Η ενεργειακή γεωγραφία της Συρίας

Τα ενεργειακά αποθέματα της Συρίας βρίσκονται διασκορπισμένα σε περιοχές με διαφορετικό πολιτικό και στρατιωτικό έλεγχο. Τα περισσότερα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην ηπειρωτική χώρα βρίσκονται σε περιοχές που ελέγχονται από τη νέα διοίκηση της Δαμασκού, αλλά τα περισσότερα κοιτάσματα πετρελαίου βρίσκονται στις βορειοανατολικές περιοχές υπό τον έλεγχο των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (PYD/SDF), δηλ. των Κούρδων της Συρίας.

Ο ενεργειακός χάρτης της Συρίας: Με μαύρο τα οικόπεδα πετρελαίου, με μωβ του φυσικού αερίου

Πόσο πετρέλαιο παράγεται στη Συρία

Η Συρία, αν και μια χώρα ρημαγμένη από τον πόλεμο, θεωρείται ότι κρύβει στα σπλάχνα της έναν ενεργειακό θησαυρό, παρόλο που τα στοιχεία για τα αποθέματά της ποικίλουν και ο έλεγχος της παραγωγής παραμένει ασαφής.

Σύμφωνα με την Υπηρεσία Ενεργειακών Πληροφοριών των ΗΠΑ (EIA), το 2015 η Συρία διέθετε αποθέματα πετρελαίου ύψους 2,5 δισεκατομμυρίων βαρελιών. Ωστόσο, έκθεση που δημοσιεύθηκε από το Τουρκικό Κέντρο Έρευνας Στρατηγικών και Πολιτικών Ενέργειας (TESPAM) τον Δεκέμβριο του 2024 εκτοξεύει την εκτίμηση στα 6,9 δισεκατομμύρια βαρέλια. Ο πρόεδρος του TESPAM, Ογουζχάν Ακγενέρ, επισημαίνει στο BBC Τουρκίας ότι η απόκλιση οφείλεται στην έλλειψη στοιχείων.

«Μπορεί να μην έχουν κάποια ανακαλυφθέντα πεδία και δεδομένα. Εφόσον συνεργαζόμαστε πιο στενά με την περιοχή, έχουμε επίσης ορισμένα δεδομένα για ανακαλύψεις που έγιναν στην περιοχή πριν από το 2011».

Η ημερήσια παραγωγή, εάν γίνουν οι απαραίτητες επισκευές και “αποκατάσταση” των πετρελαϊκών εγκαταστάσεων, σύμφωνα με την TESPAM, θα μπορούσε να φτάσει στα 250-300 χιλιάδες βαρέλια μέσα σε ενάμιση χρόνο και στο 1 εκατομμύριο βαρέλια σε πέντε χρόνια.

Ποιος ελέγχει το πετρέλαιο στη Συρία

Η διαδρομή του συριακού πετρελαίου αποτυπώνει σαφώς την ταραγμένη ιστορία της χώρας.

Το 2008, η παραγωγή πετρελαίου στη Συρία έφτανε τα 406 χιλιάδες βαρέλια ημερησίως, σύμφωνα με έκθεση του 2019. Τα κοιτάσματα στη Deir ez-Zor και τη Hasakah ήταν πυλώνες της ενεργειακής αυτάρκειας της χώρας, προσφέροντας σημαντικά έσοδα στη Δαμασκό.

Με την επικράτηση του ISIS στις πετρελαιοφόρες περιοχές, η χώρα βρέθηκε στο έλεος της τρομοκρατικής οργάνωσης, η οποία κέρδιζε εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο για να χρηματοδοτεί μόνο τη δράση της, πουλώντας το πετρέλαιο της χώρας από τα κοιτάσματα πετρελαίου γύρω από την Deir ez-Zor και τη Hasakah.

Η διακυβέρνηση του Μπασάρ Αλ Άσαντ βρέθηκε σε αδιέξοδο, καθώς η Δαμασκός αναγκάστηκε να εισάγει πετρέλαιο για να καλύψει τις ανάγκες της. Η εξάρτηση από εξωτερικούς προμηθευτές οδήγησε στην κατάρρευση του ενεργειακού τομέα της χώρας.

Μετά τη στρατιωτική ήττα του ISIS, το 80% των πεδίων πετρελαίου στη Συρία πέρασε στα χέρια των Κούρδων (PYD/SDF).

Σε ποιον ανήκουν τα κοιτάσματα πετρελαίου

Ο Ντέιβιντ Μπάτερ, εμπειρογνώμονας στο Βασιλικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων (Chatham House) με έδρα το Λονδίνο, μιλώντας στο BBC Τουρκίας, εξηγεί τη σύνθετη φύση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των πετρελαϊκών αποθεμάτων στη Συρία. Αν και οι Κούρδοι ελέγχουν την παραγωγή, τα αποθέματα δεν ανήκουν σε αυτούς, αλλά στο συριακό κράτος ή σε ιδιωτικές εταιρείες πετρελαίου.

Ο ρόλος του Ομίλου Kat?rc?

Το πετρέλαιο που εξορύσσονταν από τους Κούρδους, μέχρι την ανατροπή Άσαντ, πωλούνταν σε διαφορετικούς φορείς μέσω ενός πολύπλοκου εμπορικού δικτύου. Η διαχείριση και η πώληση του συριακού πετρελαίου ανήκε κατά κύριο λόγο στον όμιλο Kat?rc?, ο οποίος συνδέονταν με το καθεστώς Άσαντ.

Ο έλεγχος του εμπορίου του συριακού πετρελαίου μεταβλήθηκε δραστικά, όταν οι δυνάμεις της Hayat Tahrir al-Sham (HTS) κατέλαβαν τα δύο τρίτα της χώρας. Οι αλλαγές αυτές δημιούργησαν νέα δεδομένα στην πολιτική και οικονομική εξίσωση της Συρίας, αναδεικνύοντας τους ενεργειακούς πόρους ως μοχλό ισχύος.

Ποιος θα διαχειριστεί τους πόρους

Ακόμη δεν υπάρχει σαφής εικόνα για το ποιος θα διαχειρίζεται μετά την επικράτηση του HTS τους πετρελαϊκούς πόρους της Συρίας και πώς.

Η καθηγήτρια Αρζού Γιλμάζ στο Πανεπιστήμιο Hewler στο Ερμπίλ του Β. Ιράκ αναφέρει στο ρεπορτάζ του ΒΒC Τουρκίας ότι ο έλεγχος των Κούρδων τόσο επί του πετρελαίου στα βορειοανατολικά, όσο και στις γεωργικές εκτάσεις σε αυτήν την περιοχή και στον ποταμό Ευφράτη είναι ατού που ενισχύουν το χέρι των Κούρδων στις διαπραγματεύσεις με τη Δαμασκό.

Του πώς θα μοιραστεί ο έλεγχος των πόρων ανατολικά του Ευφράτη ενδέχεται να βρέθηκε και στην ατζέντα κατά την πρόσφατη συνάντηση του HTS και των SDF.

Σύμφωνα με τη Γιλμάζ, η οποία βρίσκει χαμηλή την πιθανότητα μιας ενιαίας κυβέρνησης που θα κυβερνά τη Συρία και θα κυριαρχεί σε ολόκληρη τη χώρα, «ακόμα και αν η ενσωμάτωση της διοικητικά και στρατιωτικά αυτόνομης περιοχής στο κέντρο καταστεί δυνατή, η κοινή χρήση των πόρων είναι η πιο δύσκολη».

Επομένως, η σημασία του πετρελαίου στην πολιτική διαδικασία της Συρίας θα είναι καθοριστική.

«Θα είναι μια εθνική αξία από την οποία μπορούν να επωφεληθούν οι τοπικές κοινότητες μέσω ορισμένων μηχανισμών στη μακροπρόθεσμη διαδικασία ανοικοδόμησης της Συρίας», σύμφωνα με τον Ντέιβιντ Μπάτερ, που προτείνει τη δημιουργία μιας κρατικής εταιρείας πετρελαίου για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων.

Ακόμη κι αν αυτό, όμως, επιτευχθεί και η παραγωγή αυξηθεί, το πετρέλαιο δεν θα είναι ποτέ μια σημαντική πηγή εσόδων από τις εξαγωγές. Μόνο εάν μπορέσει να αναπτυχθεί και να επιτευχθεί αύξηση παραγωγής, θα μειώσει την ανάγκη έστω για εισαγωγές, σύμφωνα με τον Μπάτερ.

Οι ενεργειακοί πόροι της Συρίας ως πολιτική μόχλευση

Το πετρέλαιο στη Συρία παραμένει ένα διττό εργαλείο. Από τη μια πλευρά, μπορεί να αποτελέσει πηγή σταθερότητας και ανάπτυξης για τη Συρία. Από την άλλη, η αβέβαιη πολιτική κατάσταση και οι συγκρούσεις για τη διαχείρισή του ενδέχεται να το καταστήσουν αφορμή για περαιτέρω αντιπαραθέσεις. Η επόμενη ημέρα στη Συρία θα καθοριστεί όχι μόνο από το πώς θα μοιραστούν οι πόροι, αλλά και από το αν αυτοί θα γίνουν μοχλός ειρήνης ή διαίρεσης.

Η προσέγγιση της Τουρκίας

Ο Ογουζχάν Ακγενέρ της TESPAM διαπιστώνει ότι ούτε η Δαμασκός ούτε η Τουρκία έχουν στοχεύσει τις εγκαταστάσεις πετρελαίου μετά την πτώση της κυβέρνησης Άσαντ και ο λόγος για αυτό είναι ότι οι εγκαταστάσεις θεωρούνται ότι ανήκουν στη Συρία, ενώ υπάρχει επίσης η προσδοκία οι SDF να αποσυρθούν από την περιοχή.

Με την επίτευξη μίας πολιτικής συμφωνίας στα βορειοανατολικά, η Άγκυρα μπορεί να παράσχει τον τεχνικό εξοπλισμό και τις επενδύσεις που χρειάζεται η Δαμασκός για να αναπτύξει τα κοιτάσματα πετρελαίου της και να αυξήσει την καθημερινή της παραγωγή.

Ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας, Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ, ανακοίνωσε επίσης ότι το συριακό πετρέλαιο θα μπορούσε να μεταφερθεί στον υπόλοιπο κόσμο μέσω του πετρελαιαγωγού Ιράκ-Τουρκίας.

Η Αρζού Γιλμάζ, από την άλλη, θεωρεί ότι οι Κούρδοι της Συρίας χρειάζονται την Τουρκία για να πουλήσουν το πετρέλαιο, που παράγουν, στη διεθνή αγορά. Η Γιλμάζ τόνισε μάλιστα ότι οι ΗΠΑ είναι αποφασισμένες να τερματίσουν τη στρατιωτική τους παρουσία στην περιοχή και ότι ο Ντόναλντ Τραμπ θα είναι συμβαλλόμενο μέρος στην υπογραφή μιας συμφωνίας μεταξύ Τουρκίας και SDF.

Ο θαλάσσιος ενεργειακός χάρτης της Συρίας

Η Συρία, παρά τα σημαντικά κοιτάσματα που διαθέτει στην ξηρά, παραμένει σχετικά άγνωστη όσον αφορά τον θαλάσσιο ενεργειακό της πλούτο στην Ανατολική Μεσόγειο. Τα παράλιά της δεν έχουν ερευνηθεί για ενεργειακούς πόρους, όπως άλλες χώρες, λόγω κυρίως των συνεχιζόμενων συγκρούσεων και της πολιτικής αστάθειας στη χώρα τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, η θαλάσσια περιοχή της Συρίας θεωρείται γεωλογικά κι αυτή ευνοημένη, λόγω των κοινών γεωλογικών χαρακτηριστικών με άλλες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου, όπως αυτές του Λιβάνου και της Κύπρου, όπου έχουν γίνει σημαντικές ανακαλύψεις. Επαρκή στοιχεία, πάντως, για να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη εκμεταλλεύσιμων ενεργειακών πόρων στην περιοχή, δεν υπάρχουν.

Παρόλα αυτά, η θαλάσσια περιοχή της Συρίας απέκτησε τελευταία αξία με τις πρωτοβουλίες της Τουρκίας να οριοθετήσει θαλάσσια σύνορα με τη διοίκηση του HTS στη Δαμασκό. Κι εδώ, η πολιτική διάσταση της συμφωνίας φαίνεται να υπερτερεί της πραγματικής αναζήτησης και εκμετάλλευσης κοιτασμάτων.

Η Τουρκία, μέσω αυτής της συμφωνίας, προσβλέπει στη διεύρυνση της γεωπολιτικής της επιρροής και στην απόκτηση στρατηγικού πλεονεκτήματος απέναντι σε άλλες δυνάμεις της περιοχής, όπως η Κύπρος και η Ελλάδα.

Η Συρία, από την άλλη πλευρά, μπορεί να επιδιώκει μια τέτοια συμφωνία για λόγους εσωτερικής πολιτικής και οικονομικής κυριαρχίας. Η συμφωνία αυτή μπορεί να προσφέρει κάλλιστα στη νέα διοίκηση του Αχμέντ Σάρα την πολιτική νομιμοποίηση και τη δυνατότητα να ενισχύσει το διαπραγματευτικό του χαρτί έναντι των δυνάμεων που ελέγχουν περιοχές πλούσιες σε πετρέλαιο στην ξηρά, όπως οι Κούρδοι της Συρίας.