Η THEA HALO έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αναγνώριση της γενοκτονίας των Ποντίων από την International Association of Genocide Scholars (IAGS), η οποία άνοιξε τον δρόμο για την αναγνώριση αυτού του αναμφισβήτητου εγκλήματος από τη Διεθνή Κοινότητα. Για τη συμβολή της αυτή, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και το ελληνικό κράτος την τίμησαν με την απονομή της ελληνικής ιθαγένειας. Σημαντικό ρόλο στον αγώνα αυτό για την αναγνώριση της γενοκτονίας, διαδραμάτισε το βιβλίο της ΟΥΤΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΜΟΥ – Γενοκτονία και επιβίωση – Μια αληθινή Ιστορία του Πόντου (διεθνές best seller), στο οποίο η Thea Halo αφηγείται την αλησμόνητη ιστορία της μητέρας της, Σάνο. H Σάνο, σε ηλικία δέκα μόλις ετών επιβίωσε από την πορεία θανάτου που επέβαλε η τουρκική κυβέρνηση στον Ποντιακό Ελληνισμό, κατά τη διάρκεια της οποίας αφανίστηκε ολόκληρη η οικογένειά της. Το βιβλίο αυτό είναι μια σπάνια προσωπική μαρτυρία των τρομερών συμβάντων εκείνης της γενοκτονίας και αποτελεί μια αυθεντική κατάθεση ψυχής, γραμμένη αριστουργηματικά, ενώ η πλοκή εξελίσσεται μέσα από τις προσωπικές αναμνήσεις και τις αγωνίες ενός δράματος, με την παράλληλη παράθεση σημαντικών ιστορικών στοιχείων.

Η Thea Halo, 24 χρόνια μετά το Ούτε το όνομά μου, επανέρχεται με ένα ιστορικό συγγραφικό πόνημα για την περίοδο εκείνη, το οποίο βασίζεται σε πλήθος πηγών και μαρτυριών, υπό τον τίτλο ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ – Ο θεμέλιος λίθος της σύγχρονης Τουρκίας. Στο βιβλίο αυτό, η Halo καταδεικνύει ότι τα εγκλήματα της γενοκτονίας εις βάρος όλων των χριστιανικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας (Ελλήνων, Αρμενίων, Ασσυρίων) θεμελίωσαν το σύγχρονο τουρκικό κράτος. Είναι ένα βιβλίο ιδιαίτερα σημαντικό για όλους τους Έλληνες.

Στο πλαίσιο της έκδοσης του βιβλίου αυτού, προγραμματίζουμε μια σειρά από προωθητικές ενέργειες, μεταξύ των οποίων και εκδηλώσεις στην Ελλάδα, σε συνεργασία με τους ποντιακούς συλλόγους, παρουσία της συγγραφέως, η οποία ζει στην Αμερική. Γνωρίζοντας την ευαισθησία σας προς την υπόθεση του Ποντιακού Ελληνισμού, ζητάμε την ευγενική υποστήριξή σας, με τη μορφή χορηγίας, για την κάλυψη μέρος των εξόδων της επίσκεψης της συγγραφέως, κατά την οποία θα παρουσιάσει το νέο της βιβλίο και θα μας θυμίσει και πάλι ότι ο αγώνας για να μην ξεχαστούν τα θύματα της Γενοκτονίας πρέπει να είναι διαρκής. Άλλωστε, όπως και η ίδια υπογράφει στα βιβλία της, «εμείς όλοι θα βαστήξουμε ζωντανή τη μνήμη τους».

Εσωκλείουμε ενημερωτικό υλικό για το συγγραφικό έργο της Thea Halo, καθώς και τους αγώνες της, οι οποίοι συνέβαλαν στην αναγνώριση της Γενοκτονίας των Ποντίων, των Ασσυρίων και των μειονοτήτων της Ανατολίας από την IAGS.

Στην ομιλία του, με τίτλο «Το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827: Το οριστικό “Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος“», στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Δημοτικού Ελεύθερου Ανοιχτού Πανεπιστημίου του Δήμου Κορίνθου, ο πρώην Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Ακαδημαϊκός και Επίτιμος Καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ κ. Προκόπιος Παυλόπουλος επισήμανε, μεταξύ άλλων, και τα εξής:

Στο πλαίσιο της Συνταγματικής Ιστορίας μας το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 -το οριστικό «Πολιτικὸν Σύνταγμα τῆς Ἑλλάδος»– προέκυψε από την «θεσμική γέφυρα» την οποία διασφάλισε κανονιστικώς το Σύνταγμα του Άστρους, ήτοι ο «Νόμος τῆς Ἐπιδαύρου» του 1823, όταν η Β΄ Εθνοσυνέλευση αναθεώρησε το «Προσωρινὸν Πολίτευμα τῆς Ἑλλάδος» που είχε θεσπίσει η Α΄ Εθνική Συνέλευση, την 1^η Ιανουαρίου 1822. Συγκεκριμένα, ήδη από την 18^η Απριλίου 1823 η Β΄ Εθνοσυνέλευση του Άστρους που ψήφισε -κατ’ αναθεώρηση του «Προσωρινοῦ Πολιτεύματος τῆς Ἑλλάδος» του 1822- τον «Νόμον τῆς Ἐπιδαύρου», είχε προαναγγείλει την Γ΄ Εθνοσυνέλευση. Και τούτο διότι τότε αποφασίσθηκε «νὰ προσδιορισθῇ Ἐθνικὴ Συνέλευσις εἰς ἀνάκρισιν τοῦ Πολιτεύματος μετὰ διετίαν». Κατ’ εφαρμογή της ως άνω απόφασης, η Γ΄ Εθνοσυνέλευση συγκλήθηκε για την 25^η Σεπτεμβρίου 1825. Όμως, μετά από πολλές καθυστερήσεις εξαιτίας της κακής τροπής του Απελευθερωτικού Αγώνα, η Γ΄ Εθνοσυνέλευση συνήλθε την 6^η Απριλίου 1826 στην Πιάδα. Είναι δε αξιοσημείωτο -φυσικά αρνητικώς, και για την οριστικοποίηση της θεσμικής θεμελίωσης του Νεότερου Ελληνικού Κράτους αλλά και για την πορεία του Αγώνα- ότι καθ’ όλο αυτό το χρονικό διάστημα δεν υπήρχε ουσιαστικώς «συνταγματική τάξη» στην απελευθερωμένη Ελλάδα, λόγω μη εφαρμογής του «Νόμου τῆς Ἐπιδαύρου» του 1823.

Ι. Το ιστορικό της κατάρτισης του «Πολιτικοῦ Συντάγματος τῆς Ἑλλάδος»

Τον Αύγουστο του 1826 η Γ΄ Εθνοσυνέλευση διασπάσθηκε, εξαιτίας της ανοιχτής αντιπαράθεσης μεταξύ «αγγλόφιλων» και «γαλλόφιλων». Και η μεν «αγγλόφιλη» τάση του συνήλθε στην Αίγινα, ενώ η «γαλλόφιλη» -στην οποία προστέθηκε η νεοσύστατη «ρωσόφιλη» τάση- συνήλθε στην Ερμιόνη.

Α. Το χρονικό της διάσπασης της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης

Η αφετηρία της διάσπασης ήταν η εξής:

1. Οι βασικές αντιρρήσεις

Οι Πληρεξούσιοι που συγκεντρώθηκαν στην Αίγινα υποστήριζαν ότι μόνον η Επιτροπή της Εθνοσυνέλευσης -την οποία είχε συγκροτήσει η Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου προκειμένου, μεταξύ άλλων, «νὰ συγκαλέση εἰς Ἐθνικὴν Συνέλευσιν τοὺς Πληρεξουσίους» (Ψήφισμα Ε΄ της 12^ης Απριλίου 1826)- είχε το δικαίωμα και να προσδιορίσει τον τόπο της νέας Εθνοσυνέλευσης, αλλά και να προσκαλέσει εκείνους μόνο τους Πληρεξουσίους που είχαν συγκροτήσει την Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου «ὡς συνέχειαν ἐκείνης λογιζομένην». Οι Πληρεξούσιοι στην Ερμιόνη, αντιθέτως, υποστήριξαν ότι: «Ἡ ἀπόφασις τῆς ἐν Ἐπιδαύρῳ Ἐθνοσυνελεύσεως δὲν ἐστηρίζετο οὔτε εἰς τὸ νόμιμο οὔτε εἰς τὸ δίκαιον καὶ ὅτι διὰ τοῦτον τὸν λόγον ἡ Συνέλευσις ἔπρεπε νὰ συγκροτηθῇ ὅπου ἡ πλειονοψηφία ἤθελεν ἀποφασίσει, καὶ ὑπὸ πληρεξουσίων ἐκ νέου ἐκλελεγμένων».

2. Η τελική συμφωνία

Τελικώς, μετά από πολλές διαμεσολαβητικές προσπάθειες του Άγγλου πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη Στράτφορντ Κάνινγκ -πρώτου εξαδέλφου του Τζωρτζ Κάνινγκ- αλλά και Ελλήνων πολιτικών και οπλαρχηγών αποφασίσθηκε από κοινού, την 17^η Μαρτίου 1827, η Εθνοσυνέλευση να συνέλθει στην Τροιζήνα. Αξίζει, συναφώς, να αναγνωσθεί η επιστολή του Γ. Καραϊσκάκη με την οποία, επιδεικνύοντας ομοψυχία και συναίνεση, προέτρεψε να συνέλθει η Εθνοσυνέλευση σε τρίτο μέρος, προτείνοντας την Αίγινα ή την Σαλαμίνα. Γράφει, λοιπόν, ο μεγάλος Ρουμελιώτης στρατηγός: «Μὲ ἀπορίαν μας μεγάλην βλέπομεν τὴν ἀναβολὴν τῆς συγκροτήσεως τῆς Ἐθνοσυνελεύσεως, καὶ ὅτι μέχρι τοῦδε λογοτριβεῖτε περὶ τόπου, γινόμενοι εἰς δύο κόμματα οἱ πληρεξούσιοι τοῦ Ἔθνους, οἱ μὲν εἰς Αἴγιναν οἱ δὲ εἰς Ἑρμιόνην. Δυσαρεστούμεθα βλέποντες αὐτὰ τὰ δύο κόμματα νὰ διαφέρωνται πρῶτον περὶ τοῦ τόπου. Ὁ τόπος, ἀδελφοί, δὲν εἶναι ὁποὺ νὰ ἐκτελῇ τὰ καλὰ καὶ συμφέροντα τοῦ Ἔθνους, ἀλλὰ τὰ καλὰ καὶ ἀπαθῆ αἰσθήματα τῶν ὑποκειμένων καὶ ἡ ὁμόνοια καὶ ἀδελφοσύνη ἀπὸ τὰ ὁποῖα κρέμαται ἡ σωτηρία ὅλων μας, καὶ εἴμεθα ὅλοι ἀδελφοὶ καὶ ἕν Ἔθνος. Ἂς λείψη τὸ Πελοποννήσιοι, Νησιῶται καὶ Ρουμελιῶται, ἀλλὰ ὅλοι νὰ νομιζώμεθα ἕν ὡς καὶ εἴμεθα» (βλ. Πρακτικά της 9ης Προκαταρκτικής Συνεδρίασης της 31.1.1827 της Εθνοσυνέλευσης της Ερμιόνης).

Β. Οι εργασίες της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης

Η Γ’ Εθνοσυνέλευση της Ερμιόνης πραγματοποίησε δέκα προκαταρκτικές συνεδριάσεις, από την 18^η Ιανουαρίου του 1827 ως την 10^η Φεβρουαρίου, και δεκαεπτά τακτικές, που άρχισαν την 11^η Φεβρουαρίου και τέλειωσαν την 17^η Μαρτίου του ίδιου έτους.

1. Το περιεχόμενο της Διακήρυξης

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η από 11.2.1827 Διακήρυξη της 1^ης τακτικής Συνεδρίασης της Εθνοσυνέλευσης, την οποίαν υπογράφει ο Πρόεδρός της Γ. Σισίνης. Και τούτο διότι ανιχνεύεται σε αυτή το «πνεύμα» των «Ηθικών Νικομαχείων» και των «Πολιτικών» του Αριστοτέλους: «Χωρὶς ἀρετῆς δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ὑπάρξουν αἱ Πολιτεῖαι. Ἀλλ’ ἡ ἀρετὴ γεννᾶται ἀπὸ τὴν καλὴν Νομοθεσίαν. Καὶ ἐπειδὴ δι’ αὐτῆς οἱ πολῖται γινόμενοι ἐνάρετοι τείνουσιν εἰς τὸν πρὸς ὀν ὅρον τῆς Πολιτικῆς Κοινωνίας, εἴτουν εἰς τὴν εὐδαιμονίαν των, ἡ Συνέλευσις αὕτη ἐπαναλαβοῦσα τὰς ἐργασίας της ἔχει κύριον σκοπὸν νὰ τελειοποιήσῃ καθ’ ὅσον δύναται τὸ Πολίτευμα τοῦ Ἔθνους […]». Περαιτέρω, αξίζει να επισημανθεί ότι κατά τις εργασίες της 13^ης Συνεδρίασης της Εθνοσυνέλευσης αποφασίσθηκε η βάση του Ελληνικού Πολιτεύματος να είναι Κοινοβουλευτική.

2. Στην «σκιά» της πολιορκίας της Ακρόπολης

Ωστόσο, τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης στην Ερμιόνη επισκίασε και απασχόλησε η πολιορκία της Ακρόπολης των Αθηνών. Για τα γεγονότα της πολιορκίας φρόντισε η εδρεύουσα στην Αίγινα Διοικητική Επιτροπή της Ελλάδας, με πρόεδρο τον Ανδρέα Ζαΐμη, να ενημερώνει τους Πληρεξουσίους στην Ερμιόνη, συνοδεύοντας τις επιστολές της με την αλληλογραφία που είχε με τους πολιορκημένους και παρακινώντας τους να προτρέψουν τους οπλαρχηγούς στην Ερμιόνη να εκστρατεύσουν στην Αθήνα (βλ. Πρακτικά της τελευταίας Προκαταρκτικής Συνεδρίασης της 10^ης Φεβρουαρίου 1827).

α) Επίσης, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η από 7.2.1827 επιστολή της Εθνοσυνέλευσης προς τους πολιορκημένους της Ακρόπολης των Αθηνών. Και τούτο διότι η επιστολή αυτή σκοπό είχε, μεταξύ άλλων, να αναδείξει την αδιάκοπη πορεία της συνέχειας του Ελληνικού Έθνους. Στην επιστολή αυτή αναφέρονται τα εξής: «Ἡ Συνέλευσις, ἅμα ἐπαναλαβοῦσα τὰς ἐργασίας της, εὐθὺς ἔστρεψεν τὴν προσοχήν της εἰς τὴν διάσωσιν τοῦ φρουρίου τῶν Ἀθηνῶν, τὸ ὁποῖο Σεῖς ὑπερασπίζεσθε. Ἡ θέσις αὕτη εἶναι καὶ θεωρεῖται ὁ προμαχών τῆς Ἑλλάδος˙ ἔνδοξος διὰ τὰς ἀρετὰς τῶν ἀθανάτων προγόνων μας, δοξάζεται τώρα καὶ πάλιν, καὶ κάμνει νέαν ἐποχὴν διὰ τῆς γενναίας καὶ ἡρωικῆς ὑπερασπίσεώς Σας. Καὶ Σεῖς, ἑνώνοντες τὰ αἵματά Σας μὲ τὴν στάκτην τῶν Θεμιστοκλέων, τῶν Κιμώνων, τῶν Μιλτιαδῶν, τῶν Ἀλκιβιαδῶν, τῶν Ἀριστειδῶν, τῶν Περικλέων, παραδίδετε τὰ ὀνοματά Σας εἰς τὴν ἀθανασίαν, εἰς τὸν θαυμασμὸν τῶν αἰώνων καὶ εἰς τὰ εὐλογίας τῶν γενεῶν. Καὶ ἐνῶ ἡ Πατρὶς θεωρεῖ εὐγνωμόνως τοὺς ἀγῶνας Σας, ἡ Συνέλευσις φροντίζει διὰ τὴν σωτηρίαν καὶ ὑπεράσπισιν καὶ ἀσφάλειάν Σας καὶ τοῦ Φρουρίου» (βλ. Πρακτικά της Α’ τακτικής Συνεδρίασης της Γ΄ Εθνικής Συνέλευσης της 11^ης Φεβρουαρίου 1827).

β) Συγκλονιστική είναι και η από 17.2.1827 επιστολή των αγωνιστών του φρουρίου της Ακρόπολης: «Μὲ μεγάλην οἰκονομίαν καὶ στενοχωρίαν ὑποφέραμε ἕως τὴν σήμερον, Μητέρα, ἀδέλφια, ὑστερηθήκαμεν ἀπὸ ὅλα, μόνο ἕνα σιτάρι ξηρὸν μᾶς ἔμεινεν. Οὔτε μύλος γερὸς μᾶς ἔμεινε νὰ ἀλέσωμεν οὔτε ξύλα νὰ ψήσωμεν, ὅσα σπήτια καὶ καλύβες ὁποὺ εἴχαμε καὶ ἐκαθόμαστε μέσα, καὶ αὐτά τα χαλάσαμεν καὶ τὰ ἐκάψαμεν διὰ τὸ ψωμί. Τώρα ἀδέλφια ἐμείναμεν ὅλοι εἰς τὰ ἀνοικτὰ λαβωμένοι καὶ ἄρρωστοι καὶ ἐπίλοιποι. Οἱ ἄρρωστοι ἀποθαίνουν ἀδίκως μὲ τὸ νὰ μὴ ἔχουν τὰ ἀναγκαῖα τους, σχεδὸν τίποτε, τόσον καὶ λαβωμένοι δὲν ἔχουν οὔτε ἀλοιφὴ οὔτε ξαντὸ οὔτε δεσίματα, ἀλλὰ βρωμίζουν καὶ ἀποθαίνουν. Τὸ λοιπὸν ἀδελφοί, ἡμεῖς οἱ ὀλίγοι γεροὶ ὁποὺ μείναμεν εἰς τί νὰ παραστεκόμαστε; Εἰς τοὺς ἀρρώστους; Εἰς τοὺς πληγωμένους; Ἢ εἰς τὸ τουφέκι; χανόμεθα ἀδέλφια» (βλ. Πρακτικά 8ης Συνεδρίασης της 24^ης Φεβρουαρίου1827). Τελικώς, σε μία από τις πιο κρίσιμες στιγμές της Εθνοσυνέλευσης της Ερμιόνης, λήφθηκε η απόφαση, στην 2^η Συνεδρίαση της 14^ης Φεβρουαρίου1827, για την αποστολή εκστρατευτικού σώματος 4.500 χιλιάδων ανδρών στην Αθήνα, υπό την ηγεσία του Ιωάννη Θ. Κολοκοτρώνη, προκειμένου να συνδράμει τους πολιορκημένους.

3. Τέλος καλό όλα καλά

Στις κρίσιμες αυτές στιγμές οι εργασίες της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης στην Ερμιόνη ολοκληρώθηκαν την 17^η Μαρτίου 1827 και οι Πληρεξούσιοι, με πνεύμα πραγματικής εθνικής συμφιλίωσης, συνήλθαν στην Τροιζήνα, όπου την 1^η Μαΐου 1827 ψηφίσθηκε το οριστικό «Πολιτικὸν Σύνταγμα τῆς Ἑλλάδος». Η αισιοδοξία που άρχισε να ξαναγεννιέται μετά τα τραγικά γεγονότα της πολιορκίας της Ακρόπολης των Αθηνών και τις διχαστικές τάσεις, οι οποίες είχαν επικρατήσει το προηγούμενο διάστημα, πέρασε στους στίχους που τραγουδιούνταν σε όλη την επαναστατημένη Ελλάδα: «Στὴν Αἰγίνη δὲ θὰ γίνει./Στην Ἑρμιόνη δὲν τελειώνει./Στο Δαμαλά [Τροιζήνα] πάει καλά./Εκεί θὰ τελειωθεῖ/καὶ ἡ Ἑλλάδα θὰ σωθεῖ» (Ιωάννου Ηρ. Μάλλωση, Η εν Ερμιόνη Γ’ Εθνοσυνέλευσις, Αθήναι 1930, σ. 18).

4. Η Εθνεγερσία του 1821 στο στόχαστρο του Μέττερνιχ

Πρέπει να τονισθεί με έμφαση πως το εξαιρετικά φιλελεύθερο, για τα δεδομένα της εποχής, πνεύμα του Συντάγματος, στο οποίο κατέληξε η Γ΄ Εθνοσυνέλευση αποκτά πολύ μεγαλύτερη αξία, αν αναλογισθεί κανείς πόσο επιφυλακτική ήταν ακόμη η συντηρητική πλευρά της Ιεράς Συμμαχίας -παρά τις διαφοροποιήσεις της σε σχέση με τις αρχικές, εντόνως αρνητικές, αντιδράσεις της- έναντι της Εθνεγερσίας του 1821. Άκρως ενδεικτικό είναι το ακόλουθο απόσπασμα κειμένου του Μέττερνιχ του 1825, λίγο πριν από την ολοκλήρωση των εργασιών της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης (βλ. Αντ. Μπερεδήμα, Διεθνές Δίκαιο και Διπλωματία στα χρόνια της Επανάστασης του 1821, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα, 2021, σελ. 185 επ.): «Ἐπαναστάσεις ὡς ἐκεῖναι τῶν δύο Χερσονήσων τῆς Μεσημβρινῆς Εὐρώπης, αἱ ὁποῖαι δὲν ἐπεδίωκον τίποτε ὀλιγώτερον παρὰ τὴν ἀνατροπὴν τοῦ συνόλου τῶν θεμελίων καὶ θεσμῶν ἐπὶ τῶν ὁποίων ἡδράζοντο τὰ βασίλεια ταῦτα … παρόμοιαι ἐπιχειρήσεις διαφέρουν κατὰ πολὺ τοῦ κινήματος ἑνὸς πληθυσμοῦ κατέχοντος τμῆμα ἑνὸς μεγάλου Κράτους καὶ ἀποβλέποντος εἰς τὴν πολιτικὴν ἀνεξαρτησίαν τοῦ τμήματος αὐτοῦ. Ἡ Ἑλληνικὴ ἐπανάστασις ὁμοιάζει πολὺ περισσότερον μὲ τὰς ταραχὰς αἱ ὁποῖαι λαμβάνουν χώραν ἐν Ἰρλανδίᾳ καὶ αἱ ὁποῖαι τὴν στιγμὴν ταύτην ἐπαναλαμβάνονται ἐκ νέου μὲ μίαν ἔντασιν λίαν ἀνησυχητικὴν διὰ τὴν Ἀγγλικὴν κυβέρνησιν παρὰ μὲ τὰ γεγονότα, τὰ ὁποῖα ἠφάνισαν τὴν Ἱσπανίαν, τὴν Πορτογαλίαν καὶ τὴν Ἰταλίαν καὶ τὰ ὁποῖα εἶχον εἰς πολὺ μεγαλύτερον βαθμὸν τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως ἢ καὶ τῆς Ἀγγλικῆς τοῦ δεκάτου ἑβδόμου αἰῶνος. Ἡ Ἑλληνικὴ ἐπανάστασις παρουσιάζει μάλιστα περισσότερον ἀναλογίαν μὲ ἐκείνη τῶν Ἀμερικανικῶν ἀποικιῶν, τῶν ὁποίων σκοπὸς ἦτο ὁ ἀποχωρισμὸς ἀπὸ τὴν μητέρα-πατρίδα, ἂν ἦτο δυνατὸν βεβαίως νὰ συγκριθῇ ἡ Ἑλλὰς πρὸς τὰ εἰρημένας χώρας, τελείως ἀπεχούσης λόγῳ τῆς γεωγραφικῆς της θέσεως τῶν μεγάλων πολιτικῶν σωμάτων, εἰς τὴν ὁποία χρεωστοῦν τὴν ὕπαρξιν καὶ τὸν πολιτισμόν των. Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ἀναμφιβόλως ἐταύτισεν κατὰ κάποιον τρόπον τὴν ἐπανάστασιν τῶν Ἑλλήνων μὲ τὰς ἄλλας ἐπαναστάσεις, τῶν ὁποίων ὑπήρξαμε μάρτυρες, εἶναι ἡ ἐπίδρασις τὴν ὁποίαν αἱ ἐπαναστατικαὶ φατρίαι ἤσκησαν ἐπὶ τῶν ταραχῶν τῆς Ἀνατολῆς, τὸ πνεῦμα, αἱ ἀρχαί, τὰ σχήματα τὰ ὁποῖα αἱ φατρίαι αὗται ἐνετύπωσαν εἰς ἕν κίνημᾳ, τὸ ὁποῖον ὡς πρὸς τὰς πρώτας του ἀφορμάς καὶ τὸν ἀντικειμενικόν του σκοπὸν ἐφαίνετο ὡς μὴ ἔχον σχέσιν πρὸς τὰς μηχανορραφίας τὰς ὁποίας εἶχαν ἐξυφάνη εἰς τὴν λοιπὴν Εὐρώπην. Καὶ ἀκόμη πρέπει νὰ παρατηρήσωμεν ὅτι, ἐνῷ αἱ θεωρίαι καὶ συνωμοσίαι, αἱ στρεφόμεναι κατὰ τῶν πρώτων βάσεων τοῦ παλαιοῦ κοινωνικοῦ συστήματος, ὑπῆρξαν εἰς τὰς ἐπαναστάσεις τῆς Ἱσπανίας καὶ Ἰταλίας, ὁ ἀπροκάλυπτος σκοπὸς καὶ τὸ σπουδαιότερον κίνητρον τῶν ταραχοποιών, παρεισέφρησαν ὡς πρόσθετα στοιχεῖα εἰς τὴν ἐπανάστασιν τῆς Ἑλλάδος, ὁ δὲ ρόλος των ὑπῆρξε ἁπλῶς δευτερεύων. Ἐὰν ὑφίστατο ἀπόλυτος ὁμοιομορφία [τῶν κρίσεων], αὕτη θὰ ἐδικαιολόγη ἢ μᾶλλον θὰ ἀπήτη ταυτότητα ἐνεργειῶν ἢ μέτρων. Ἐὰν ἡ ἐπανάστασις τῶν Ἑλλήνων ἠδύνατο ἀσφαλῶς νὰ τεθῇ εἰς τὴν ἰδίαν κατηγορίαν μὲ ἐκείνας αἱ ὁποῖαι ἀναστάτωσαν τὴν Ἱσπανίαν καὶ τὴν Ἰταλίαν, αἱ Δυνάμεις δὲν θὰ εὑρίσκοντο καθόλου πρὸ διλήμματος ποίαν στάσιν νὰ υἱοθετήσουν ἡ ὁμοιομορφία τῶν νόσων ἀπαιτεῖ ὁμοιομορφίαν φαρμάκων ἄρα διὰ τῆς ἐφαρμογῆς εἰς τὴν ἐπανάστασιν ταύτην τῶν ἀρχῶν αἱ ὁποῖαι ἐνέπνευσαν τὰς Συμμαχικὰς Δυνάμεις εἰς τὸν ἀγῶνα των κατὰ τῆς Νεαπόλεως, τοῦ Πεδεμοντίου καὶ τῆς Ἱσπανίας, τὸ ἔργο μας καθιστάμενον ἴσως δυσκολώτερον λόγῳ πλήθους τοπικῶν περιστάσεων, θὰ ἦτο ἐν τούτοις ἐξίσου ἁπλοῦν καὶ σταθερόν. Δὲν νομίζομεν ὅμως ὅτι τοιαύτη περίπτωσις καὶ μακρὰν τοῦ νὰ παραδεχθῶμεν τὴν ἀπόλυτον ὁμοιομορφίαν τῶν κατατάσεων, ἀντλοῦμεν κυρίως ἐλπίδας ἀπὸ τὰς διαφοράς των διὰ νὰ συνδράμωμεν εἰς τὴν εἰρήνευσιν τῆς Ἑλλάδος ἄνευ παραβιάσεως οὐδεμιᾶς τῶν ἀρχῶν, τὰς ὁποίας θεωροῦμεν σανίδα σωτηρίας εἰς τὸν καιρὸν τῆς καταιγίδος…».

ΙΙ. Η δομή και το περιεχόμενο του «Πολιτικοῦ Συντάγματος τῆς Ἑλλάδος»

Το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 κατά γενική ομολογία -και ανεξάρτητα από τις μετέπειτα περιπέτειες εφαρμογής του λόγω της αρνητικής συγκυρίας που διαμορφώθηκε -θεωρείται ως ένα από τα αρτιότερα στην συνταγματική μας ιστορία, και μάλιστα με βάση τα δεδομένα της εποχής εκείνης. Τούτο οφείλεται, κατ’ εξοχήν, στα θεσμικά του χαρακτηριστικά, τα οποία αναδεικνύουν την πρώιμη εμπέδωση και επιρροή εξαιρετικά προωθημένων φιλελεύθερων δημοκρατικών ιδεωδών, όπως αυτά είχαν αρχίσει να δημιουργούνται από την θεσμική και πολιτική μήτρα της Γαλλικής Επανάστασης του 1789 και της εξ αυτής προκύψασας Διακήρυξης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Επιπλέον, πρέπει να επισημανθεί -για λόγους που αφορούν την πορεία εξέλιξης του Νεότερου Ελληνικού Κράτους- ότι το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827, το «Πολιτικὸν Σύνταγμα τῆς Ἑλλάδος», ήταν εκείνο, το οποίο άνοιξε τον δρόμο για την εκλογή του Ιωάννη Καποδίστρια ως πρώτου Κυβερνήτη του νεοσύστατου ακόμη Ελληνικού Κράτους. Και τούτο, διότι το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827 προέβλεπε -δίχως όμως να προσδιορίζει τον τρόπο εκλογής του, παραπέμποντας απλώς σε ειδικό εκτελεστικό νόμο- ως επικεφαλής της Εκτελεστικής Εξουσίας, με ενισχυμένες εξουσίες, μονοπρόσωπο όργανο, τον Κυβερνήτη, του οποίου η θητεία οριζόταν επταετής.

Α. Το φιλελεύθερο πνεύμα των Θεσμών του «Πολιτικοῦ Συντάγματος τῆς Ἑλλάδος»

Από τις μεγάλες -και πάλι για τα δεδομένα και την συγκυρία εκείνης της εποχής- καινοτομίες του «Πολιτικοῦ Συντάγματος τῆς Ἑλλάδος» του 1827, οι οποίες αναδεικνύουν την φιλελεύθερη νοοτροπία του, όσον αφορά τόσο τους Δημοκρατικούς Θεσμούς εν γένει όσο και τα Θεμελιώδη Δικαιώματα του Ανθρώπου, επισημαίνονται, ενδεικτικώς, οι εξής:

1. Η Δημοκρατική Αρχή

Εμβληματική, στο θεσμικό πλαίσιο του Συντάγματος της Τροιζήνας του 1827, είναι η καθιέρωση ρυθμίσεων, οι οποίες αναδεικνύουν, με ιδιαίτερη έμφαση, τις εγγυήσεις τήρησης της Δημοκρατικής Αρχής. Μεταξύ αυτών σπουδαιότερες κρίνονται:

α) Πρώτον, οι ρυθμίσεις με τις οποίες καθιερώνεται η αρχή της Λαϊκής Κυριαρχίας. Ειδικότερα, κατά τις διατάξεις του άρθρου 5 του «Πολιτικοῦ Συντάγματος τῆς Ἑλλάδος», «ἡ κυριαρχία ἐνυπάρχει εἰς τὸ Ἔθνος, πᾶσα ἐξουσία πηγάζει ἐξ αὐτοῦ». Η επιρροή των ρυθμίσεων αυτών είναι και σήμερα ακόμη εμφανής, αν αναχθεί κανείς στις διατάξεις του άρθρου 1 παρ. 2 και 3 του ισχύοντος Συντάγματός μας: «2. Θεμέλιο τοῦ Πολιτεύματος εἶναι ἡ λαϊκὴ κυριαρχία. 2. Ὅλες οἱ ἐξουσίες πηγάζουν ἀπὸ τὸν Λαό, ὑπάρχουν ὑπὲρ αὐτοῦ καὶ τοῦ Ἔθνους καὶ ἀσκοῦνται ὅπως ὁρίζει τὸ Σύνταγμα».

β) Δεύτερον, οι ρυθμίσεις με τις οποίες καθιερώνεται η θεμελιώδης αρχή της Διάκρισης των Εξουσιών. Συγκεκριμένα, κατά τις διατάξεις του άρθρου 36 του «Πολιτικού Συντάγματος της Ελλάδος», «ἡ κυριαρχία τοῦ Ἔθνους διαιρεῖται εἰς τρεῖς ἐξουσίας. Νομοθετικήν, Νομοτελεστικὴν καὶ Δικαστικήν». Θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί βασίμως ότι στο σημείο αυτό το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827, εμφανώς επηρεασμένο από το Σύνταγμα των ΗΠΑ του 1787, υιοθέτησε, προσθέτοντας στοιχειώδεις μηχανισμούς εξισορρόπησης καθεμιάς Εξουσίας, την θεμελιώδη αρχή της λειτουργίας του Πολιτεύματος μέσω των εγγυήσεων κατάλληλων «θεσμικών αντιβάρων» («Checks and Balances»)

2. Οι σημαντικότερες εγγυήσεις

Προς την ίδια κατεύθυνση πρέπει να επισημανθεί και τούτο:

α) Το «Πολιτικὸν Σύνταγμα τῆς Ἑλλάδος», καθιερώνοντας τον κανόνα πως κάθε Βουλευτής είχε το «δικαίωμα νὰ ζητῇ καὶ νὰ λαμβάνῃ τὰς ἀναγκαίας πληροφορίας ἀπὸ τὰς γραμματείας περὶ παντὸς πράγματος συζητουμένου εἰς τὴν Βουλήν», έθετε τις πρώτες βάσεις του Κοινοβουλευτικού Ελέγχου και, εν τέλει, της κοινοβουλευτικής ευθύνης των μελών της Εκτελεστικής Εξουσίας.

β) Διευκρινίζεται, επίσης, ότι κατά τις διατάξεις του άρθρου 94 του Συντάγματος της Τροιζήνας του 1827 η Βουλή «τροπολογεῖ καὶ ἀκυρώνει τοὺς νόμους, πλὴν τῶν συνταγματικῶν». Με τον τρόπο αυτό -πλην άλλων συναφών- καθιερώνεται, εμμέσως πλην σαφώς, και η υπεροχή του Συντάγματος έναντι του τυπικού νόμου και των, υποδεέστερων αυτού, κανονιστικού περιεχομένου κανόνων δικαίου. Με άλλες λέξεις, το ως άνω Σύνταγμα καθιέρωνε από τότε, με τρόπο ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτο θεσμικώς, την δομή και την ιεραρχία της Έννομης Τάξης.

Β. Η συνταγματική κατοχύρωση των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

Περαιτέρω, το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827, το «Πολιτικὸν Σύνταγμα τῆς Ἑλλάδος», διακρίνεται εντόνως και σαφώς για την προσήλωσή του στις προωθημένες φιλελεύθερες ιδέες της εποχής και όσον αφορά τα Θεμελιώδη Δικαιώματα του Ανθρώπου. Οι ακόλουθες ρυθμίσεις του είναι άκρως ενδεικτικές εν προκειμένω:

1. Το Α΄ Κεφάλαιο

Στο Α΄ Κεφάλαιο, και συγκεκριμένα με τις διατάξεις του άρθρου 1, καθιερώνεται μεν ως επικρατούσα θρησκεία εκείνη της «Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ», όμως εξίσου καθιερώνεται ρητώς, ως θεμελιώδες δικαίωμα, η Θρησκευτική Ελευθερία: «Καθεὶς εἰς τὴν Ἑλλάδα ἐπαγγέλλεται τὴν θρησκεία του ἐλευθέρως, καὶ διὰ τὴν λατρείαν αὐτῆς ἔχει ἴσην ὑπεράσπισιν».

2. Το Γ΄ Κεφάλαιο

Στο Γ΄ Κεφάλαιο, και υπό τον τίτλο «Δημόσιον δίκαιον τῶν Ἑλλήνων», εισάγεται, με εξαιρετικά προοδευτικό πνεύμα, σειρά ρυθμίσεων περί βασικών γενικών αρχών με συνταγματική ισχύ καθώς και περί των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, μεταξύ των οποίων δεσπόζουσα είναι η θέση:

α) Της κατά τις διατάξεις του άρθρου 7 αρχής της Ισότητας: «Ὅλοι οἱ Ἕλληνες εἶναι ἴσοι ἐνώπιον τῶν νόμων». Οι επόμενες διατάξεις του Κεφαλαίου τούτου εξειδικεύουν την αρχή της Ισότητας, υιοθετώντας εγγυήσεις:

α1) Αναφορικά με την αρχή της Αξιοκρατίας, κατά τις διατάξεις του άρθρου 8: «Ὅλοι οἱ Ἕλληνες εἶναι δεκτοὶ ἕκαστος κατὰ τὸ μέτρον τῆς προσωπικῆς του ἀξίας, εἰς ὅλα τὰ δημόσια ἐπαγγέλματα, πολιτικὰ καὶ στρατιωτικά».

α2) Αναφορικά με την αρχή της Ισότητας ενώπιον των δημόσιων βαρών, κατά τις διατάξεις του άρθρου 10: «Αἱ εἰσπράξεις διανέμονται εἰς ὅλους τοὺς κατοίκους τῆς ἐπικρατείας δικαίως, καὶ ἀναλόγως τῆς περιουσίας ἑκάστου. Καμμία δὲ εἴσπραξις δὲν γίνεται χωρὶς προεκδεδομένον νόμον, καὶ κανεὶς νόμος περὶ εἰσπράξεως δὲν ἐκδίδεται εἰμὴ δι’ ἕν καὶ μόνον ἔτος».

β) Της κατά τις διατάξεις του άρθρου 11 προσωπικής ελευθερίας: «Ὁ νόμος ἀσφαλίζει τὴν προσωπικὴν ἑκάστου ἐλευθερίαν κανεὶς δὲν ἠμπορεῖ νὰ ἐναχθῇ ἢ φυλακωθῄ εἰμὴ κατὰ τοὺς νομικοὺς τύπους».

γ) Του κατά τις διατάξεις του άρθρου 17 δικαιώματος στην ιδιοκτησία, με παράλληλη μάλιστα εισαγωγή εγγυήσεων για την δυνατότητα αναγκαστικής απαλλοτρίωσης: «Ἡ Κυβέρνησις ἠμπορεῖ ν’ ἀπαιτήσῃ τὴν θυσίαν τῶν κτημάτων τινός, διὰ δημόσιον ὄφελος, ἀποχρώντως ἀποδεδειγμένον, ἀλλὰ διὰ προηγουμένης ἀποζημιώσεως».

δ) Της κατά τις διατάξεις του άρθρου 19 αρχής της μη αναδρομικότητας του νόμου: «Ὁ νόμος δὲν ἠμπορεῖ νὰ ἔχῃ ὀπισθενεργὸν δύναμιν».

ε) Του κατά τις διατάξεις του άρθρου 25 δικαιώματος του αναφέρεσθαι: «Καθεὶς δύναται ν’ ἀναφέρεται πρὸς τὴν Βουλὴν ἐγγράφως, προβάλλων τὴν γνώμην τοῦ περὶ παντὸς δημοσίου πράγματος».

στ) Της κατά τις διατάξεις του άρθρου 26 ελευθερίας του Τύπου: «Οἱ Ἕλληνες ἔχουσι τὸ δικαίωμα χωρὶς πρὸ ἐξέτασιν νὰ γράφωσι, καὶ νὰ δημοσιεύωσιν ἐλευθέρως διὰ τοῦ τύπου ἢ ἀλλέως τοὺς στοχασμοὺς καὶ τὰ γνώμας των, φυλάττοντες τοὺς ἀκολούθους ὅρους: α΄ Νὰ μὴν ἀντιβαίνωσιν εἰς τὰ ἀρχὰς τῆς χριστιανικῆς θρησκείας. β΄ Νὰ μὴν ἀντιβαίνωσιν εἰς τὴν σεμνότητα. γ΄ Νὰ ἀποφεύγωσι πᾶσαν προσωπικὴν ὕβριν καὶ συκοφαντίαν».

3. Η κατάργηση των τίτλων ευγενίας

Τέλος -καίτοι τούτο ενέχει περισσότερο συμβολική αξία- είναι χαρακτηριστικό ότι οι διατάξεις του άρθρου 27 διακηρύσσουν, πανηγυρικώς και εκτενώς, την απαγόρευση απονομής τίτλων ευγενείας: «Κανένας τίτλος εὐγενείας δὲν δίδεται ἀπὸ τὴν Ἑλληνικὴ πολιτείαν καὶ κανεὶς Ἕλλην εἰς αὐτὴν δὲν ἠμπορεῖ, χωρὶς τὴν συγκατάθεσιν τοῦ Κυβερνήτου, νὰ λάβῃ ὑπούργημα, δῶρον, ἀμοιβήν, ἀξίωμα, ἢ τίτλον παντὸς εἴδους ἀπὸ κανένα μονάρχην, ἡγεμόνα ἢ ἀπὸ ἐξωτερικὴν ἐπικράτειαν».

ΙΙΙ. Η «αδύνατη» εφαρμογή του «Πολιτικοῦ Συντάγματος τῆς Ἑλλάδος»

Πριν την ψήφιση του «Πολιτικοῦ Συντάγματος τῆς Ἑλλάδος», την 1^η Μαΐου 1827 κατά τα προαναφερόμενα, η Γ΄ Εθνοσυνέλευση είχε προχωρήσει, προσβλέποντας σε άμεση εφαρμογή του, στην επιλογή ενός συστήματος Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας μ’ επικεφαλής μονοπρόσωπο όργανο, τον «Κυβερνήτη της Ελλάδος». Ειδικότερα, την 27^η Μαρτίου 1827 η Γ΄ Εθνοσυνέλευση αποφάσισε, ομοφώνως, «ἡ Νομοτελεστικὴ δύναμις νὰ παραδοθεῖ εἰς ἕνα καὶ μόνον», προκειμένου ν’ αποφευχθούν στο μέλλον «ὅσα κακὰ ἐπήγασαν εἰς τὸ διάστημα τοῦ ἑπταετοῦς ἀγῶνος … ἀπὸ τὴν πολυμέλειαν τῆς Νομοτελεστικῆς Δυνάμεως». Τα πράγματα εξελίχθηκαν ταχύτατα, και με πρωτοβουλία κυρίως του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη εκλέγεται ομοφώνως –με το Ψήφισμα ΣΤ΄– την 3η Απριλίου 1827, από την Γ΄ Εθνοσυνέλευση, ως «Κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος» ο Ιωάννης Καποδίστριας. Ταυτοχρόνως, με το Θ΄ Ψήφισμα η Γ΄ Εθνοσυνέλευση συγκρότησε μεταβατική τριμελή «Ἀντικυβερνητικὴν Ἐπιτροπήν», με περιορισμένες αρμοδιότητες, ως την έλευση στην Ελλάδα του Ιωάννη Καποδίστρια, η οποία «ἐμπεπιστευμένη τὴν νομοτελεστικὴν δύναμιν, θέλει κυβερνήσει τὸ Ἔθνος… Ἡ διάρκεια τῆς Ἀντικυβερνητικῆς Ἐπιτροπῆς προσδιορίζεται ἄχρι τῆς ἀφίξεως τοῦ Κυβερνήτου, ὅτε ἡ Ἐπιτροπὴ παύει». Επισημαίνεται, ότι το σκεπτικό της επιλογής του Ιωάννη Καποδίστρια, ως πρώτου Κυβερνήτη της Ελλάδας, είναι άκρως ενδεικτικό του ότι τελική ομολογημένη πρόθεση των Αγωνιστών της Εθνεγερσίας ήταν η τοποθέτηση, ως επικεφαλής του Νεότερου Ελληνικού Κράτους, όχι μονάρχη αλλά «Κυβερνήτη», δηλαδή κρατικού οργάνου που κυβερνά όχι «ἐλέῳ Θεοῦ», αλλά με βάση το Σύνταγμα και την εκτελεστική του νομοθεσία. Επιπλέον δε προσώπου Ελληνικής καταγωγής, με καθαρώς πολιτικά χαρακτηριστικά. Άκρως ενδεικτικό είναι το ακόλουθο απόσπασμα του ως άνω ΣΤ΄ Ψηφίσματος της 3ης Απριλίου 1827: «Ἡ Ἐθνικὴ Συνέλευσις, θεωρεῖ ὅτι ἡ ὑψηλὴ τέχνη του κυβερνᾶν την Πολιτείαν καὶ φέρειν πρὸς εὐδαιμονίαν τὰ Ἔθνη, ἡ ἐξωτερικὴ καὶ ἐσωτερικὴ πολιτική, ἀπαιτεῖ πολιτικὴν πεῖραν καὶ πολλὰ φῶτα, τὰ ὁποῖα ὁ βάρβαρος ὀθωμανὸς δὲν ἐπέτρεψε ποτὲ εἰς τοὺς Ἕλληνες. Θεωρεῖ ὅτι ἀπαιτεῖται ἐπί κεφαλῆς τῆς Ἑλληνικῆς Πολιτείας ὁ κατὰ πρᾶξιν καὶ θεωρίαν πολιτικὸς Ἕλλην, διὰ νὰ κυβερνήσει κατὰ τὸν σκοπὸν τῆς πολιτικῆς κοινωνίας».