Τις ευκαιρίες για την Ελλάδα και το “παράθυρο” για την Τουρκία γράφει σε άρθρο του στο Liberal.gr ο διπλωματικός αναλυτής Νίκος Μελέτης..

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τη «Λευκή Βίβλο» για την πρωτοβουλία «ReArm Europe», ενεργοποιώντας κεφάλαια ύψους 150 δισ. ευρώ για τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης με ευρωπαϊκά όπλα. Αυτή η εξέλιξη προσφέρει στην Ελλάδα σημαντικές ευκαιρίες για την ενίσχυση της αμυντικής της βιομηχανίας. Η δημοσιονομική ευελιξία που παρέχει η ρήτρα διαφυγής επιτρέπει στην Ελλάδα να επενδύσει στην ανάπτυξη και αναβάθμιση των αμυντικών της δυνατοτήτων, είτε αυτόνομα είτε σε συνεργασία με άλλες ευρωπαϊκές εταιρείες.

Ωστόσο, η Τουρκία, παρά τις γεωπολιτικές της επιλογές και τις σχέσεις με χώρες όπως η Ρωσία, δεν αποκλείεται από τον μηχανισμό SAFE, ο οποίος θα διαθέσει τα 150 δισ. για τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης. Σύμφωνα με τα κείμενα που δόθηκαν στη δημοσιότητα, η Τουρκία δεν είναι υποχρεωμένη να υπογράψει προηγουμένως τη συμφωνία Security and Defence Partnership που προβλέπεται για άλλες τρίτες χώρες. Αυτό δημιουργεί προκλήσεις για την Ελλάδα, η οποία πρέπει να διασφαλίσει ότι οι ευρωπαϊκοί πόροι δεν θα κατευθυνθούν άνευ όρων στην τουρκική αμυντική βιομηχανία, δεδομένης της συνεχιζόμενης απειλής που αποτελεί η Τουρκία για την Ελλάδα και την Κύπρο.

Επιπλέον, η σύλληψη του δημάρχου Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου, εντείνει τις ανησυχίες σχετικά με την πολιτική κατάσταση στην Τουρκία και την πιθανή συμμετοχή της στα ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα. Η Ελλάδα, μέσω διακριτικής διπλωματικής προσπάθειας στις Βρυξέλλες, πρέπει να επιδιώξει την εφαρμογή ασφαλιστικών δικλείδων που θα προστατεύουν τα εθνικά της συμφέροντα, διασφαλίζοντας ότι οι ευρωπαϊκοί πόροι θα ενισχύσουν την εγχώρια αμυντική βιομηχανία και δεν θα ωφελήσουν χώρες που ενδέχεται να αποτελέσουν απειλή.

Η Ελλάδα έχει κάθε λόγο να είναι ικανοποιημένη από τις τελευταίες εξελίξεις, καθώς όχι μόνο η ρήτρα διαφυγής θα μπορέσει να προσφέρει σημαντικό χώρο δημοσιονομικής ευελιξίας, αλλά και επειδή προσφέρονται σημαντικές ευκαιρίες για την ελληνική αμυντική βιομηχανία, είτε για αυτόνομη διεκδίκηση ευρωπαϊκών αμυντικών προμηθειών, είτε σε συνεργασία με άλλες ευρωπαϊκές εταιρείες.

Και πλέον η παρουσίαση και συζήτηση στη Βουλή «του προγραμματισμού των αμυντικών εξοπλισμών και της αμυντικής πολιτικής της χώρας» παίρνει νέες διαστάσεις, καθώς δε θα πρέπει να εξαντληθεί σε μια στείρα πολιτική αντιπαράθεση και συζήτηση για «ψώνια από το ράφι», αλλά θα πρέπει να βάλει στο τραπέζι ένα φιλόδοξο σχέδιο για την ανάταξη και ανάπτυξη της ελληνικής αμυντικής βιομηχανίας, ώστε να μη χαθεί αυτή η ευνοϊκή συγκυρία.

Συγχρόνως, όμως, το επόμενο διάστημα θα πρέπει να δοθεί και μια λεπτή και δύσκολη διπλωματική μάχη, ώστε οι ευρωπαϊκοί πόροι να μη διαχυθούν σε τρίτες χώρες και πολύ περισσότερο να μην κατευθυνθούν άνευ όρων και στην Τουρκία, η οποία παραμένει η μεγαλύτερη απειλή για την Ελλάδα αλλά και την Κύπρο.

Παρά τα περί αντιθέτου λεγόμενα, τα κοινοτικά κείμενα τόσο για τη «Λευκή Βίβλο» όσο και για τον μηχανισμό SAFE, που θα αφορά στη διάθεση των 150 δισ. ευρώ, κάθε άλλο παρά αποκλείουν την Τουρκία από τη διεκδίκηση μεριδίου για την τουρκική πολεμική βιομηχανία. Αν και η Τουρκία, σύμφωνα με τα κείμενα, δεν υποχρεούται να συνάψει τη συμφωνία «Security and Defence Partnership» με την ΕΕ, για τη συμμετοχή στο SAFE (αν και ο κανονισμός εγκρίνεται με ειδική πλειοψηφία) απαιτούνται «διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες», και εκεί θα πρέπει να δοθεί μια ακόμη διπλωματική μάχη, ώστε να υπάρχουν ασφαλιστικές δικλείδες σε ό,τι αφορά στα ελληνικά συμφέροντα.

Βεβαίως, η επιδίωξη της Τουρκίας, τη στιγμή που «πατάει σε πολλές βάρκες», διατηρώντας τις σχέσεις με τη Μόσχα, περιμένοντας το νεύμα Τραμπ και έχοντας τη δική της αυτόνομη ατζέντα εξωτερικής πολιτικής, για να μπει στην Ευρωπαϊκή Άμυνα και να προωθήσει την αμυντική της βιομηχανία ως προμηθευτή υλικού των ευρωπαϊκών χωρών, δεν είναι απλή υπόθεση, καθώς έχει και έντονο πολιτικό αποτύπωμα.

Ειδικά μάλιστα μετά τις τελευταίες εξελίξεις στην Τουρκία με τη σύλληψη του δημάρχου Κωνσταντινούπολης Ε. Ιμάμογλου, ακόμη και οι πλέον θερμοί υποστηρικτές της θα έχουν σοβαρό αντίλογο στην προσπάθεια προώθησης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Άμυνα άνευ όρων και προϋποθέσεων. Και σε αυτό το κλίμα θα πρέπει να χτίσει, διακριτικά και μέσω της διπλωματικής διαδικασίας που είναι σε εξέλιξη στις Βρυξέλλες, τη θέση της η Αθήνα.

Η Τουρκία κάθε άλλο παρά αποκλείεται από τον μηχανισμό SAFE, ο οποίος θα διαθέσει τα 150 δισ. για τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης, και σύμφωνα με τα κείμενα που δόθηκαν στη δημοσιότητα, δεν είναι καν υποχρεωμένη να υπογράψει προηγουμένως τη συμφωνία Security and Defence Partnership που προβλέπεται για άλλες τρίτες χώρες.

Στον μηχανισμό αυτό, βάσει της «Λευκής Βίβλου», προβλέπεται κατ’ αρχήν ο περιορισμός ότι μόνο το 35% της αξίας μιας προμήθειας θα μπορεί να προέρχεται από τρίτη χώρα. Το 65% θα κατευθύνεται σε ευρωπαϊκές χώρες και στις αμυντικές βιομηχανίες τους.

Όμως, με το άρθρο 17 του κειμένου που έδωσε στη δημοσιότητα η Κομισιόν και αφορά στη λειτουργία του SAFE, σε ό,τι αφορά στις χώρες μη μέλη της ΕΕ που μπορούν να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα, υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ μιας κατηγορίας χωρών που είναι υποψήφιες προς ένταξη ή συνδεδεμένες χώρες και των τρίτων χωρών που έχουν ήδη υπογράψει με την ΕΕ τη συμφωνία SDP. Αυτές είναι οι: Νορβηγία, Μολδαβία, Νότια Κορέα, Ιαπωνία, Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία.

Μοναδικός όρος που τίθεται είναι η υπογραφή είτε διμερούς είτε πολυμερούς συμφωνίας με την τρίτη χώρα, κάτι που εμπίπτει στις εμπορικές σχέσεις και έτσι δεν τίθεται θέμα ομοφωνίας. Επίσης, όλος ο κανονισμός για τη λειτουργία του SAFE υπόκειται στην ειδική πλειοψηφία.

Το άρθρο 17 αναφέρει συγκεκριμένα : «1. Η Ένωση μπορεί να συνάπτει διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες με χώρες που συμμερίζονται τις ίδιες απόψεις, δηλαδή προσχωρούσες χώρες, υποψήφιες χώρες πλην της Ουκρανίας και δυνάμει υποψήφιες χώρες, και άλλες τρίτες χώρες με τις οποίες η Ένωση έχει συνάψει εταιρική σχέση στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας (ΝΒΠ), προκειμένου να παρέχει στους όρους επιλεξιμότητας που αναφέρονται στο άρθρο 16 τη δυνατότητα εκπλήρωσης του κριτηρίου της εγκατάστασης, καταγωγής ή τόπου εγκατάστασης στις εν λόγω χώρες και τα εδάφη τους, σύμφωνα με τις παραγράφους 2 και 3, όποτε οι χώρες αυτές συμμετέχουν σε κοινή προμήθεια στο πλαίσιο του μέσου SAFE».

Η ίδια η Κομισιόν μάλιστα στην ιστοσελίδα της δίνει εξηγήσεις για τα θέματα που αφορούν τη «Λευκή Βίβλο» αναφέρει συγκεκριμένα: «Το SAFE θα επιτρέψει επίσης στις υπό προσχώρηση χώρες, στις υποψήφιες χώρες, στις δυνάμει υποψήφιες χώρες και στις χώρες που έχουν υπογράψει τη Security and Defense Partnership με την ΕΕ να συμμετάσχουν σε κοινές δημόσιες συμβάσεις και να συμβάλουν στη συνολική ζήτηση. Μπορούν επίσης να διαπραγματεύονται συγκεκριμένες, αμοιβαία επωφελείς συμφωνίες σχετικά με τη συμμετοχή των αντίστοιχων βιομηχανιών τους σε τέτοιες προμήθειες».

Η Τουρκία ανήκει στην πρώτη κατηγορία, καθώς είναι υποψήφια χώρα και προφανώς δεν την αφορά η προϋπόθεση για την υπογραφή SDP με την ΕΕ.

Η συμφωνία αυτή δεν είναι επιθυμητή για την Τουρκία, καθώς θέτει και μια σειρά κριτηρίων, τα οποία, σε ό,τι αφορά στην Τουρκία, θα είναι πολλά και ενοχλητικά για την κυβέρνηση Ερντογάν. Η Αλβανία, που υπέγραψε τον περασμένο Νοέμβριο αντίστοιχη Συμφωνία SDP με την ΕΕ, αποδέχθηκε συγκεκριμένες αναφορές υπό μορφή κριτηρίων στις αρχές της δημοκρατίας, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τις θεμελιώδεις αρχές του Κράτους Δικαίου. Και είναι προφανές ότι στην περίπτωση της Τουρκίας ο κατάλογος αυτός θα ήταν ακόμη μεγαλύτερος…

Στο κείμενο γίνεται και ξεχωριστή αναφορά στις τρίτες χώρες μεταξύ αυτών και για την Τουρκία: «Η Τουρκία είναι υποψήφια χώρα για προσχώρηση στην ΕΕ και μακροχρόνιος εταίρος στον τομέα της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας. Η ΕΕ θα συνεχίσει να συμμετέχει εποικοδομητικά για την ανάπτυξη αμοιβαίας επωφελούς εταιρικής σχέσης σε όλους τους τομείς κοινού ενδιαφέροντος, με βάση την ισότιμη δέσμευση της Τουρκίας να προχωρήσει σε μια πορεία συνεργασίας σε όλα τα ζητήματα που είναι σημαντικά για την ΕΕ, σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Απριλίου 2024».

Είναι θετικό, το γεγονός, ότι γίνεται σαφής αναφορά στα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Απριλίου 2024, το οποίο, σε σχέση με την Τουρκία, περιέχει αναφορές και παραπομπές σε όλο το διαπραγματευτικό κεκτημένο που έχει υπάρξει με την Τουρκία και αφορά στις σχέσεις της με την Ελλάδα, αλλά και την υποχρέωση για επίλυση του Κυπριακού…

Το ερώτημα είναι, όμως, εάν η πρόβλεψη για τις «διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες» που θα πρέπει να υπογράψει κάθε τρίτη χώρα για συμμετοχή δικών της παραγωγών αμυντικού υλικού στο SAFE θα προβλέπει δικλείδες ασφαλείας, όπου θα μπορούν να τεθούν και ζητήματα που αφορούν, π.χ., τις σχέσεις καλής γειτονίας και τη μη απειλή ή αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων γειτονικών χωρών, ώστε να αποτραπεί η παγίδα της έγκρισής τους με την ειδική πλειοψηφία…

ΥΓ. Αργά το απόγευμα της Παρασκευής, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Α. Κόστα, η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και η Ύπατη Εκπρόσωπος, Μ. Κάλλας, είχαν τηλεδιάσκεψη με τους πρωθυπουργούς της Ισλανδίας, της Νορβηγίας, της Βρετανίας και τον πρόεδρο της Τουρκίας, Τ. Ερντογάν, για να τους ενημερώσουν για τη Λευκή Βίβλο.

Έχει ενδιαφέρον ότι η ηγεσία της Ε.Ε. στο δελτίο τύπου αναφέρεται, εκτός των άλλων, και στο πώς τρίτες χώρες μπορούν να αποκτήσουν μερίδιο στην προμήθεια εκρηκτικών στην Ευρώπη: «…Ο δεύτερος προτεινόμενος μηχανισμός χρηματοδότησης, “SAFE”… δανείων ύψους έως και 150 δισ. ευρώ.

Η Νορβηγία και η Ισλανδία μπορούν ήδη να συμμετάσχουν άμεσα, δεδομένου ότι είναι μέλη της ενιαίας αγοράς της ΕΕ. Άλλες χώρες, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς ή η Τουρκια, μπορούν να παράσχουν αμέσως έως και το 35% ενός αμυντικού προϊόντος. Για να αυξηθεί η βιομηχανική συμμετοχή πέραν του 35%, είναι απαραίτητη μια εταιρική σχέση ασφάλειας και άμυνας και μια επακόλουθη συμφωνία σύνδεσης..».