Γράφει η Μαρία Δελιβάνη-Νεγρεπόντη, Newsbreak

Η Ελλάδα, από κοινού με την υπόλοιπη υφήλιο, εμφανίζεται δυσαρεστημένη και σχεδόν τρομοκρατημένη, από τις δυσάρεστες επιπτώσεις, που φαντάζεται ότι θα υποστεί, εξαιτίας των μέτρων του Ντόναλντ Τραμπ. Και κατατρίβεται σε ανούσιες συζητήσεις για το πως θα τις προσπεράσει. Η αντιμετώπιση της Ελλάδας εκφράζεται τέλεια με το γνωμικό: «βλέπει το δέντρο και χάνει το δάσος».

Σπεύδω να προβάλω μια διαφορετική διάσταση των μέτρων Ντόναλντ Τραμπ ειδικά για την Ελλάδα, μήπως και εγκαίρως κατανοήσουμε το τι θα μπορούσαμε να επιτύχουμε, και σταματήσουμε τις ανούσιες αναζητήσεις. Αναφέρομαι σε θησαυρό, που λάμπει στο βάθος των προστατευτικών δασμών του νέου διεθνούς οικονομικού καθεστώτος, και που θα φώτιζε τα σκοτάδια της ρημαγμένης μας οικονομίας, αν τον τραβούσαμε στην επιφάνεια. Εξυπακούεται, φυσικά, κάτω από προϋποθέσεις.

Σε δύο ενότητες θα αναφερθώ, στη συνέχεια, στις κορυφαίες καταρχήν κακές επιλογές που μας έφεραν στο παρόν αναπτυξιακό αδιέξοδο, και στη συνέχεια στο πως ο προστατευτισμός του Τραμπ, θα μπορούσε να μας ανοίξει ορίζοντες αισιοδοξίας. Εξυπακούεται ότι το θέμα έχει πολυάριθμες πτυχές και ότι, αναγκαστικά, εδώ, θα αναφερθώ απλώς σε επικεφαλίδες του.

Ι. Μερικές από τις καταστρεπτικές μας επιλογές

Θα αρχίσω με την είσοδό μας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η κριτική μου, σαφώς, δεν αναφέρεται στην είσοδό μας σε αυτήν, αλλά στο πρόωρο του εγχειρήματος μας. Δεδομένου ότι ανήκουμε στην Ευρώπη, σίγουρα έπρεπε να είμαστε μέλος της, παρότι η ίδια έχει δυστυχώς αποτύχει στο σύνολό της, έχοντας αθετήσει όλες τις αρχικές της υποσχέσεις (νομισματική σταθερότητα, πλήρη απασχόληση, δικαιότερη κατανομή του εισοδήματος, εξάλειψη των διαφορών ανάπτυξης μεταξύ των κρατών-μελών και ειρήνη).

Να υπενθυμίσω ότι η ελληνική οικονομία, στις παραμονές της εισόδου της στην τότε ΕΟΚ, πρόσφερε σωρεία αποδείξεων υγιούς ανάπτυξης και σταδιακού περιορισμού των επί μέρους εγγενών αδυναμιών της. Είχα, τότε, κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου, σχετικά με τις δυσμενείς επιπτώσεις μιας πρόωρης εισόδου μας, όπως προκύπτει από την ακόλουθη επισήμανσή μου: «Γι’αυτό θα λέγαμε ναι στην ένταξη, γιατί εκεί ανήκουμε και εκεί είναι το μέλλον μας. Όχι, όμως, αμέσως…γιατί απλούστατα δεν είμαστε ακόμη έτοιμοι και δεν μας ικανοποιεί καθόλου ο ρόλος που μας προσφέρεται αυτή τη στιγμή: δηλαδή του επίσημου τακτικού μέλους της Κοινότητας αμέσως, που ισοδυναμεί με τον εσαεί ρόλο του παρακατιανού συγγενή» (Βλ. Ανάλυση της ελληνικής οικονομίας, 1981, σ. 470). Ακριβώς, η ίδια ένσταση αναφέρεται και στην είσοδό μας στην Ευρωζώνη.

Κρίνω περιττό να επεκταθώ, στη συνέχεια, και σε ορισμένα δολοφονικού περιεχομένου εδάφια των Μνημονίων, που μας αποτελειώνουν, δεδομένου ότι έχω ήδη κατά κόρον ασχοληθεί με αυτά.

Η απότομη, έτσι, έκθεση της ανώριμης, ακόμη, ελληνικής οικονομίας, στον χωρίς όρια, διεθνή ανταγωνισμό, σε συνδυασμό και με ορισμένες καταστρεπτικές, για τη γεωργία μας, εμπνεύσεις της ΚΑΠ, την οδήγησαν σε μακρόχρονο μαρασμό. Η πολλά υποσχόμενη, και λόγω ευνοϊκού κλίματος, γεωργία μας, υποχρεώθηκε να απεμπολήσει την μία μετά την άλλη τις παραδοσιακές της καλλιέργειες, για να μην πέσει η τιμή τους διεθνώς. Με τη σειρά της, και η τότε αναπτυσσόμενη βιομηχανία μας, πριν ακόμη προφτάσει να ενηλικιωθεί, με τη βοήθεια κάποιων προστατευτικών δασμών, έγινε βορά των πιο προηγμένων, βιομηχανικά, από την ίδια, οικονομιών. Το μονίμως, έκτοτε, ελλειμματικό εμπορικό μας ισοζύγιο με τον ευρωπαϊκό βορρά και ιδιαίτερα με τη Γερμανία προσφέρει μια από τις πολλές μορφές καταστροφής της οικονομίας, εξαιτίας της βεβιασμένης εισόδου μας στην ενωμένη Ευρώπη. Δηλαδή, πριν να έχουν προχωρήσει στοιχειωδώς, οι απαραίτητες προς τούτο προϋποθέσεις. Η καταστροφή, βέβαια, ολοκληρώθηκε με τα Μνημόνια. Και όχι μόνο εξαιτίας των πολύπλευρα απαράδεκτων απαιτήσεων των δανειστών μας, αλλά και εξαιτίας της επιβολής όρων, που καθιστούσαν αδύνατη την ανάπτυξη (Σύμφωνο Σταθερότητας, εντός της ΕΕ, και ακραίου βαθμού παγκοσμιοποίηση, διεθνώς).

Το αποτέλεσμα, σε πείσμα των συχνών αφηγημάτων περί δήθεν ανάπτυξης, που δήθεν προσελκύει τον διεθνή θαυμασμό για τα επιτεύγματά μας, είναι άκρως απογοητευτικό. Και τούτο, διότι όσοι διαθέτουν, έστω και στοιχειώδεις γνώσεις, γύρω από τις διεργασίες της αναπτυξιακής διαδικασίας, αδυνατούν να τις εντοπίσουν στην ελληνική περίπτωση. Συνοπτικά, η διαδικασία αυτή προϋποθέτει την ύπαρξη και συνεργασία τριών βασικών τομέων παραγωγής, (πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς), που αναπτύσσονται διαδοχικά και που συμβάλλουν, από κοινού, στο αναπτυξιακό αποτέλεσμα.

Αντιθέτως, δεν είναι νοητή η αναφορά σε πορεία ανάπτυξης, όταν αυτή αφορά, σε έναν και μοναδικό τομέα, από τους τρείς βασικούς, ενόσω οι υπόλοιποι δύο εμφανίζονται θνησιγενείς. Και, ακόμη, ενόσω οι υπόλοιποι δύο έχουν διακόψει με βίαιο τρόπο την αναπτυξιακή τους πορεία, που ουδέποτε ολοκληρώθηκε. Πρόκειται για την ανθυγιεινή περίπτωση της ελληνικής οικονομίας, με τον πρωτογενή και δευτερογενή της τομείς να μαραζώνουν. Αλλά, και ταυτόχρονα να αδυνατούν να συναντήσουν οδό ανάπτυξης, εξαιτίας των αρνητικών, για αυτούς, συνθηκών, που επικρατούν στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικονομία.

Η Ελλάδα έχασε, έτσι, αρκετές ευκαιρίες εξυγίανσης των αναπτυξιακών της βάσεων. Τις περισσότερες από αυτές, εξαιτίας δικών της επιπόλαιων επιλογών, αλλά και μόνιμης υποτελούς συμπεριφοράς.

Και πριν από τον Τραμπ η Ελλάδα, ως ουραγός της ταχύτατα παρακμαζόμενης Ευρώπης, δεν είχε πια καμία ελπίδα επανασυνδεσης της με την ιδιαιτερότητα των αναπτυξιακών της απαιτήσεων.

ΙΙ. Η μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα έρχεται τώρα με τον Ντόναλντ Τραμπ

Και ξαφνικά έγινε ξαστεριά για την Ελλάδα, καθώς ο νέος πλανητάρχης έθεσε τέλος στην μακρά περίοδο της ακραίας μορφής παγκοσμιοποίησης, και των πολύπλευρα καταστρεπτικών της συνεπειών, επιβάλλοντας τον προστατευτισμό. Το αγωνιώδες ερώτημα, εδώ, πρέπει να είναι: έχει τα μάτια της ανοιχτά η πατρίδα μας, για να προχωρήσει προς το φως;

Υποστηρίζω, απλώς, αυτό, που κάθε μακρό οικονομολόγος με σοβαρές σπουδές πίσω του, θα είχε ήδη διαπιστώσει. Το γεγονός, δηλαδή, ότι ο προστατευτισμός ανοίγει μια νέα σελίδα για την πατρίδα μας, με περιεχόμενο που θα μπορούσε να αποδειχθεί ελπιδοφόρο. Με την προϋπόθεση, φυσικά, ότι θα αρπάξουμε, αδίστακτα, αυτή την θεόπεμπτη ευκαιρία και θα αναγάγαμε την αξιοποίησή της σε πρωταρχικό μας μέλημα. Αλλά, και αν στη συνέχεια απομακρύναμε, με νύχια και δόντια, τα πολυάριθμα εμπόδια που θα συναντούσαμε καθοδόν.

Προστατευτισμός και νέα εκβιομηχάνιση της Δύσης

Θα ανατρέξω, αναγκαστικά, στο παρελθόν, για να επαναφέρω στο προσκήνιο θεωρίες, πεποιθήσεις και επιδιώξεις περασμένων αιώνων, που επικαιροποιούνται με τον Τραμπ, αλλά με κάποια δειλία, και με την ΕΕ. Αναφέρομαι στη θεωρία του Friedrich List (γύρω στα 1830), που όπως είναι γνωστό εκφράζει εθνικιστική άποψη για την οικονομία ( απολύτως, άλλωστε, του συρμού τώρα).

Πρόκειται για την ανάγκη επιβολής προστατευτικών δασμών, προκειμένου να «ξαναγίνουν μεγάλες», προκειμένου να « ανακάμψουν από την παρακμή», προκειμένου να «προχωρήσουν σε δεύτερη εκβιομηχάνιση» κάποιες οικονομίες με προβλήματα. Να προστατευθούν, έτσι, με διαφορετική αναγκαστικά μορφή, ανάλογα με τα ειδικότερα προβλήματα της κάθε οικονομίας, επιλέγοντας το είδος, το ύψος και το μίγμα των προστατευτικών δασμών, που θα κριθεί το καταλληλότερο για την κάθε μια από αυτές. Και, φυσικά, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι με βάση αυτή τη θεωρία του Friedrich List αναπτύχθηκαν και εκβιομηχανίστηκαν, στο παρελθόν, όλες σχεδόν οι οικονομίες της Δύσης (και όχι μόνο).

Δεν είναι του παρόντος η συζήτηση, που άλλωστε προοιωνίζεται μακρά, για το κατά πόσο το σχέδιο Τραμπ, που φαίνεται να ασπάζεται και η ΕΕ, έχει πιθανότητες επιτυχίας. Για τη ρημαγμένη, ωστόσο, από κάθε πλευρά, και χωρίς ελπίδες βελτίωσης της κατάστασής της, ελληνική οικονομία, αυτή η επαναφορά του παρελθόντος στο σήμερα, προσφέρει μια εξ ουρανού ευκαιρία. Και θα αποτελούσε ένα επιπλέον θανάσιμο αμάρτημα, ανάμεσα στα πολυάριθμα του παρελθόντος, εναντίον της χώρας μας, η μη άμεση αξιοποίησή του.

Τι επιβάλλεται να γίνει άμεσα:

*Επιστράτευση μακρό οικονομολόγων, με σοβαρές σπουδές στην ανάπτυξη
*Κατάρτιση μακροχρόνιου αναπτυξιακού προγράμματος για τον γεωργικό και τον βιομηχανικό τομέα (τριετούς, πενταετούς χρόνου και βλέπουμε)
*Εξειδίκευση των δασμών, που θα επιβληθούν, με βάση τις δυνατότητες και τις επιδιώξεις του γεωργικού και βιομηχανικού κλάδου
*Απαίτηση άμεσης επανεξέτασης των εγκληματικών εδαφίων των Μνημονίων, που αποτελούν κόλαφο για ευρωπαϊκή οικονομία του 21ου αιώνα, απαίτηση της χώρας μας ότι επιτέλους πρέπει να αποκτήσει δικαίωμα στην ανάπτυξη, τέλος φυσικά στην, όντως, αδιανόητη τακτική προπληρωμής του δανείου μας, και πλήθος-πλήθος άλλων, που θα ξαναδώσουν πνοή στην καταδικασμένη πατρίδα μας (και που όλα δείχνουν ότι ευνοούνται από τις γενικές προτιμήσεις του νέου πλανητάρχη)
*Υπενθύμιση της ΕΕ, έστω και με μονομερείς αποφάσεις μας, ότι η Ελλάδα πρέπει να ζήσει και όταν η ίδια δεν θα υπάρχει πια (ή, στην ευνοϊκότερη για την ίδια περίπτωση, θα έχει εξελιχθεί σε σαφώς καλύτερη έκδοσή της)
*Και βέβαια, αίτηση πολύπλευρης βοήθειας από τον Ντόναλντ Τραμπ (κάνοντας πρωταρχικό βραχυχρόνιο στόχο μας την εξασφάλιση επαφής μας με ανθρώπους του και δικούς μας κοντά του). Όχι τόσο για να προσπαθήσουμε να τον κάνουμε να λησμονήσει τις τόσο, μα τόσο εσφαλμένες ενέργειές μας, στον πόλεμο της Ουκρανίας και σε πλήθος άλλων (που φαίνεται ιδιαιτέρως δύσκολο), αλλά πρωτίστως για να τον πληροφορήσουμε ότι ένα ολόκληρο έθνος αργοσβήνει, με κυρίαρχο τίμημα, αρχικά τη διάσωση ευρωπαϊκών τραπεζών και στη συνέχεια «ότι έγινε, δεν ξεγίνεται». Υποψιάζομαι, ότι για πλήθος λόγων, το ιστορικό καταστροφής της Ελλάδας θα τον ενδιαφέρει.

Τι θα χρειαστεί ένα τόσο μεγαλεπήβολο σχέδιο;

Φρονώ ότι τα ευκόλως εννοούμενα παραλείπονται. Τουλάχιστον σε ότι αφορά την έναρξη του εγχειρήματος.

Τελειώνοντας το τηλεγραφικού τύπου αυτό μήνυμα, τίθεται το ακόλουθο αγωνιώδες ερώτημα: «θα ορμήσουμε στο τρένο της σωτηρίας μας, που ήδη σαλπάρει, ή θα το δούμε να φεύγει, όπως φευ τόσες άλλες φορές στο παρελθόν»;

Σταύρος Καλεντερίδης: Ουκρανικά μη επανδρωμένα συνεχίζουν να επιτίθενται στην Ρωσία. Νέες πωλήσεις όπλων από τον Τραμπ στο Κίεβο; Πού το πάει τελικά ο Αμερικανός πρόεδρος;

Απόλυτος διασυρμός του Φρίντριχ Μερτς στο Γερμανικό κοινοβούλιο.

Όταν η Κύπρος εντάχθηκε στην ΕΕ υπήρχαν μεγάλες προσδοκίες σε όλα τα επίπεδα. Πρώτα απ’ όλα υπήρχε η πεποίθηση ότι το θεσμικό πλαίσιο της Ένωσης καθώς και το κοινοτικό κεκτημένο θα επενεργούσαν θετικά στο Κυπριακό. Πέραν τούτου, ήταν διάχυτη η αίσθηση ότι στο κοινωνικοοικονομικό πεδίο θα ενισχύονταν ακόμη περισσότερο η αναπτυξιακή προοπτική. Θεωρείτο επίσης βέβαιο ότι η συμμετοχή στην Ένωση αφ’ ενός θα αναβάθμιζε τη δημοκρατία και αφ’ ετέρου το αξιακό σύστημα της χώρας.

21 χρόνια μετά υπάρχει ένας έντονος προβληματισμός για τα τεκταινόμενα καθώς και για την πορεία της ΕΕ. Είναι λοιπόν επιβεβλημένο να προβούμε σε ένα συνοπτικό απολογισμό αυτής της περιόδου και να προβληματισθούμε επίσης για την επόμενη μέρα.

Σε σχέση με το Κυπριακό ομολογουμένως δεν υπήρξε η αναμενόμενη αλληλεγγύη. Υπογραμμίζω συναφώς ότι στην πρόσφατη πενταμερή συνάντηση στη Γενεύη (17-18 Μαρτίου, 2025) υπό την αιγίδα του ΓΓ του ΟΗΕ η ΕΕ δεν εκπροσωπήθηκε ούτε και ως παρατηρητής. Προφανώς υπήρχαν αντιδράσεις από την τουρκική πλευρά. Επιπρόσθετα, υπογραμμίζεται ότι η στάση της ΕΕ έναντι της ρωσικής εισβολής εναντίον της Ουκρανίας δεν είναι ίδια σε σχέση με τη συνεχιζόμενη κατοχή του βορείου τμήματος της Κύπρου. Αναμφισβήτητα η πραγματικότητα είναι ότι η Ένωση ακολουθεί μια πολιτική δυο μέτρων και δυο σταθμών. Τα δεδομένα αυτά εύλογα προκαλούν προβληματισμό και σκεπτικισμό μεταξύ των Κυπρίων.

Είναι όμως σημαντικό να αξιολογήσουμε και τις δικές μας ευθύνες. Θεωρώ ότι η ελληνοκυπριακή πλευρά έχει ακολουθήσει μια πολιτική που αποδεδειγμένα δεν οδήγησε στα αναμενόμενα αποτελέσματα. Ούτε αξιοποίησε επαρκώς το θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ. Δεν μπορώ επίσης να μην επαναλάβω ότι 51 χρόνια μετά την εισβολή και 21 χρόνια μετά από την ένταξη στην ΕΕ η παρουσία της Κύπρου στη διεθνή αγορά προβολής και ανταλλαγής ιδεών είναι πενιχρή. Αυτό είναι ανεπίτρεπτο. Και γι’ αυτή την απαράδεκτη κατάσταση υπάρχουν διαχρονικές ευθύνες. Δεν είναι δυνατόν να υπάρχει αναβάθμιση των σχέσεων της Τουρκίας με την ΕΕ ενώ παράλληλα η Άγκυρα δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και διεξάγει υβριδικό πόλεμο εις βάρος της. Η κυπριακή ηγεσία πρέπει να αναδείξει διάφορα συναφή ζητήματα.

Θεωρώ επίσης ότι δεν έγιναν πλήρως κατανοητές οι κοινωνικοοικονομικές προεκτάσεις της ένταξης στην ΕΕ και ιδίως στην Ευρωζώνη λίγα χρόνια αργότερα. Υπήρξε ένας εφησυχασμός καθώς και η πεποίθηση ότι οι ψηλοί ρυθμοί οικονομικής μεγέθυνσης θα συνεχίζονταν. Ούτε διερωτήθηκαν οι ιθύνοντες κατά πόσον η Κύπρος θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτελεσματικά σε ένα πολύ ανταγωνιστικό περιβάλλον. Θεωρείτο επίσης βέβαιο ότι το βιοτικό επίπεδο και η ευημερία θα αναβαθμίζοντο συνεχώς.

Η οικονομική κρίση που οδήγησε στο Μνημόνιο το 2013 ήταν αποτέλεσμα εξωγενών αλλά και ενδογενών παραγόντων. Και όμως η αντιμετώπιση από την Ένωση δεν ήταν ορθολογιστική. Αντίθετα, ήταν τιμωρητική. Σημειώνεται συναφώς ότι στις περιπτώσεις της Ισπανίας και της Ιταλίας η στάση της ΕΕ ήταν βοηθητική και επιεικής. Εύλογα μπορεί να διερωτηθούν οι πολίτες κατά πόσον σήμερα υπάρχει καλύτερη κατανόηση και αντιμετώπιση των δεδομένων.

Δυστυχώς το κράτος σήμερα δεν εξασκεί επαρκώς τον στρατηγικό, κοινωνικό και επιδιαιτητικό του ρόλο. Δεν μπορώ επίσης να παραβλέψω το γεγονός ότι σημαντικοί τομείς της οικονομίας καθώς και γη εξαγοράζονται από ξένα κεφάλαια. Εν πολλοίς, σήμερα ο τραπεζικός τομέας ανήκει σε ξένα συμφέροντα. Εξαγοράζονται επίσης ιδιωτικά νοσοκομεία και πανεπιστήμια. Ούτε μπορούμε να προβλέψουμε το γεγονός ότι έχει αυξηθεί η ανισότητα, ενώ ο στόχος της απόκτησης στέγης για τους νέους είναι πολύ πιο δύσκολος απ’ ότι ήταν στο παρελθόν.

Στο πολιτικό επίπεδο αντί ενίσχυσης της δημοκρατίας υπάρχουν τριγμοί. Εκτός από το Κυπριακό, είναι τα οικονομικά ζητήματα, το μεταναστευτικό, καθώς και η απογοήτευση από την ΕΕ σε διάφορα επίπεδα. Πάνω απ’ όλα το υφιστάμενο κομματικό και πολιτικό σύστημα δεν φαίνεται να διαχειρίζεται επαρκώς τις προκλήσεις. Τα αποτελέσματα των τελευταίων εκλογών για το Ευρωκοινοβούλιο είναι ενδεικτικά.

Επιπρόσθετα, θα ήλπιζε κανείς ότι η συμμετοχή στην Ένωση θα οδηγούσε σε μια κατάσταση πραγμάτων όπου θα υπήρχε μεγαλύτερη διαφάνεια και λιγότερη διαπλοκή. Δυστυχώς αυτές οι προσδοκίες δεν επαληθεύθηκαν.

Το ζητούμενο είναι πως προχωρούμε στο μέλλον. Επείγει η αναβάθμιση του κομματικού και πολιτικού συστήματος σε όλα τα επίπεδα. Χρειάζονται νέες ιδέες και νέα πρόσωπα. Η ΕΕ έχει τα δικά της σοβαρά προβλήματα τα οποία επηρεάζουν τα κράτη μέλη καθώς και τους πολίτες τους. Παρά τις απογοητευτεύσεις η θέση της Κύπρου είναι στην ΕΕ.

Η χώρα μας καλείται να λειτουργήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο προασπίζοντας τα νόμιμα συμφέροντά της. Νομιμοποιείται η Λευκωσία να τονίσει ότι είναι αδιανόητη η αναβάθμιση των Ευρωτουρκικών σχέσεων την ίδια ώρα που η Άγκυρα παρεμποδίζει την ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου – Ελλάδας/ΕΕ. Ούτε είναι δυνατό να αποτελεί η Τουρκία βασικό πυλώνα της Ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφάλειας την ίδια ώρα που κατέχει το βόρειο τμήμα της Κύπρου και ταυτόχρονα αμφισβητεί τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας. Πέραν τούτου, παρά το μικρό της μέγεθος η Κύπρος πρέπει να έχει ενεργή συμμετοχή στο Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.