη Λωρίδα της Γάζας. Και θα πρέπει να έχει ενιαία διοίκηση. Το μοντέλο η Παλαιστινιακή Αρχή στη Δυτική Όχθη και η Χαμάς στη Γάζα απέτυχε. Διότι και τους Παλαιστίνιους δεν βοήθησε αφού η διαίρεση ποτέ δεν παράγει σύνθεση, ούτε στους Ισραηλινούς εξασφάλισε σταθερότητα κι ασφάλεια. Για να έχει όμως συνέχεια πρέπει να υπάρχει και εδαφική επαφή. Κι εφόσον αυτό δεν μπορεί να γίνει με τα σύνορα που θα προκύψουν, είναι η τεχνολογία που θα δώσει τη λύση. Επειδή οι αποστάσεις δεν είναι μεγάλες, μια γέφυρα που θα συνδέει Δυτική Όχθη και Γάζα είναι εφικτό να κατασκευαστεί. Πάνω στη γέφυρα θα είναι Παλαιστινιακό κράτος, κάτω από αυτή Ισραηλινό. Ανάλογα ύψη μπορούν να υπάρξουν κι ως εναέριος χώρος, λειτουργικές λύσεις πάντα μπορούν να βρεθούν.

Πρωτεύουσα του Παλαιστινιακού κράτους θα μπορούσε να γίνει η ανατολική Ιερουσαλήμ η οποία δεν ενδιαφέρει πολιτισμικά και πολύ τους Εβραίους καθόσον τα ιστορικά τους μνημεία βρίσκονται στη δυτική πλευρά της πόλης. Σε μια τέτοια περίπτωση η δυτική Ιερουσαλήμ θα μπορούσε να γίνει ισραηλινή πρωτεύουσα. Σε κάθε περίπτωση όμως θα μπορούσε η πόλη να διαχωριστεί ως προς την κυριαρχία και με σεβασμό εκατέρωθεν και λύση σε θέματα όπως πρόσβαση στο Τείχος των Δακρύων για παράδειγμα αλλά και σαφή αναγνώριση μέσω της συνθήκης για το σεβασμό και λειτουργικότητα των Χριστιανικών μνημείων. Σε μια τέτοια περίπτωση είναι καλύτερα πρωτεύουσες να γίνει η Ραμάλα και να παραμείνει το Τελ-Αβίβ. Απομένει το θρησκευτικό συναίσθημα το οποίο εκατέρωθεν είναι πολύ ισχυρό. Αφενός ο Ναός του Σολομώντα και αφετέρου το Τέμενος του Αλ-Ακσά. Συγκρουόμενες θρησκευτικές δοξασίες όπου το ένα πρέπει να γκρεμιστεί και το άλλο ποτέ να μην ανεγερθεί θα πρέπει να τύχουν ανάλογης διαχείρισης από θρησκευτικούς ηγέτες κι επικεφαλής που πρέπει να αχθούν στο ύψος των περιστάσεων και να προστατέψουν τους ομόθρησκους τους. Διότι η θρησκεία όπως έχει τη δυνατότητα να κινητοποιήσει και να φανατίσει έχει και τη δυνατότητα να καταλαγιάσει και να ηρεμήσει.

Καθόσον όμως όλα γίνονται για τους ανθρώπους, θα πρέπει να αποφευχθεί στο μέλλον η ύπαρξη δυνητικών περιπτώσεων έντασης. Δυστυχώς με τους εποικισμούς έχουνε έλθει σε στενή επαφή πληθυσμοί αμφοτέρων. Καθόσον ρεαλιστικά σκεπτόμενοι δεν μπορούμε να προσδοκούμε μια συμβίωση τύπου Ολλανδίας – Βελγίου, θα πρέπει να βρεθεί μια λύση και σε αυτή την παράμετρο. Είτε θα μετακινηθούν οι έποικοι, είτε θα κρατήσει αυτό το έδαφος το Ισραήλ και θα παραχωρήσει ισόποσο έδαφος αλλού. Αναλόγως του συμβιβασμού σε αυτό θα υπάρξει αντιστρόφως ανάλογη κατανομή στις θαλάσσιες ζώνες λόγω ύπαρξης πλέον δύο κρατών. Κλείνοντας δεν μπορούμε παρά να προστρέξουμε στη σοφία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Πόλεμος πατήρ πάντων είπε ο Ηρόδοτος χιλιάδες χρόνια, μια αλήθεια ισχυρή και διαχρονική μέσα σε μόνο τρεις λέξεις. Ο πόλεμος λοιπόν όπως διαδραματίζεται δεκαετίες τώρα στην πολύπαθη περιοχή και μόνο με την εξουθένωση που έχει προκαλέσει μπορεί να δείξει το σωστό δρόμο μιας βιώσιμης λύσης. Η οποία χρειάζεται χρόνο. Και που θα πρέπει να είναι στερεή. Ο πόλεμος αυτό μας δείχνει. Συνέχισε διότι τίποτε από όσα έγιναν δεν ήταν στέρεο, οπότε αργά ή γρήγορα ξαναέκλεινε το φαύλο κύκλο. Ολοκληρωτική λύση σε ένα θέμα με ρίζες πανάρχαιες και βιβλικές δεν μπορεί να υπάρξει για κανέναν. Όποιος επιζητά κάτι τέτοιο προετοιμάζει την επόμενη σύγκρουση. Κι υπάρχει ευρύ πεδίο στις ψυχές για κάτι τέτοιο. Και κάθε επόμενη λύση θα είναι πιο σύνθετη και σίγουρα χειρότερη της προηγούμενης. Εξάλλου δεν είναι πια οι αναμνήσεις και οι αφηγήσεις, είναι η τεχνολογία που μπορεί να διατηρήσει ζωντανό κάθε τι και να τροφοδοτήσει ένα νέο κύκλο βίας χειρότερο από κάθε προηγούμενο.