Tον ρόλο του συστήματος hawala στο Πακιστάν, επισημαίνοντας τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα όσον αφορά τη διαφάνεια των οικονομικών συναλλαγών, τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας επισημαίνεται σε άρθρο στο αφγανικό πρακτορείο ειδήσεων με τίτλο “Hawala και χρηματοδότηση του τρόμου: Οι συνεχείς προκλήσεις του Πακιστάν μετά τη FATF“. Το hawala, ένα άτυπο σύστημα μεταφοράς χρημάτων που βασίζεται στην εμπιστοσύνη, λειτουργεί μέσω δικτύων μεσαζόντων και συχνά συγχέεται με την παραοικονομία, περιπλέκοντας τις προσπάθειες καταπολέμησης της παράνομης χρηματοδότησης και της φοροδιαφυγής. Παρά τις προσπάθειες της κυβέρνησης του Πακιστάν να ενισχύσει τη διαφάνεια και να περιορίσει τη χρήση του hawala, το σύστημα παραμένει διαδεδομένο, υπονομεύοντας την οικονομική διαφάνεια και τη διακυβέρνηση. Η επίλυση αυτών των ζητημάτων είναι κρίσιμη για τη διασφάλιση της οικονομικής σταθερότητας και της ασφάλειας στη χώρα.

Διαβάστε αναλυτικά το άρθρο:

Στις 12 Μαρτίου 2025, το Ομοσπονδιακό Συμβούλιο Εσόδων (FBR) του Πακιστάν εντόπισε περισσότερους από 70 κτηματομεσίτες που φέρεται να εμπλέκονται στη μεταφορά σημαντικών χρηματικών ποσών στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) μέσω ανεπίσημων καναλιών όπως το hawala και το hundi. Σύμφωνα με το The News , ένα πακιστανικό έντυπο, αυτές οι συναλλαγές συνδέονταν με την αγορά ξένου νομίσματος στην ανοιχτή αγορά και τις επακόλουθες επενδύσεις στον τομέα των ακινήτων του Ντουμπάι – εγείροντας ανησυχίες για πιέσεις στη συναλλαγματική ισοτιμία του Πακιστάν.

Οι αρχές ανέφεραν ότι ορισμένοι πράκτορες διευκόλυναν τη μεταφορά συναλλάγματος εκτός των ρυθμιζόμενων χρηματοπιστωτικών διαύλων. Εκπρόσωποι ακινήτων φέρεται να περιέγραψαν την πρακτική ως κοινή, που συχνά διεξάγεται μέσω εταιρειών ανταλλαγής, με ελάχιστο έλεγχο σχετικά με την προέλευση των κεφαλαίων. Η έκθεση σημείωσε ότι περίπου δύο εκατομμύρια ντιρχάμ μετακινήθηκαν για αγορές ακινήτων, ενδεχομένως να αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου οικονομικού ζητήματος υπό διερεύνηση.

Το Hawala—ένα παραδοσιακό σύστημα μεταφοράς χρημάτων που λειτουργεί εκτός των επίσημων τραπεζικών δομών—παραμένει σημαντικό συστατικό της άτυπης οικονομίας του Πακιστάν. Σύμφωνα με διάφορους υπολογισμούς, η άτυπη οικονομία του Πακιστάν αποτιμάται σε περίπου 457 δισεκατομμύρια δολάρια, υπερβαίνοντας την επίσημη οικονομία κατά 64%. Οι παράγοντες που συμβάλλουν σε αυτό περιλαμβάνουν την πολυπλοκότητα των κανονιστικών ρυθμίσεων, την περιορισμένη χρηματοοικονομική ένταξη και τη δυσπιστία του κοινού προς τους επίσημους μηχανισμούς.

Σε πολλές περιπτώσεις, οι διακρίσεις μεταξύ της άτυπης και της μαύρης οικονομίας γίνονται ασαφείς. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι αυτή η επικάλυψη μπορεί να αποσπάσει την προσοχή από κρίσιμα ζητήματα όπως η παράνομη χρηματοδότηση και η φοροδιαφυγή, επηρεάζοντας τελικά την οικονομική διαφάνεια και διακυβέρνηση.

Το ίδιο το σύστημα hawala λειτουργεί μέσω δικτύων μεσιτών και βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην εμπιστοσύνη. Συνήθως, ένας αποστολέας παρέχει χρήματα σε έναν μεσίτη σε μια χώρα, ο οποίος στη συνέχεια δίνει εντολή σε έναν ομόλογό του αλλού να εκταμιεύσει το ισοδύναμο ποσό—συχνά με κοινό κωδικό ή κωδικό πρόσβασης μόνο μεταξύ του αποστολέα και του παραλήπτη. Η διαδικασία είναι γρήγορη, χαμηλού κόστους και αφήνει ελάχιστα ίχνη. Ενώ πολλοί χρησιμοποιούν το hawala για νόμιμους σκοπούς, συμπεριλαμβανομένων των εμβασμάτων, η δομή της μπορεί επίσης να διευκολύνει το ξέπλυμα χρήματος, το λαθρεμπόριο και τη φοροδιαφυγή.

Ορισμένες περιοχές, συμπεριλαμβανομένης του Πεσαβάρ και της Κουέτας, συχνά αναφέρονται στις αναφορές ως βασικοί κόμβοι όπου η χαουάλα χρησιμοποιείται για την υποστήριξη του άτυπου εμπορίου και, κατά καιρούς, του λαθρεμπορίου. Λόγω της γεωγραφικής τους εγγύτητας με πορώδη σύνορα, αυτές οι περιοχές μπορεί να παρουσιάσουν προκλήσεις επιβολής. Οι άτυπες οικονομικές συναλλαγές έχουν συνδεθεί με τη διακίνηση αγαθών όπως ναρκωτικά και μη καταχωρημένα είδη.

Ο Zafar Paracha, Γενικός Γραμματέας της Ένωσης Ανταλλακτικών Εταιρειών του Πακιστάν (ECAP), σημείωσε ότι ορισμένες επιχειρήσεις hawala έχουν εμπλέξει εμπόρους χρυσού. Σύμφωνα με τoν Paracha, ο χρυσός κατά καιρούς ανταλλάσσεται μεταξύ εμπόρων hawala, με την τεκμηρίωση που φέρεται να χρησιμοποιείται κατάχρηση για να αντιπροσωπεύσει τις εγχώριες πωλήσεις ως εξαγωγές. Τέτοιες πρακτικές μπορεί να περιλαμβάνουν τη χρήση παραποιημένων εγγράφων και εσφαλμένων δηλωμένων εισαγωγών ή εξαγωγών.

Επιπλέον, ορισμένοι έμποροι hawala δραστηριοποιούνται σε παράνομες συναλλαγές συναλλάγματος. Αυτοί οι έμποροι χρεώνουν συχνά χαμηλότερες προμήθειες από τα επίσημα ανταλλακτήρια χρημάτων και προσφέρουν συναλλαγματικές ισοτιμίες που αποκλίνουν από αυτές που ορίζουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.

Ο Shahid Mehmood, οικονομολόγος και ερευνητής στο Ινστιτούτο Ανάπτυξης Οικονομικών του Πακιστάν, δήλωσε ότι αρκετές γνωστές εταιρείες συναλλάγματος στο Πακιστάν προήλθαν από επιχειρήσεις hawala. Σημείωσε ότι πολλές τέτοιες εταιρείες μπορεί να συνεχίσουν να βασίζονται σε άτυπα κανάλια, ειδικά σε περιόδους διοικητικών ελέγχων στις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Οι πολιτικές που στοχεύουν στη διαχείριση της συναλλαγματικής ισοτιμίας μέσω παρεμβάσεων εκτός αγοράς μπορούν να δημιουργήσουν παράλληλες αγορές και να ενθαρρύνουν τις άτυπες συναλλαγές.

Η περιορισμένη ψηφιακή χρηματοοικονομική υποδομή συμβάλλει επίσης στη διατήρηση των άτυπων χρηματοοικονομικών πρακτικών. Σύμφωνα με στοιχεία του 2023 από την Κρατική Τράπεζα του Πακιστάν, τα μετρητά σε κυκλοφορία αποτελούσαν το 30% της συνολικής προσφοράς χρήματος (Μ2), που ισοδυναμεί με περίπου το 11% του ΑΕΠ της χώρας. Συγκριτικά, οι γειτονικές οικονομίες διατηρούν σημαντικά χαμηλότερους δείκτες – συνήθως κάτω από 5%. Οι παρατηρητές αποδίδουν αυτή την τάση στις αντιλήψεις του κοινού για την επίσημη τραπεζική ως δυσκίνητη ή τιμωρητική, ιδίως όσον αφορά τη φορολογία.

Η ευρεία χρήση άτυπων συστημάτων εμβασμάτων θέτει πολιτικές και ρυθμιστικές προκλήσεις. Ο Rashid Ashraf, Διευθύνων Σύμβουλος της ACE Money Transfer, δήλωσε ότι πολλοί Πακιστανοί ομογενείς στρέφονται στα κανάλια hawala και hundi για να αποφύγουν τις τυπικές διαδικασίες που θεωρούν επαχθείς. Ωστόσο, προειδοποίησε ότι οι μη ελεγχόμενες ροές χρήματος μπορούν να συμβάλουν σε κινδύνους όπως η οικονομική απάτη και η εγκληματική χρηματοδότηση.

Οι ανησυχίες σχετικά με την ευπάθεια του hawala στην κατάχρηση είναι μακροχρόνιες. Μια έκθεση του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ το 2002 με τίτλο «Το σύστημα εναλλακτικών εμβασμάτων Hawala και ο ρόλος του στη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες» υπογράμμιζε τη χρήση του χαβαλά για την απόκρυψη εσόδων από διακίνηση ναρκωτικών και άλλες παράνομες δραστηριότητες.

Αν και το Πακιστάν αφαιρέθηκε από τη γκρίζα λίστα της Ομάδας Χρηματοοικονομικής Δράσης (FATF) το 2022, εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις. Η αδύναμη ρυθμιστική επιβολή, ειδικά σε τομείς όπως η παρακολούθηση φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, οι θρησκευτικές δωρεές και οι συναλλαγές υψηλών μετρητών, συνεχίζουν να δημιουργούν ευπάθειες. Οι μη αδειοδοτημένοι χειριστές hawala φέρεται να παραμένουν ενεργοί σε πολλά αστικά κέντρα, συμπεριλαμβανομένων του Καράτσι και της Πεσαβάρ.

Καθώς εκτιμάται ότι το 85% των οικονομικών συναλλαγών εξακολουθούν να διεξάγονται σε μετρητά και η διαφθορά αναφέρεται ως ανησυχία από τους παρατηρητές κατά των μοσχευμάτων, η πλήρης εξάρθρωση των άτυπων δικτύων μεταφοράς χρημάτων παραμένει ένα πολύπλοκο έργο. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι ρυθμιστικές αρχές συνεχίζουν να εξισορροπούν τις προσπάθειες χρηματοοικονομικής ένταξης με την ανάγκη βελτίωσης της διαφάνειας και περιορισμού της παράνομης χρηματοδότησης.

Μπορεί Μακρόν και Τραμπ να δηλώνουν φίλοι, αλλά είναι σαφές πως βρίσκεται σε πορεία μετωπικής σύγκρουσης σε όλα τα μεγάλα ζητήματα, από τον πόλεμο στην Ουκρανία έως την εμπορική πολιτική.

Έτσι σύμφωνα με δημοσίευμα του Bloomberg η Γαλλία έχει ζητήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση να εξετάσει το ενδεχόμενο να χρησιμοποιήσει για πρώτη φορά το πιο ισχυρό αντίμετρο που διαθέτει σε περίπτωση που ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, επιβάλει δασμούς, οι οποίοι θα εξαναγκάσουν την ΕΕ σε αλλαγές πολιτικής.

Η Γαλλία έχει προσχωρήσει σε μια μικρή ομάδα κρατών – μελών, που πιστεύουν ότι το λεγόμενο «αντι-εξαναγκαστικό μέσο» ή «εργαλείο κατά του εξαναγκασμού» — ένα εργαλείο σχεδιασμένο για να ανταποδίδει σε χώρες που χρησιμοποιούν εμπορικά και οικονομικά μέτρα καταναγκαστικά — θα πρέπει να βρίσκεται στο τραπέζι.

Οι ΗΠΑ σχεδιάζουν να επιβάλουν εκτεταμένους δασμούς στους παγκόσμιους εμπορικούς εταίρους ήδη από τις 2 Απριλίου. Ο Τραμπ έχει δηλώσει ότι οι δασμοί αυτοί θα διορθώσουν μη δασμολογικά εμπόδια που θεωρεί άδικα, όπως οι εσωτερικοί κανονισμοί και ο τρόπος που οι χώρες εισπράττουν φόρους, συμπεριλαμβανομένου του φόρου προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) της ΕΕ. Η ΕΕ υποστηρίζει ότι ο ΦΠΑ της είναι ένας δίκαιος, μη-διακριτικός φόρος που εφαρμόζεται εξίσου σε εγχώρια και εισαγόμενα αγαθά.

Τι θα σήμαινε η ενεργοποίησή του

Το εργαλείο κατά του εξαναγκασμού θα επέτρεπε τελικά στην ΕΕ να εφαρμόσει ένα ευρύ φάσμα αντιποίνων, συμπεριλαμβανομένων:

• περιορισμών στο εμπόριο και τις υπηρεσίες
• περιορισμών σε ορισμένα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας
• εμποδίων σε άμεσες ξένες επενδύσεις και
• απαγόρευση πρόσβασης σε δημόσιες συμβάσεις.

Ο Τραμπ κλιμάκωσε τον παγκόσμιο εμπορικό πόλεμο αυτόν τον μήνα, επιβάλλοντας δασμούς 25% στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου, γεγονός που οδήγησε την ΕΕ να ανακοινώσει τα δικά της αντίποινα ύψους έως 26 δισεκατομμυρίων ευρώ (28,1 δισεκατομμύρια δολάρια) σε πολιτικά ευαίσθητα αμερικανικά προϊόντα.

Οι επερχόμενοι αμοιβαίοι δασμοί, οι οποίοι θα προσαρμόζονται σε κάθε εμπορικό εταίρο ώστε να αντισταθμίζουν οποιοδήποτε αντιληπτό μειονέκτημα για τις αμερικανικές εταιρείες, θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τους δασμούς στα μέταλλα.

Προς το παρόν η ΕΕ…περιμένει

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν εξετάζει προς το παρόν το αντι-εξαναγκαστικό μέσο, δήλωσε στο Bloomberg αξιωματούχος υπό καθεστώς ανωνυμίας. Μία άλλη πηγή ανέφερε ότι οποιαδήποτε συζήτηση για τη χρήση του εργαλείου είναι ακόμη μακρινή, καθώς η ΕΕ πρέπει πρώτα να δει τι δασμούς θα ανακοινώσουν οι ΗΠΑ στις 2 Απριλίου. Πρόσθεσε πάντως ότι το εργαλείο κατά του εξαναγκασμού είναι εφαρμόσιμο.

Ο επικεφαλής εμπορίου της ΕΕ, Μαρός Σέφτσοβιτς, δήλωσε την Τετάρτη ότι δεν έχει λεπτομέρειες για τους νέους δασμούς των ΗΠΑ και ότι η Επιτροπή θα πρέπει να συνεχίσει τις προετοιμασίες της και να διατηρήσει μια ευέλικτη προσέγγιση.

Εξαιτίας αυτού, η ΕΕ δεν αναμένεται να ανακοινώσει άμεσα την αντίδρασή της στα μέτρα του Τραμπ τόσο γρήγορα όσο το έκανε με τη διαμάχη για τα μέταλλα, ανέφεραν πηγές.

Ο Σέφτσοβιτς ανακοίνωσε επίσης ότι η απάντηση της ΕΕ στους δασμούς στα μέταλλα θα καθυστερήσει έως τα μέσα Απριλίου, μια κίνηση που θα δώσει περισσότερο χρόνο για διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ. Η πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και ο προσωπάρχης της δεν έχουν καταφέρει μέχρι στιγμής να επικοινωνήσουν απευθείας με τον Τραμπ. Ο Αμερικανός πρόεδρος έχει επανειλημμένα επιτεθεί στην ΕΕ, λέγοντας ότι δημιουργήθηκε για να «εκμεταλλεύεται» τις ΗΠΑ.

Η ανάγκη για την ενίσχυση της αμυντικής θωράκισης της Ευρώπης, ως βασική αρχή, γίνεται αποδεκτή, όχι μόνο από όλες τις κυβερνήσεις αλλά και από τους λαούς των επί μέρους χωρών.

Και αυτό είναι σημαντικό, αφενός μεν γιατί πρόκειται για τη δική τους ασφάλεια, αλλά επειδή τελικά είναι αυτοί  που θα κληθούν να πληρώσουν αργά ή γρήγορα το μάρμαρο.Έτσι με  την απόφαση “REArm Europe” του ανώτατου θεσμικού οργάνου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Συμβουλίου της Ευρώπης, διατρανώθηκε επιχειρησιακά η ανάγκη συγκρότησης αξιόμαχου στρατού έναντι εξωτερικών απειλών, σε έναν κόσμο που αλλάζει το γεωπολιτικό του  status quo με τους κινδύνους που συνεπάγεται.

Αυτή τη φορά η Ευρώπη φαίνεται ότι, υπό την ασφυκτική πίεση των ΗΠΑ, αποφάσισε να δράσει γρήγορα, δυναμικά και στοχευμένα. Η ενίσχυση της άμυνας με δαπάνες 800 δις τα επόμενα τέσσερα χρόνια, δεν θα συμβάλλει μόνο αποφασιστικά στην ασφάλεια της Ένωσης, αλλά θα αποτελέσει και μια πρώτης τάξεως τονωτική ένεση στις οικονομίες της Ευρώπης, απομακρύνοντάς τες ταυτόχρονα και από τη ζώνη κινδύνου του στασιμοπληθωρισμού.

Με βάση το σχέδιο που αποφασίστηκε, τα 150 δισ. Ευρώ θα προέλθουν από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και θα διατεθούν στις χώρες με τη μορφή χαμηλότοκων δανείων μέσω ενός νέου εργαλείου, που θα δημιουργηθεί άμεσα. Το μεγαλύτερο κομμάτι όμως των 650 δισ.,  θα προέλθει από δανεισμό των χωρών απευθείας από τις αγορές. Στόχος είναι η επιβάρυνση για το απαιτούμενο ποσό να μην ξεπεράσει το 1,5% του ΑΕΠ, ως μέσο όρο του συνόλου των χωρών.  Για τη διευκόλυνσή τους μάλιστα ελήφθη απόφαση να μην προσμετρώνται τα ποσά αυτά στο δημοσιονομικό τους έλλειμμα,  εφαρμόζοντας για άλλη μια φορά τη ρήτρα διαφυγής από τις υποχρεώσεις που υπαγορεύονται στο Σύμφωνο Σταθερότητας.

Αμυντική θωράκιση με δανεισμό αλλά με τι όρους

Η ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας μέσω δανεισμού είναι μια ενδεδειγμένη και αποτελεσματική επιλογή, αν πράγματι επιθυμούμε την απεξάρτηση της Ευρώπης από την αμερικανική προστασία-κηδεμονία. Μελέτες δείχνουν άλλωστε, ότι οι εξοπλισμοί είτε πρόκειται για μαζικές προμήθειες είτε για τη διεξαγωγή πολέμου, χρηματοδοτούνται πάντα με δάνεια. Λόγω κυρίως των πολύ σημαντικών κεφαλαίων που απαιτούνται, αποκλείονται οι άλλοι δύο δυνητικοί τρόποι χρηματοδότησης, δηλαδή η μείωση των κοινωνικών δαπανών ή και η αύξηση των φόρων. (Ινστιτούτο Κιέλου, “How to Finance Europe’s Military Buildup”, Febr. 2025).

Το ερώτημα που τίθεται είναι, όχι αν πρέπει να υπάρξει δανεισμός, αλλά αν στην προκείμενη περίπτωση, ο τρόπος δανεισμού που προέκρινε το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι ο πλέον πρόσφορος για την αντιμετώπιση ενός κοινού κινδύνου. Και εδώ οι απόψεις διίστανται, ενώ ο δημόσιος διάλογος συνεχίζεται σε ακαδημαϊκό, όσο και πολιτικό επίπεδο. Άλλωστε, οι οριστικές αποφάσεις για το περιεχόμενο του εξοπλιστικού προγράμματος θα ληφθούν στα μέσα Ιουνίου τρέχοντος έτους.

Οι ενστάσεις που διατυπώνονται για την επιλογή της λύσης «ρήτρα διαφυγής» είναι δικαιολογημένες, αφού αυτή μπορεί μεν να διευκολύνει σε κάποιο βαθμό τις υπερχρεωμένες χώρες, δεν τις απαλλάσσει όμως από την προσμέτρηση των αμυντικών δαπανών στο συνολικό δημόσιο χρέος και κυρίως δεν τις προφυλάσσει από την πληρωμή υψηλότερων τόκων στην αγορά για τα ποσά που θα αντλήσουν, λόγω χειρότερης πιστοληπτικής αξιολόγησης.

Είναι αλήθεια, ότι σε ότι αφορά τη στρατηγική ενίσχυσης της αμυντικής θωράκισης της Ευρώπης, όλες οι χώρες είναι απολύτως σύμφωνες. Εκεί που υπάρχουν σημαντικές διαφορές είναι στον τρόπο χρηματοδότησης, αλλά και στις επιμέρους επιλογές για την προμήθεια των αναγκαίων εξοπλιστικών στοιχείων.

Για τις χώρες του Νότου, Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία αλλά και Ελλάδα, ο προσφορότερος τρόπος χρηματοδότησης ενός τέτοιου γιγαντιαίου προγράμματος θα ήταν η υιοθέτηση κοινού δανεισμού από την ΕΕ στο πρότυπο του Ταμείου Ανάκαμψης. Η ιδέα  της έκδοσης “European Defense Bonds”, ένα είδος εξοπλιστικών ευρωομολόγων, βρίσκεται στο τραπέζι, πολύ πριν αναλάβει η νέα Διοίκηση στις ΗΠΑ, η οποία έφερε μια τεράστια μεταβολή στα θέματα ασφαλείας της Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέχει ήδη μια εξέχουσα θέση με τη συμμετοχή της στις κεφαλαιαγορές, όπου έχει τη δυνατότητα με κοινό δανεισμό να εξασφαλίσει καλύτερους όρους από τις μεμονωμένες χώρες.

Σε αυτήν  την περίπτωση, οι οικονομίες κλίμακας είναι  πολύ σημαντικές, ενώ η αξιοποίηση των πόρων προς όφελος των ευρωπαϊκών οικονομιών γίνεται ευκολότερη. Ας σημειωθεί όμως, ότι για τις κοινές προμήθειες υπάρχει απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για αύξησή τους στο 35%, ενώ μέχρι σήμερα προσεγγίζει μετά βίας το 8%. Αυτό σημαίνει, ότι μια θετική απόφαση, που θα μπορούσε να έχει μετριάσει το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε σήμερα, έχει σχεδόν παντελώς αγνοηθεί.

Ρόλος κλειδί για την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία

Οι νέες συνθήκες που διαμορφώνονται δεν απαιτούν μόνο τη διάθεση κεφαλαίων, αλλά και την αναδιάταξη και ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Μέχρι τώρα η παραγωγική βάση της αμυντικής βιομηχανίας είναι κατακερματισμένη σε λίγες μεγάλες, διεθνώς ανταγωνιστικές μονάδες και σε ένα πλήθος από μικρές επιχειρήσεις, οι οποίες ασχολούνται κυρίως με την εξυπηρέτηση των εθνικών αναγκών του στρατού της χώρας τους.

Για την αποτελεσματική αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων είναι ανάγκη αρχικά να παραμεριστούν οι διαφορές μεταξύ Γαλλίας, η οποία υποστηρίζει έντονα τη χρήση των πόρων σχεδόν αποκλειστικά για προμήθειες από ευρωπαϊκές εταιρείες, και της Γερμανίας, η οποία βλέπει την πρόταση με σκεπτικισμό, όχι μόνο επειδή πολλά συστήματα προσφέρονται με χαμηλότερο κόστος από τη διεθνή αγορά (κυρίως τις ΗΠΑ), αλλά ακόμη και γιατί ένα σημαντικό μέρος του αναγκαίου εξοπλισμού δεν παράγεται στην Ευρώπη, η δε διαδικασία ανάπτυξής τους απαιτεί δεκαετίες.

Συνεπώς και εδώ θα πρέπει  να αναζητηθεί μια συμβιβαστική μέση λύση. Το επόμενο βήμα είναι χωρίς αμφιβολία η εμβάθυνση της συνεργασίας και της αξιοποίησης των συνεργειών μεταξύ των ευρωπαϊκών εταιρειών παραγωγής αμυντικών συστημάτων. Από την αποτελεσματική συνεργασία των χωρών, αλλά και των επιμέρους εταιρειών, θα εξαρτηθεί και το όλο εγχείρημα της αποκατάστασης όχι μόνο του αισθήματος ασφάλειας στην Ευρώπη, αλλά και η αποτρεπτική τους δυνατότητα.

Μια ευκαιρία για την Ελλάδα

Η Ελλάδα στον αμυντικό τομέα, για δικούς της λόγους, βρίσκεται μεταξύ των χωρών του ΝΑΤΟ με τις υψηλότερες συμμετοχές. Υπολογίζεται, ότι η σχετική δαπάνη για το 2024 θα ανέλθει στο 3,01%  του ΑΕΠ. Συνεπώς από τις αποφάσεις δεν προκύπτει οποιαδήποτε πίεση, λόγω των γεωπολιτικών προβλημάτων στην Ευρώπη, να αλλάξει τον αμυντικό της σχεδιασμό και τον προβλεπόμενο προϋπολογισμό.

Σε πρώτη ανάγνωση, ο επανεξοπλισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης δημιουργεί θετικές προσδοκίες και για τα ελληνικά ιδιαίτερα προβλήματα ασφάλειας. Η εξέλιξη δε προς μια ενιαία αμυντική πολιτική διαφύλαξης των ευρωπαϊκών συνόρων, μπορεί να λειτουργήσει ανασταλτικά στις επιδιώξεις-επιβουλές επίδοξων αμφισβητιών της εθνικής μας  εδαφικής κυριαρχίας.

Στον οικονομικό τομέα, είναι βέβαιο ότι δημιουργούνται σημαντικές ευκαιρίες και για τη χώρα μας, με τη συμμετοχή μας στην αξιοποίηση των κεφαλαίων που θα εισρεύσουν στην ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία τα επόμενα χρόνια. Έτσι, παρουσιάζεται μιας πρώτης τάξεως ευκαιρία να αναβαθμίσουμε τις παραμελημένες εθνικές μας βιομηχανίες αεροναυπηγικής, όπλων, οχημάτων και πυρομαχικών και να τις εντάξουμε σε έναν μακρόχρονο σχεδιασμό με τις ιδιωτικές εταιρείες, οι οποίες δραστηριοποιούνται στο χώρο με επιτυχία εδώ και  δεκαετίες. Πρωταρχικής σημασίας είναι η βελτίωση των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού που διαθέτει η χώρα για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των νέων συστημάτων.

Είναι ανάγκη, στο πλαίσιο ενός εθνικού σχεδιασμού για την άμυνα, να δοθεί προτεραιότητα στην έρευνα και ανάπτυξη, μέσα από την οποία θα αναδειχθούν ικανά στελέχη για την επανεκκίνηση της αμυντικής μας βιομηχανίας καθώς και σχετικών Start ups ανάπτυξης αμυντικών προϊόντων και συστημάτων. Οι αναγκαίες επενδύσεις σε πρώτη φάση μπορούν να χρηματοδοτηθούν, από τα κεφάλαια που θα εξοικονομήσουμε από τη ρήτρα διαφυγής, περί το 1 δις για το 2025. Στη συνέχεια η ενσωμάτωση και συνέργεια με άλλες ευρωπαϊκές βιομηχανίες του κλάδου θα έχουν σημαντική συμβολή τόσο στη βελτίωση της παραγωγικότητας όσο και στην οικονομική  ανάπτυξη της χώρας.

*Καθηγητής Οικονομικών, τ. Πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς