Η ανακοίνωση για πασχαλινή εκεχειρία από τον Βλαντίμιρ Πούτιν φαίνεται να αιφνιδίασε τους πάντες. Το Κίεβο τη θεωρεί προσχηματική, ενώ από την αμερικανική πλευρά δεν υπάρχει προς το παρόν αντίδραση.

Έρχεται πάντως ως απάντηση στο τελεσίγραφο που είχαν στείλει ο Αμερικανός πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ και ο υπουργός Εξωτερικών, Μάρκο Ρούμπιο, για ένα άμεσο και σαφές δείγμα από τη Μόσχα ότι επιθυμεί τον τερματισμό του πολέμου.

Αντικειμενικά η μονομερής ανακοίνωση εκεχειρίας 30 ημερών δεν σημαίνει πολλά για το εάν η ρωσική πλευρά θα δείξει διάθεση συμβιβασμού στις διαπραγματεύσεις που έχουν ξεκινήσει. Οι πρακτικές δυσκολίες εφαρμογής μιας άμεσης παύσης πυρός, εν μέσω σφοδρών συγκρούσεων σε αρκετά μέτωπα, είναι τεράστιες. Χωρίς συνεννόηση, χωρίς προετοιμασία και χωρίς καν σαφές πρωτόκολλο εφαρμογής, η πρόταση μοιάζει περισσότερο με διπλωματικό ελιγμό.

Στην πραγματικότητα, η Ρωσία επαναλαμβάνει ένα μοτίβο που έχει χρησιμοποιήσει και στο παρελθόν. Ανάλογη πρωτοβουλία είχε ανακοινωθεί τον Ιανουάριο του 2023, για τα Χριστούγεννα των Ορθοδόξων, η οποία απορρίφθηκε και τότε από το Κίεβο και τη Δύση ως προσχηματική.

Η ουκρανική ηγεσία, διά στόματος Ζελένσκι απάντησε ότι θα σεβαστεί την εκεχειρία μόνο εφόσον τηρηθεί από τη ρωσική πλευρά. «Σιωπή ως απάντηση στη σιωπή, αμυντικά πλήγματα ως απάντηση σε επιθέσεις», έγραψε χαρακτηριστικά ο Ουκρανός πρόεδρος. Σήμερα μάλιστα σε νέο μήνυμά του κατηγόρησε τη ρωσική πλευρά ότι συνεχίζει τα πλήγματα. 

Το στρατηγικό αδιέξοδο

Η αποτυχία εξεύρεσης κοινής βάσης αποτυπώνει το στρατηγικό αδιέξοδο. Από τη μία πλευρά, ο Τραμπ πιέζει για αποτελέσματα. Εξαγριωμένος με τη στασιμότητα των διαπραγματεύσεων, δήλωσε ότι «οι προσπάθειες για ειρήνη μπορεί να λήξουν πολύ σύντομα». Από την άλλη, ο Πούτιν επιχειρεί να δείξει πως η Μόσχα επιθυμεί την ειρήνη, επιμένοντας όμως σε δύο βασικές απαιτήσεις: να μείνει η Ουκρανία εκτός ΝΑΤΟ, να αναγνωριστούν ως ρωσικές οι κατεχόμενες περιοχές.

Εντός αυτού του γεωπολιτικού κλοιού, η εκεχειρία του Πούτιν φαίνεται να εξυπηρετεί διττό σκοπό: πρώτον, να παρουσιάσει τη Ρωσία ως δύναμη που επιζητεί την ειρήνη. Δεύτερον, να παγιδεύσει το Κίεβο σε ένα αφήγημα όπου η Ουκρανία φαίνεται ως υπεύθυνη για την αποτυχία των διπλωματικών προσπαθειών.

Αυτό που κυρίως τρομάζει την Ευρώπη είναι το να γίνει πραγματικότητα η αμερικανική απειλή για πλήρη τερματισμό των συνομιλιών.

Και τώρα τι;

Οι ευρωπαϊκές χώρες δεν διαθέτουν τη στρατιωτική και πολιτική ετοιμότητα να υποστηρίξουν μόνες τους την Ουκρανία. Η αποχώρηση των ΗΠΑ από τη διαπραγματευτική σκηνή θα άφηνε ένα κενό εξουσίας. Θα εξέθετε σίγουρα την Ουάσιγκτον που διεκήρυττε ότι μπορεί να τερματίσει τον πόλεμο σε 24 ώρες.

Και το πιο σημαντικό θα σήμαινε και παράταση του πολέμου, με αυξανόμενη φθορά για όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές.

Αν η πασχαλινή εκεχειρία δεν τηρηθεί και δεν ακολουθηθεί άμεσα από διπλωματικές πρωτοβουλίες, αν δηλαδή δεν γίνει το πρώτο βήμα για κάτι πιο ουσιαστικό, αυτό που θα μένει είναι ένας πόλεμος που συνεχίζεται, μια παύση πυρός χωρίς νόημα και μια διπλωματική πρωτοβουλία που αργοσβήνει. Για όλους πια ο χρόνος μετράει αντίστροφα.

Η Γάζα αντιμετωπίζει μία τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή με δεκάδες χιλιάδες αμάχους νεκρούς και παιδιά να λιμοκτονούν. Αλλά δεν είναι αυτό που απασχολεί τη Χαμάς. Αυτό που την καίει είναι να βρει…μετρητά.

Τον περασμένο μήνα, το Ισραήλ διέκοψε τη ροή ανθρωπιστικής βοήθειας προς τη Γάζα, καθώς, σύμφωνα με Άραβες, Ισραηλινούς και Δυτικούς αξιωματούχους, που επικαλείται η Wall Street Journal, μέρος των προμηθειών κατέληγε στα χέρια της Χαμάς, η οποία τις κατέσχε και τις διέθετε με το αζημίωτο, για την άντληση χρημάτων.

Η επανέναρξη των ισραηλινών επιχειρήσεων είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθούν στελέχη της Χαμάς που διαχειρίζονταν τη ροή χρημάτων προς τα μέλη της, ενώ άλλοι αναγκάστηκαν να εξαφανιστούν, σύμφωνα με αξιωματούχους αραβικών υπηρεσιών πληροφοριών.

Τις τελευταίες εβδομάδες, ο ισραηλινός στρατός ανακοίνωσε πως εξουδετέρωσε κεντρικό διαμεσολαβητή της Χαμάς στον τομέα της χρηματοδότησης, καθώς και αρκετά κορυφαία πολιτικά στελέχη της οργάνωσης, σε διαδοχικά πλήγματα.

Το αποτέλεσμα για τη Χαμάς είναι η οικονομική ασφυξία.

Χωρίς μισθό

Σύμφωνα με το ρεπορτάζ της  WSJ οι πληρωμές μισθών στους περισσότερους δημοσίους υπαλλήλους της Γάζας έχουν σταματήσει, ενώ πολλά ανώτερα στελέχη της Χαμάς –στρατιωτικά και πολιτικά– άρχισαν να λαμβάνουν μόνο το 50% του μισθού τους στα μέσα του Ραμαζανιού. Οι απλοί «μαχητές» της οργάνωσης λάμβαναν, κατά μέσο όρο, 200 με 300 δολάρια τον μήνα.

Η έλλειψη ρευστού δημιουργεί σοβαρά προβλήματα λειτουργίας στον κορμό της Χαμάς και αποκαλύπτει βαθύτερη αποσύνθεση της οργάνωσης, σε μια περίοδο που το Ισραήλ εφαρμόζει πιο επιθετική στρατηγική.

«Ακόμα και αν κάθονται πάνω σε στοίβες μετρητών, η δυνατότητά τους να τις διανείμουν είναι αυτή τη στιγμή εξαιρετικά περιορισμένη», εξηγεί στη WSJ ο Eyal Ofer, ερευνητής της οικονομίας της Γάζας. Η Χαμάς παραδοσιακά βασιζόταν είτε σε μεταφορείς είτε σε σημεία διανομής μετρητών. Αυτά τώρα μπαίνουν στο στόχαστρο του ισραηλινού στρατού.

Η Χαμάς δεν απάντησε σε αιτήματα για σχολιασμό σχετικά με την οικονομική της κατάσταση ή τις πηγές χρηματοδότησης.

Πριν τον πόλεμο, η Χαμάς –που ελέγχει την πολιτική διοίκηση της Λωρίδας της Γάζας– λάμβανε μηνιαίες ενισχύσεις ύψους 15 εκατ. δολαρίων από το Κατάρ. Παράλληλα, είχε δημιουργήσει ένα αποθεματικό που έφτανε τα 500 εκατ. δολάρια, κυρίως μέσω παράνομων δικτύων σε δυτική Αφρική, Νότια Ασία, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Τουρκία, σύμφωνα με Άραβες και Δυτικούς αξιωματούχους.

Μετά την έναρξη του πολέμου, το Ισραήλ περιόρισε αυστηρά τη μεταφορά φυσικού χρήματος στη Γάζα, ωθώντας τη Χαμάς –που έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση από τις ΗΠΑ– να αναζητήσει εναλλακτικούς δρόμους χρηματοδότησης. Παλαιστίνιοι αξιωματούχοι αναφέρουν ότι στην αρχή του πολέμου η οργάνωση αφαίρεσε 180 εκατ. δολάρια από τραπεζικά ιδρύματα, όπως η Τράπεζα της Παλαιστίνης.

Η Χαμάς αξιοποίησε τη ροή ανθρωπιστικών και εμπορικών αγαθών για να δημιουργήσει νέα έσοδα, επιβάλλοντας φόρους σε εμπόρους, δασμούς σε φορτηγά, ακόμη και κατάσχοντας αγαθά για μεταπώληση. Παράλληλα, μετρητά από το εξωτερικό χρησιμοποιούνταν για αγορές ανθρωπιστικών προϊόντων, τα οποία στη συνέχεια πωλούνταν στη Γάζα.

Ακόμη και έτσι, η Χαμάς είχε σχεδόν ξεμείνει από ρευστό λίγο πριν την κατάπαυση του πυρός τον Ιανουάριο, οπότε υπήρξε νέα εισροή βοήθειας. Οι δίοδοι όμως έκλεισαν ξανά τον Μάρτιο, όταν το Ισραήλ σφράγισε τα σύνορα για την ανθρωπιστική βοήθεια.

«Υπάρχει μεγάλη κρίση στη Χαμάς όσον αφορά την άντληση χρημάτων», λέει ο Παλαιστίνιος δικηγόρος Moumen Al-Natour, από το στρατόπεδο προσφύγων Al-Shati. Όπως αναφέρει, η Χαμάς αγωνίζεται να πληρώσει τους υπαλλήλους της και εξαρτιόταν κυρίως από την πώληση ανθρωπιστικής βοήθειας στη μαύρη αγορά.

Ο αποκλεισμός έχει προκαλέσει την αντίδραση οργανώσεων αρωγής, που προειδοποιούν ότι η πείνα θα πλήξει και πάλι τον άμαχο πληθυσμό της Γάζας, ο οποίος ξεπερνά τα δύο εκατομμύρια. Ο υπουργός Άμυνας του Ισραήλ, Γιοάβ Γκαλάντ, υποστήριξε ότι ο αποκλεισμός αποδυναμώνει τη Χαμάς και προανήγγειλε σχέδιο για διανομή βοήθειας μέσω πολιτικών εταίρων.

Η έκταση των οικονομικών οφελών της Χαμάς από την ανθρωπιστική βοήθεια είναι τέτοια που οι ισραηλινές αρχές επανεξετάζουν πλέον τα κριτήρια επιθεώρησης φορτίων. Πέρα από την ασφάλεια, θα εξετάζεται και η οικονομική αξία των εμπορευμάτων.

Πληρωμές από χέρι σε χέρι

Κατά την εκεχειρία, η Χαμάς είχε οργανώσει σημεία για πληρωμές μισθών με μετρητά ή ακόμα και με αγαθά. Μετά την επανέναρξη των ισραηλινών επιθέσεων, οι πληρωμές γίνονται από χέρι σε χέρι, καθώς οι περισσότεροι έχουν εξαφανιστεί.

Οι μειωμένες πληρωμές δυσχεραίνουν την προσέλκυση νέων μελών και διαβρώνουν τη συνοχή της οργάνωσης, την ώρα που το Ισραήλ προωθείται εδαφικά και διαδηλώσεις κατά της Χαμάς ξεσπούν στη Γάζα – ένα σπάνιο φαινόμενο.

Η γενικευμένη έλλειψη μετρητών επιδεινώνει τη ζωή των αμάχων, που πρέπει να πληρώσουν με φυσικό χρήμα για φαγητό, στέγη ή φάρμακα. Η Γάζα χρησιμοποιεί το ισραηλινό σέκελ, όμως από την αρχή του πολέμου πριν από 18 μήνες δεν έχει υπάρξει νέα παροχή ρευστότητας. Πολλά από τα 56 τραπεζικά καταστήματα και τα 91 ΑΤΜ έχουν καταστραφεί ή δεν λειτουργούν.

Συνεργεία επιδιόρθωσης χαρτονομισμάτων

Ανθρωπιστικές οργανώσεις έχουν διανείμει δεκάδες εκατομμύρια δολάρια μέσω ηλεκτρονικών εφαρμογών πληρωμών, ενώ πολλοί Παλαιστίνιοι λαμβάνουν εμβάσματα από συγγενείς στο εξωτερικό. Ωστόσο, για να μετατραπούν αυτά σε μετρητά απαιτείται προμήθεια άνω του 20% στους μεταπωλητές, σύμφωνα με Παλαιστίνιο αξιωματούχο.

Κανείς δεν γνωρίζει πόσα φυσικά μετρητά απομένουν στη Γάζα, όμως ο Ofer εκτιμά ότι κυκλοφορούν περίπου 3 δισ. δολάρια σε χαρτονομίσματα. Η έλλειψη είναι τόσο έντονη, που έχει γεννήσει έναν νέο «κλάδο» – τα συνεργεία… επιδιόρθωσης χαρτονομισμάτων, όπου οι Παλαιστίνιοι πλένουν, στεγνώνουν και κολλούν χαρτονομίσματα για να επανεισαχθούν στην κυκλοφορία.

Ως πιθανή «βλέπει» το Ιράν την επίτευξη μιας συμφωνίας με τις ΗΠΑ για το πυρηνικό πρόγραμμά του, εφόσον η Ουάσιγκτον επιδείξει ρεαλιστική στάση, όπως δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών της χώρας Αμπάς Αραγτσί, την παραμονή της έναρξης ενός δεύτερου γύρου συνομιλιών με τη διοίκηση Τραμπ.

«Εάν επιδείξουν σοβαρότητα για τις προθέσεις τους και δεν υποβάλουν μη ρεαλιστικά αιτήματα, η επίτευξη μιας συμφωνίας είναι πιθανή», είπε ο Αραγτσί κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης Τύπου στη Μόσχα, μετά το πέρας των συνομιλιών που είχε στη ρωσική πρωτεύουσα με τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ.

«Σοβαρές αμφιβολίες»

Πάντως, ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών συμμερίστηκε τις «σοβαρές αμφιβολίες του» για τις προθέσεις των ΗΠΑ.

«Αν και είχαμε σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με τις προθέσεις και τα κίνητρα της αμερικανικής πλευράς, θα συμμετάσχουμε στις αυριανές διαπραγματεύσεις», επισήμανε ο Αραγτσί.

«Είμαστε έτοιμοι να εργαστούμε υπέρ της ειρηνικής διευθέτησης που θα αφορά το ειρηνικό πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν», συμπλήρωσε ο επικεφαλής της ιρανικής διπλωματίας, ο οποίος θα μεταβεί το Μεγάλο Σάββατο στη Ρώμη για να συμμετάσχει στις συνομιλίες.

Το Ιράν είχε σημειώσει τη σοβαρότητα των ΗΠΑ στον πρώτο γύρο των συνομιλιών για τη συμφωνία, που έλαβε χώρα στο Ομάν την περασμένη εβδομάδα, είπε ο Αραγτσί.

Οι απειλές Τραμπ

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ έχει απειλήσει να επιτεθεί στο Ιράν, εάν η Τεχεράνη δεν καταλήξει σε μια συμφωνία με τις ΗΠΑ με επίκεντρο το πυρηνικό πρόγραμμά της, για το οποίο το Ιράν διαβεβαιώνει πως είναι ειρηνικό, όμως η Δύση υποστηρίζει ότι στοχεύει στην κατασκευή μιας ατομικής βόμβας.

Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών υπογράμμισε ότι η Ρωσία είναι «έτοιμη να βοηθήσει, να μεσολαβήσει και να διαδραματίσει οποιονδήποτε ρόλο που θα ήταν επωφελής στο Ιράν και τις ΗΠΑ».