Γράφει ο Μανώλης Σκούληκας

Μετά από τη δεύτερη αποτυχία του να κλείσει το Ουκρανικό μέτωπο, ο Trump έσφιξε περαιτέρω τον οικονομικό κλοιό γύρω από τη Ρωσία, ελπίζοντας να επισπεύσει τουλάχιστον το τέλος του πολέμου και να μειώσει τις ουκρανικές απώλειες που προκαλεί η συστηματική στρατηγική φθοράς του Ρωσικού στρατού.

Πράγματι οι Ρώσοι φαίνεται να επισπεύδουν την κατάληψη των πόλεων του Ντονμπάς με το Ποκρόφσκ και το Κουπυάνσκ να είναι κατά 90% στα χέρια τους, το Μύρνοραντ να είναι πλήρως περικυκλωμένο με πάνω από δέκα χιλιάδες ουκρανούς στρατιώτες εντός του θύλακα, το Λυμάν και την Κονσταντινίφκα να δέχονται επιθέσεις εντός του αστικού ιστού και το Σλοβυάνσκ, Κραματόρσκ και Σιβέρσκ να προσεγγίζονται προς έναρξη της πολιορκίας τους. Μόλις πέσουν και οι τελευταίες τρεις αυτές πόλεις, το σύνολο των μεγάλων αστικών κέντρων του Ντονμπάς θα έχει περιέλθει στα χέρια των Ρώσων μαζί με τα μεταλλεία σπανίων γαιών, τις βιομηχανικές μονάδες και τους ρωσόφωνους πληθυσμούς τους. Φαίνεται μάλιστα να εστιάζουν σε πλήρη περικύκλωση πλέον των ουκρανικών μονάδων, αντί για τη μερική περικύκλωση που εφάρμοζαν τα τελευταία δύο χρόνια.

Η πλήρης περικύκλωση οδηγεί σε αιχμαλωσία των Ουκρανών στρατιωτών που εν τέλει θα ανταλλαχθούν, ενώ η μερική περικύκλωση προκαλούσε πολύνεκρες εξόδους όπου οι υποχωρούσες μονάδες εκτίθεντο σε πυρά πυροβολικού και drones  που μπορούσαν να προκαλέσουν μέχρι και 60% απώλειες, με τελικό σκοπό την πλήρη αφαίμαξη του ουκρανικού στρατού από εμπόλεμους για την επόμενη γενιά. Βέβαια η δεύτερη τακτική απαιτούσε περισσότερο χρόνο στην εφαρμογή της, κάτι που δεν φαίνεται να έχει πλέον η Ρωσία μετά τους νέους έμμεσους δασμούς. Οπότε ο πόλεμος μάλλον επισπεύστηκε κατά έναν περίπου χρόνο. 

Αν λοιπόν περιμένουμε να πέσουν κάποιες σημαντικές πόλεις μέσα στο χειμώνα, το επόμενο φθινόπωρο θα μπορούσαμε να έχουμε νέα προσέγγιση για ειρήνη ή εκεχειρία με το σύνολο του Ντονμπάς και της Ζαπορίζια να είναι σε ρωσικά χέρια και τους αντικειμενικούς σκοπούς των Ρώσων να έχουν επιτευχθεί κατά σημαντικό ποσοστό. Μέσα σε αυτόν το χρόνο πιθανώς να έχουμε δει και μια νέα ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή που όμως ενδεχομένως να επιφέρει μια εκτόνωση και μια επίλυση του ζητήματος της καταδίκης Νετανιάχου, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Αν και το οριστικό κλείσιμο των δύο μετώπων θα είναι και πάλι πολύ δύσκολο, οι πιθανότητες θα είναι μάλλον καλύτερες από ότι είναι σήμερα, αφού και η Ρωσία αλλά και το Ισραήλ δεν έχουν πετύχει ακόμα τους στόχους τους.

Στα πλαίσια αυτά ο Trump αναζήτησε μια εκεχειρία με τον κινέζο αντίπαλό του και την πέτυχε. Στα πλαίσια της πρόσφατης συμφωνίας οι δασμοί έμειναν σε ανεκτό επίπεδο, οι Κινέζοι δεν μειώνουν την εξαγωγή σπάνιων γαιών, οι Αμερικάνοι τους δίνουν υδρογονάνθρακες και προηγμένους ημιαγωγούς, ενώ συμφωνήθηκε η Κίνα να διαμεσολαβήσει για την λήξη του πολέμου στην Ουκρανία.

Οι δύο αντίπαλοι του «Πολέμου των Δρόμων» συμφώνησαν ότι κανείς τους δεν έχει την σαφή υπεροχή αυτή τη στιγμή ώστε να αποτολμήσει την κλιμάκωση με κάποια σημαντική πιθανότητα επιτυχίας, οπότε έδωσαν ένα χρόνο παράτασης στον εαυτό τους μέχρι να προετοιμαστούν καλύτερα. Και οι δύο χρειάζονται να μεγαλώσουν τα οπλοστάσιά τους, να εδραιώσουν την επιρροή τους σε ξένες χώρες και το σημαντικότερο απ’ όλα: να επισπεύσουν την ανάπτυξη προηγμένης τεχνητής νοημοσύνης. Αν η τεχνολογική κούρσα που καθόρισε τον Β’ΠΠ ήταν η ανάπτυξη πυρηνικών όπλων, η σημερινή αναμέτρηση θα  καθοριστεί από την ανάπτυξη προηγμένης τεχνητής νοημοσύνης. 

Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο χρειάζονται τεράστια ποσά ενέργειας και ημιαγωγών. Οι ΗΠΑ υπολείπονται σε σπάνιες γαίες και ημιαγωγούς, ενώ η Κίνα σε ενέργεια και προηγμένους ημιαγωγούς -το 95% των οποίων κατασκευάζεται στην Ταϊβάν. Με την πρόσφατης συμφωνία παίρνουν και οι δύο αυτό που τους λείπει από τον άλλον και μέσα στον επόμενο χρόνο θα εντείνουν και οι δύο την κούρσα για την ανάπτυξη προηγμένης τεχνητής νοημοσύνης. Όποιος την επιτύχει πρώτος θα έχει σαφές πλεονέκτημα σε πάρα πολλά πεδία στην επερχόμενη αναμέτρηση. 

Αν την πετύχουν με μικρή χρονική διαφορά τότε πιθανώς να έχουμε μια ισορροπία τρόμου σαν αυτή του Ψυχρού Πολέμου. Σε μια τέτοια περίπτωση η Κίνα θα μπορέσει να επωφεληθεί από αυτή την σταθερότητα για να ολοκληρώσει και να εγκαθιδρύσει τον Δρόμο του Μεταξιού και να γίνει εντός της εικοσαετίας η ισχυρότερη οικονομία στον πλανήτη, αν κάτι άλλο δεν αναστρέψει αυτή την εμπορική της επικυριαρχία. 

Ενδιαμέσως όμως πρόκειται να χρησιμοποιεί αντιπροσώπους σε όλη την υφήλιο για να κρατά τις ΗΠΑ σε εγρήγορση και να τους απορροφά τους πόρους. Όσο οι ΗΠΑ θα αντιμετωπίζουν αυτές τις προκλήσεις στο ρόλο τους ως πλανητάρχης, η Κίνα θα συνεχίζει σταθερά την οικονομική της επέκταση περιμένοντας υπομονετικά δίπλα από το ποτάμι μέχρι να δει τα πτώματα των εχθρών της να περνούν μπροστά της.

Αν όμως η συμβουλή του Κομφούκιου μας φαίνεται αόριστη και ίσως ακατανόητη, ας αφήσουμε τον Αίσωπο να μας το εξηγήσει καλύτερα:

Κάποτε ένα λιοντάρι και μια αρκούδα βρήκαν ένα νεκρό ελαφάκι και ξεκίνησαν να παλεύουν αναμεταξύ τους για το ποιος θα το φάει. Όταν και οι δύο κείτονταν εξαντλημένοι στο έδαφος μετά από τον αγώνα τους, μια αλεπού που παρακολουθούσε κρυφά την όλη σκηνή, πετάχτηκε από την κρυψώνα της και τους έκλεψε το ελάφι όταν κανείς τους πια δεν είχε τη δύναμη να το διεκδικήσει από αυτήν.

Αν η αρκούδα θυμίζει πάντα τη Ρωσία και ο Trump ομοιάζει με λιοντάρι, η αλεπού επί του προκειμένου θυμίζει μάλλον …Κινέζικο Δράκο.

Τον Ιούνιο του 1974 ο λογοκριμένος ελληνικός Τύπος δημοσίευσε την είδηση ότι η Αθήνα εξέταζε επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων. Στις 9 Ιουνίου 1974 ο Τούρκος κυβερνητικός εκπρόσωπος δήλωσε ότι «επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 μίλια θα σήμαινε ελληνοτουρκικό πόλεμο». Με το πέρασμα των ετών η ευθεία απειλή πολέμου εν σχέσει προς το εύρος των ελληνικών χωρικών υδάτων (αυτό που λέμε casus belli) επαναλήφθηκε πολλές φορές από Τούρκους αξιωματούχους.

Πήρε πιο τυπικό χαρακτήρα με ψήφισμα της τουρκικής Εθνοσυνελεύσεως τον Ιούνιο του 1995. Μόνη διαφορά είναι ότι κατά τη δεκαετία του 1970 η Τουρκία θεωρούσε ως casus belli την επέκταση στα 12 μίλια. Αργότερα χαρακτήρισε casus belli οποιαδήποτε επέκταση πέραν των 6 μιλίων. Πρόκειται για ευθεία παραβίαση του άρθρου 2.4 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ που ορίζει ότι τα κράτη «θα απέχωσι εις τας διεθνείς αυτών σχέσεις της απειλής ή χρήσεως βίας».

Η ένταση γύρω από το θέμα οφείλεται στο ότι μετά την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ., η θαλάσσια περιοχή του Αιγαίου υπό ελληνική κυριαρχία θα ανέλθει από το σημερινό 43% στο 72%. Η τουρκική περιοχή θα ανέλθει στο 8,7%, αυξανόμενη μόνον κατά 1,2%. Οι περισσότερες τουρκικές διεκδικήσεις στο Αιγαίο είτε θα τερματιστούν είτε θα καταστούν άνευ σημασίας. Θα πάψει να υφίσταται το σοβαρότατο πρόβλημα του διαφορετικού εύρους εναερίου χώρου (10 ν.μ.) και χωρικών υδάτων (6 ν.μ.). Η περιοχή της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου προς οριοθέτηση θα περιορισθεί από 21.000 τ. χλμ. που διεκδικεί σήμερα η Τουρκία, σε 9.700 τ. χλμ., οπότε η οριοθέτηση θα καταστεί περιορισμένης σημασίας.

Εθιμικός κανόνας – Η επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια είναι αναμφιβόλως δυσμενής για την Τουρκία. Δεν συνιστά όμως καταχρηστική άσκηση δικαιώματος. Θα γίνει κατ’ εφαρμογήν εθιμικού κανόνα του διεθνούς δικαίου.

Το FIR Αθηνών και η Ζώνη Ερευνας και Διασώσεως στο Αιγαίο θα ταυτιστούν σε μεγάλο βαθμό με περιοχές ελληνικών χωρικών υδάτων, απονομιμοποιώντας την προσπάθεια της Τουρκίας να αλλάξει τα όριά τους. Υπάρχει και ένα ακόμη σημείο που ενοχλεί πολύ την Αγκυρα. Θα κλείσουν όλα τα θαλάσσια περάσματα ανοιχτής θάλασσας που ενώνουν το Βόρειο με το Νότιο Αιγαίο και εκατέρωθεν της Κρήτης. Κατά την Τουρκία, το Αιγαίο θα μετατραπεί σε «ελληνική λίμνη».

Η επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια είναι αναμφιβόλως δυσμενής για την Τουρκία. Δεν συνιστά όμως καταχρηστική άσκηση δικαιώματος. Θα γίνει κατ’ εφαρμογήν εθιμικού κανόνα του διεθνούς δικαίου. Σε αντίθετη περίπτωση, κάθε εφαρμογή νομικού δικαιώματος από ένα κράτος που περιορίζει άλλα κράτη θα εθεωρείτο αυτομάτως κατάχρηση δικαιώματος.

Ως προς το σοβαρό θέμα των θαλασσίων περασμάτων στο Αιγαίο, η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982) δημιούργησε τον νέο θεσμό του «πλου διελεύσεως» (ή «διελεύσεως τράνζιτ») μέσα από «διεθνή στενά» (άρθρα 37-44). Τα «διεθνή στενά» ανήκουν στην αιγιαλίτιδα ζώνη ενός κράτους, συνδέουν περιοχές της ανοιχτής θάλασσας ή ΑΟΖ και χρησιμοποιούνται από τη διεθνή ναυσιπλοΐα.

Εν αντιθέσει προς την αβλαβή διέλευση, η «διέλευση τράνζιτ» δεν παρεμποδίζεται ούτε διακόπτεται. Τα υποβρύχια μπορούν να διαπλέουν τα διεθνή στενά βυθισμένα και τα αεροσκάφη να υπερίπτανται ελεύθερα. Τέλος, δεν απαιτείται η παροχή προηγούμενης άδειας από το παράκτιο κράτος ή έστω ειδοποίηση. Επομένως, στο Αιγαίο, τα τουρκικά πολεμικά και εμπορικά, όπως και γενικότερα η διεθνής ναυσιπλοΐα, θα επικαλεστούν τη «διέλευση τράνζιτ» για να διασχίζουν ακώλυτα τα διεθνή στενά της περιοχής.

Το παράδειγμα της Βαλτικής

Επιπλέον, το Αιγαίο δεν είναι μοναδική περίπτωση. Τα κράτη της Βαλτικής διασχίζουν δανικά, σουηδικά ή γερμανικά χωρικά ύδατα προκειμένου να φθάσουν στη Βόρειο Θάλασσα. Αντιστοίχως, τα Στενά του Ορμούζ, στην είσοδο του Περσικού Κόλπου, ανήκουν σε Ιράν και Ομάν. Μέσα από αυτά διακινείται ετησίως το 21% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου και το 25% του υγροποιημένου φυσικού αερίου – LNG.

Παρά την καθολικότητα αποδοχής του δικαιώματος επεκτάσεως των χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ., η Ελλάδα ήταν η μοναδική χώρα παγκοσμίως που δεν τα είχε επεκτείνει. Η θλιβερή αυτή εξαίρεση τερματίστηκε το 2021, αλλά μόνον για την περιοχή του Ιονίου. Η ελληνική στάση έχει επιβεβαιώσει διαχρονικά την τουρκική επιλογή για το casus belli. Είναι σαν να μας λέει ο γείτονάς μας: «Εάν βγεις στη βεράντα του σπιτιού σου, θα σου επιτεθώ». Εμείς τι κάνουμε; Δεν βγαίνουμε στη βεράντα, ενώ παράλληλα καταγγέλλουμε τον γείτονα ότι η απειλή του είναι παράνομη. Πώς εκλαμβάνει ο γείτονας τη στάση μας; Βλέπει ότι η απειλή του επιβραβεύεται, καθότι δεν βγαίνουμε στη βεράντα μας. Συνεπώς, έχει κάθε λόγο να συνεχίσει αυτή την παράνομη αλλά αποτελεσματική στάση.

Οι εξαιρέσεις του 2003 και του 2010

Το δικαίωμα αυξήσεως των χωρικών υδάτων ασκείται μονομερώς. Για αυτόν τον λόγο, οι περισσότερες ελληνικές κυβερνήσεις δεν συζήτησαν το θέμα με την Τουρκία, εμμένοντας στην κλασική διατύπωση: θα ασκηθεί «όταν και όποτε» κριθεί κατάλληλο. Εξαίρεση αποτέλεσαν δύο χρονικές φάσεις (2003 και 2010) των διερευνητικών συνομιλιών με την Τουρκία. Οπως έχει αναφέρει ο καθηγητής Χρήστος Ροζάκης, «η Ελλάδα αποφάσισε να κοινοποιήσει την πρόθεση διεύρυνσης στην Τουρκία και να ζητήσει τη συναίνεσή της γι’ αυτό».

Τον Νοέμβριο του 2003 είχε περίπου συμφωνηθεί ότι η Ελλάδα θα προχωρούσε σε επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ., στις ηπειρωτικές ακτές της χώρας και στο Δυτικό Αιγαίο. Ακολούθως οι δύο πλευρές, έπειτα από σύντομες διαπραγματεύσεις, θα παρέπεμπαν την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Διεθνές Δικαστήριο.

Ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, κρίνοντας ότι σχετικός νόμος δεν θα υπερψηφιζόταν από τη Βουλή, δεν ολοκλήρωσε τη συμφωνία. Το 2013 ο Ευάγγελος Βενιζέλος ως υπουργός Εξωτερικών έδωσε την (ορθή) οδηγία να σταματήσουν οι συζητήσεις των διερευνητικών συνομιλιών για το εύρος των χωρικών υδάτων (καθότι πρόκειται περί μονομερούς δικαιώματος) και να επικεντρωθούν στην οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο.

Επιμένει «διακριτικά» – Η Αγκυρα εξακολουθεί να αρνείται ότι η Ελλάδα μπορεί αύριο το πρωί να αυξήσει τα χωρικά της ύδατα. Ζητάει να διαπραγματευθούμε την άσκηση αποκλειστικού μας δικαιώματος. Απλώς δεν επικαλέστηκε την απειλή πολέμου.

Πριν από μερικές ημέρες ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν είπε ότι «εγώ δεν αποδέχομαι τα 12 μίλια, εσύ δεν αποδέχεσαι τα 6 μίλια. Αυτά μπορούν να συζητηθούν… το πρόβλημα στο Αιγαίο δεν είναι πρόβλημα το οποίο δεν μπορεί να επιλυθεί». Για πρώτη φορά τα τελευταία 51 χρόνια η Τουρκία δεν απείλησε με casus belli για την αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων.

Είπε δηλαδή δημοσίως κάτι που συζητούσε πίσω από κλειστές πόρτες. Προφανώς η δήλωση είναι συνέπεια πιέσεων προς την Αγκυρα να άρει την απειλή πολέμου εάν θέλει να συμμετάσχει στο πρόγραμμα SAFE, όπως ζήτησε ο Ελληνας πρωθυπουργός. Δεν συνιστά, όμως, αλλαγή θέσεως.

Η Αγκυρα εξακολουθεί να αρνείται ότι η Ελλάδα μπορεί αύριο το πρωί να αυξήσει τα χωρικά της ύδατα. Ζητάει να διαπραγματευθούμε την άσκηση αποκλειστικού μας δικαιώματος. Απλώς δεν επικαλέστηκε την απειλή πολέμου. Το δικαίωμα, όμως, επεκτάσεως των ελληνικών χωρικών υδάτων είναι μονομερές και δεν μπορεί, για λόγους αρχής, να αποτελεί αντικείμενο συμφωνίας με οποιαδήποτε άλλη χώρα.

Στο σημείο που έχουν φτάσει τα πράγματα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, απαιτείται να ξαναδούμε την αύξηση των ελληνικών χωρικών υδάτων ως τμήμα ευρύτερης στρατηγικής περιορισμού του τουρκικού επεκτατισμού. Η εξέλιξη του διεθνούς δικαίου επί του θέματος υπήρξε απολύτως ευνοϊκή για τις ελληνικές θέσεις. Η επέκταση των χωρικών υδάτων είναι σήμερα το πιο ισχυρό σημείο της Ελλάδας.

Μπορούν να παρασχεθούν κάποιες διευκολύνσεις προς τη διεθνή ναυσιπλοΐα με διατήρηση του εύρους των 6 ν.μ. σε ορισμένους από τους σημερινούς διαύλους ανοιχτής θάλασσας που συνδέουν το Βόρειο με το Νότιο Αιγαίο. Επίσης, θα μπορούσε να υπάρξει κάποια τοπική διευθέτηση για τα πλοία που κατευθύνονται προς το λιμάνι της Σμύρνης. Πρόκειται για κινήσεις που συμφέρουν πολλαπλώς την Τουρκία. Θα πρέπει να δώσει απτά ανταλλάγματα.

Δεν αποτελεί αντάλλαγμα η από κοινού προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας / ΑΟΖ, διότι είναι άδηλο το αποτέλεσμα. Αντιθέτως, θα μπορούσε π.χ. η Τουρκία να αποδεχθεί ρητώς τη στρατιωτικοποίηση των νησιών του Αιγαίου. Εάν δεν χειριστούμε σωστά το θέμα, θα χάσουμε τη μοναδική ευκαιρία να κλείσουμε οριστικά διάφορα ζητήματα που θέτει η Τουρκία.

Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, βουλευτής Α΄ Αθηνών με τη Νέα Δημοκρατία.

kathimerini.gr

Η δεκαετία του 1970 στις ΗΠΑ έμεινε γνωστή στην παγκόσμια πολιτική ιστορία ως η περίοδος του σκανδάλου Watergate, που εκτυλίχθηκε το 1972 και προκάλεσε την παραίτηση του Προέδρου Nixon. H σύλληψη 5 ανδρών από το FBI στο συγκρότημα Watergate του Δημοκρατικού Κόμματος με συσκευές υποκλοπών επικοινωνιών και χρηματικά ποσά που αποδείχθηκε ότι ανήκαν στην προεκλογική καμπάνια του κόμματος του Προέδρου ξεσήκωσε κύμα αποκαλύψεων και πολιτικού αναβρασμού. Ελληνικά ΜΜΕ συνέδεσαν την υπόθεση αυτή με μια αντίστοιχη στη χώρα μας, το γνωστό σκάνδαλο Predator.

Και δεν είναι η μόνη υπόθεση στην Ελλάδα που αφορά παραβίαση ευαίσθητων δεδομένων για πολιτικά συμφέροντα. Οι εσωτερικές πολιτικές συγκρούσεις είναι τόσο έντονες, που καμιά αξιοποίηση αθέμιτων μεθόδων δεν μπορεί να αποκλειστεί.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΟ “THE UNDERCOVER JOURNAL”