Οι τουρκικές και οι ελληνικές αντιπροσωπείες ολοκλήρωσαν έναν ακόμη γύρο συνομιλιών για μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης στην Άγκυρα στις 23 Οκτωβρίου 2025. Οι αξιωματούχοι χαρακτήρισαν τη συνάντηση «θετική και εποικοδομητική». Ωστόσο, παρά τις δεκαετίες διαλόγου, η στρατηγική εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο συμμάχων του NATO παραμένει σε χαμηλά επίπεδα. Η βαθύτερη αιτία βρίσκεται στην ολοένα και πιο διεκδικητική θαλάσσια στάση της Τουρκίας, η οποία ενσαρκώνεται στο δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» (Mavi Vatan).

Από το 2006, η Άγκυρα αντιμετωπίζει τα ύδατα γύρω από την Τουρκία ως εθνικό έδαφος, ανεβάζοντας τις θαλάσσιες διαφορές σε υπαρξιακές διεκδικήσεις. Η «Γαλάζια Πατρίδα» οραματίζεται την Τουρκία όχι ως μια χώρα με στενή ακτογραμμή, αλλά ως μια θαλάσσια δύναμη με μια τεράστια «πατρίδα» που εκτείνεται στη Μαύρη Θάλασσα, τη Θάλασσα του Μαρμαρά, το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Επιδιώκει τον έλεγχο εκτεταμένων ζωνών, συμπεριλαμβανομένων υφαλοκρηπίδων και αποκλειστικών οικονομικών ζωνών (ΑΟΖ), με βάση την ερμηνεία της γεωγραφίας και του δικαίου από την Άγκυρα, αμφισβητώντας τους διεθνείς κανόνες και απειλώντας τη συνοχή εντός του NATO.

Από το 2006, η Άγκυρα αντιμετωπίζει τα ύδατα γύρω από την Τουρκία ως εθνικό έδαφος, ανεβάζοντας τις θαλάσσιες διαφορές σε υπαρξιακές διεκδικήσεις.

Απορρίπτοντας το πλαίσιο της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), την οποία η Τουρκία αρνείται να επικυρώσει, ο Τούρκος δημοσιογράφος Τζενγκίζ Τσαντάρ περιέγραψε τη «Γαλάζια Πατρίδα» ως συνταγή για «διαρκή σύγκρουση» στην Ανατολική Μεσόγειο. Με τον επαναπροσδιορισμό των θαλάσσιων ζωνών ως μη διαπραγματεύσιμης επικράτειας, η Τουρκία κινδυνεύει να μετατρέψει το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο από πεδία διπλωματίας σε μόνιμες ζώνες σύγκρουσης. Αντί να επιδιώξει διαπραγματευμένες, νόμιμες διευθετήσεις με την Ελλάδα και την Κύπρο, η Άγκυρα επιλέγει τον αναθεωρητισμό και ένα αλυτρωτικό και επεκτατικό όραμα θαλάσσιας κυριαρχίας.

Το δόγμα καθοδηγεί πλέον τις τουρκικές επιχειρήσεις και διαμορφώνει τις περιφερειακές πολιτικές της Άγκυρας. Στην Ανατολική Μεσόγειο, η Τουρκία έχει επικαλεστεί τη «Γαλάζια Πατρίδα» για να δικαιολογήσει τη μονομερή κήρυξη θαλάσσιων ζωνών, την αμφισβήτηση των συμφωνιών ΑΟΖ μεταξύ Κύπρου, Αιγύπτου και Ισραήλ, και την υπογραφή συμφωνιών που παραβιάζουν την κυριαρχία των γειτόνων της.

Στις 27 Νοεμβρίου 2019, η Τουρκία και η Λιβύη υπέγραψαν ένα Μνημόνιο Κατανόησης για θαλάσσια οριοθέτηση και στρατιωτική συνεργασία, μια συμφωνία που δημιούργησε έναν διάδρομο ΑΟΖ που συνδέει τη νότια ακτή της Τουρκίας με τα βορειοανατολικά της Λιβύης, διασχίζοντας ζώνες που διεκδικούν η Ελλάδα και η Κύπρος και αγνοώντας νησιά όπως η Κρήτη. Η Ελλάδα και η Κύπρος κατήγγειλαν τη συμφωνία ως «παράνομη», οι Ηνωμένες Πολιτείες τη χαρακτήρισαν «άχρηστη και προκλητική», και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δήλωσε ότι «παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών» και παραβαίνει το Δίκαιο της Θάλασσας. Η Αθήνα καταδίκασε περαιτέρω ένα ανανεωμένο μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης του 2022 για τη συνεργασία στον τομέα των υδρογονανθράκων ως σκόπιμη κλιμάκωση που υπονομεύει την περιφερειακή σταθερότητα και παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας.

Η Κατάσταση στο Αιγαίο και οι Ευρύτερες Επιπτώσεις στο NATO

Στο Αιγαίο, η Τουρκία αμφισβητεί την αρχή του Δικαίου της Θάλασσας ότι τα νησιά δημιουργούν πλήρη θαλάσσια δικαιοδοσία όταν βρίσκονται κοντά στην τουρκική ενδοχώρα. Για να διεκδικήσει την κυριαρχία της, η Άγκυρα εκδίδει επανειλημμένα NAVTEX για ερευνητικά σκάφη που επιχειρούν σε αμφισβητούμενα ύδατα—έξι μόνο μεταξύ 2024 και 2025—προκαλώντας άμεσα ελληνικά αντίμετρα. Η Αθήνα υποστηρίζει ότι αυτές οι επιχειρήσεις παραβιάζουν την υφαλοκρηπίδα της, ενώ η Άγκυρα επιμένει ότι βρίσκονται εντός των αυτο-δηλωμένων θαλάσσιων ζωνών της.

Παρά τις προκλήσεις αυτές, ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε μια πρόταση στις 17 Οκτωβρίου 2025, για την αναβίωση ενός Φόρουμ Ανατολικής Μεσογείου που θα περιλαμβάνει την Αίγυπτο, την Κύπρο, τη Λιβύη και την Τουρκία για την επίτευξη θαλάσσιων συμφωνιών «που βασίζονται στον σεβασμό του διεθνούς δικαίου, και ειδικά του Δικαίου της Θάλασσας». Η Τουρκία δεν έχει ακόμη αποδεχθεί, αλλά οι σαρωτικές διεκδικήσεις της στο πλαίσιο της «Γαλάζιας Πατρίδας» και η απόρριψη των νομικών κανόνων καθιστούν την πιθανή συμμετοχή της απίθανη.

Αμφισβητώντας εκτάσεις της Ανατολικής Μεσογείου, η Άγκυρα προκαλεί τη συνοχή του NATO και την περιφερειακή σταθερότητα, διαβρώνοντας την εμπιστοσύνη που είναι απαραίτητη για τη συλλογική άμυνα.

Οι επιπτώσεις της «Γαλάζιας Πατρίδας» εκτείνονται πέρα από τις διμερείς διαφορές. Αμφισβητώντας εκτάσεις της Ανατολικής Μεσογείου, η Άγκυρα προκαλεί τη συνοχή του NATO και την περιφερειακή σταθερότητα, διαβρώνοντας την εμπιστοσύνη που είναι απαραίτητη για τη συλλογική άμυνα. Οι επεκτατικές διεκδικήσεις της κατά συμμάχων αποδυναμώνουν την αποτροπή και εισάγουν αβεβαιότητα στις επενδύσεις και την ανάπτυξη ενέργειας, όπως ο διάδρομος EastMed. Καθώς η περιοχή γίνεται κρίσιμη για την εξερεύνηση φυσικού αερίου και τους αγωγούς που μειώνουν την εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία, η επιθετική θαλάσσια στάση της Άγκυρας απειλεί τόσο την περιφερειακή τάξη όσο και την ενεργειακή ασφάλεια της Δύσης.

Πιο ανησυχητική είναι η ιδεολογική παγίωση της «Γαλάζιας Πατρίδας» εντός της ίδιας της Τουρκίας. Το δόγμα αποτελεί πλέον μέρος των σχολικών προγραμμάτων, με τους μαθητές να μαθαίνουν ότι η Τουρκία «αγωνίζεται ενάντια σε άδικες διεκδικήσεις» που αρνούνται τα νόμιμα θαλάσσια συμφέροντά της. Μια τέτοια κατήχηση πλαισιώνει τις θαλάσσιες διαφορές ως αγώνες εθνικής απελευθέρωσης, καλλιεργώντας μια γενιά που είναι προδιατεθειμένη να θεωρεί τη διπλωματία ως αδυναμία και τον εδαφικό αναθεωρητισμό ως πατριωτικό καθήκον. Αυτός ο μετασχηματισμός υποδηλώνει ότι η «Γαλάζια Πατρίδα» δεν είναι απλώς μια διαπραγματευτική τακτική, αλλά ένα μακροπρόθεσμο ιδεολογικό σχέδιο. Συνδυάζει τον εθνικισμό, τον μιλιταρισμό και τον γεωπολιτικό αναθεωρητισμό—ένα επικίνδυνο μείγμα για ένα μέλος του NATO που βρίσκεται σε ένα στρατηγικό σταυροδρόμι.

Για την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, το ερώτημα δεν είναι αν οι φιλοδοξίες της Τουρκίας μπορούν να μετριαστούν, αλλά αν μπορούν να περιοριστούν. Εάν η Τουρκία συνεχίσει να θέτει σε εφαρμογή τη «Γαλάζια Πατρίδα», οι προκλήσεις προς την Ελλάδα και την Κύπρο θα συνεχιστούν, η εσωτερική ενότητα του NATO θα διαρραγεί και η Ανατολική Μεσόγειος θα παραμείνει ένα σημείο ανάφλεξης για αντιπαράθεση. Η αξιοπιστία του NATO εξαρτάται από την προθυμία του να αντιμετωπίσει τις απειλές εκ των έσω εξίσου αποφασιστικά με αυτές εκ των έξω. Το να επιτρέπεται σε ένα μέλος να επιδιώκει επεκτατικά δόγματα που αποσταθεροποιούν συμμάχους και υπονομεύουν το διεθνές δίκαιο κινδυνεύει να δημιουργήσει ένα προηγούμενο που καμία συμμαχία δεν μπορεί να αντέξει.

Σταύρος Καλεντερίδης: Ποιος επικράτησε στην οικονομική αναμέτρηση Τραμπ – Σι στην Ν. Κορέα;

👉 Οι σπάνιες γαίες ως βασικός μοχλός πίεσης του Πεκίνου

👉 Ξεκινούν τις πυρηνικές δοκιμές οι ΗΠΑ

👉 Συνάντηση Ερντογάν – Μερτς στην Άγκυρα

Μερικές φορές αναρωτιέμαι τι θα συνέβαινε αν ο ηγέτης της Χαμάς Γιαχία Σινουάρ επέστρεφε στη ζωή. Τι θα σκεφτόταν για τη Γάζα σήμερα; Θα πίστευε ότι έχασε τον πόλεμο ή θα θεωρούσε ότι η Χαμάς νίκησε;

Από τη μία πλευρά, ναι, είναι νεκρός. Ο Μοχάμεντ Ντεΐφ και ο Ισμαήλ Χανίγιε έχουν επίσης φύγει, μαζί με σχεδόν κάθε διοικητή μεσαίου έως ανώτερου επιπέδου της Χαμάς στη Γάζα. Το οπλοστάσιο ρουκετών της ομάδας έχει εξαντληθεί, η δομή διοίκησής της έχει συντριβεί, και τουλάχιστον τα μισά από τα τούνελ της έχουν καταστραφεί. Οι Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις εξακολουθούν να ελέγχουν περίπου το μισό έδαφος της Γάζας, χωρίς να διαφαίνεται αποχώρηση. Στρατιωτικά, η Χαμάς έχει διαλυθεί.

Παρόλα αυτά, όπως έχουμε δει τις τελευταίες εβδομάδες, η Χαμάς απέχει πολύ από το να έχει εξαφανιστεί. Οι ένοπλοι άνδρες της, φορώντας μάσκες και πράσινες κορδέλες, έχουν επιστρέψει στους δρόμους της Γάζας, επαναβεβαιώνοντας τον έλεγχο, αστυνομεύοντας τον πληθυσμό και υπενθυμίζοντας σε όλους ότι η οργάνωση μπορεί να έχει ηττηθεί ως στρατός αλλά δεν έχει σβηστεί.

Το σχέδιο των 20 σημείων και το κενό που δημιουργείται

Έχουν περάσει σχεδόν τρεις εβδομάδες από τότε που ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ παρουσίασε το σχέδιό του των 20 σημείων. Κι όμως έχει σημειωθεί ελάχιστη πρόοδος σε οποιοδήποτε από τα 19 εναπομείναντα σημεία, και ακόμη και το πρώτο σημείο – η απελευθέρωση των ομήρων – παραμένει ημιτελές. Το θέαμα αυτής της εβδομάδας, με τη Χαμάς να «σκηνοθετεί» την «ανακάλυψη» των λειψάνων ενός ομήρου και να προσκαλεί τον Ερυθρό Σταυρό να το κινηματογραφήσει, ήταν μια έντονη υπενθύμιση ότι συνεχίζει να χειραγωγεί τόσο το Ισραήλ όσο και τη διεθνή κοινότητα.

Το σχέδιο του Τραμπ οραματιζόταν μια Γάζα μετά τη Χαμάς, με ένα νέο κυβερνητικό όργανο αποτελούμενο από τεχνοκράτες που δεν συνδέονται με την τρομοκρατική οργάνωση, υποστηριζόμενο από μια Διεθνή Δύναμη Σταθεροποίησης που θα αναπτυχθεί για να διατηρεί την ασφάλεια. Όμως τίποτα από αυτά δεν έχει υλοποιηθεί. Οι χώρες που είχαν δεσμευθεί να στηρίξουν τη Δύναμη Σταθεροποίησης διστάζουν. Πρώτα θέλουν να δουν αν η Χαμάς θα απομακρυνθεί. Ελλείψει αυτού, δημιουργείται ένα επικίνδυνο κενό, και η Χαμάς το γεμίζει.

Οι στόχοι του Σινουάρ και η αλλαγή του αφηγήματος

Αξίζει να θυμηθούμε τους στόχους που είχε θέσει ο Σινουάρ όταν ενορχήστρωσε την εισβολή της 7ης Οκτωβρίου. Ήθελε να εκτροχιάσει τη συμφωνία εξομάλυνσης μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας, και σε αυτό το μέτωπο, πέτυχε. Ακόμη και με την εκεχειρία σε ισχύ, η εξομάλυνση εξακολουθεί να μοιάζει μακρινή, ιδίως δεδομένης της άρνησης της τωρινής ισραηλινής κυβέρνησης να δηλώσει στήριξη σε μια πολιτική διαδικασία με τους Παλαιστινίους, κάτι που απαιτούν οι Σαουδάραβες.
Ο Σινουάρ ήθελε επίσης να επαναφέρει το παλαιστινιακό ζήτημα στην παγκόσμια ατζέντα. Και σε αυτό, επίσης, πέτυχε πέρα από κάθε φαντασία. Παρά το γεγονός ότι η 7η Οκτωβρίου ήταν η μεγαλύτερη σφαγή Εβραίων σε μία ημέρα μετά το Ολοκαύτωμα, η Γάζα έχει γίνει σύνθημα συσπείρωσης για ανθρώπους σε όλο τον δυτικό κόσμο. Η εικόνα νεαρών ανδρών και γυναικών να παρελαύνουν στις πρωτεύουσες της Δύσης τυλιγμένοι με κεφίγιες, να φωνάζουν «Free Palestine» και να ζητούν την εξάλειψη του Ισραήλ αποδεικνύει ότι πέτυχε αυτόν τον στόχο.

Αποδυνάμωσε η επίθεση το Ισραήλ; Στις 7 Οκτωβρίου, ναι, αλλά δύο χρόνια αργότερα, το Ισραήλ είναι πιθανώς πιο ασφαλές. Η Χαμάς και η Χεζμπολάχ έχουν υποστεί καταστροφικά πλήγματα. Το Ιράν βρίσκεται σε αμυντική θέση και οι πυρηνικές του εγκαταστάσεις έχουν καταστραφεί. Το καθεστώς Άσαντ ανατράπηκε στη Συρία.

Κι όμως, πολιτικά, ο Σινουάρ κατάφερε να μετατοπίσει το παγκόσμιο αφήγημα. Η παλαιστινιακή υπόθεση έχει γίνει και πάλι το κάλεσμα για μεγάλο μέρος της προοδευτικής Δύσης. Η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ισπανία, ο Καναδάς, το Βέλγιο και η Αυστραλία έχουν όλα αναγνωρίσει παλαιστινιακό κράτος, ακόμη κι ενώ Ισραηλινοί όμηροι κρατούνταν ακόμη ζωντανοί σε αιχμαλωσία από τη Χαμάς.

Τι ακολουθεί για την εκεχειρία και τη νομιμοποίηση

Λοιπόν, κερδίζει ή χάνει η Χαμάς; Η απάντηση δεν είναι απλή.
Προς το παρόν, ο Τραμπ παραμένει αφοσιωμένος σε αυτό που αποκαλεί «ειρήνη» που μεσολάβησε μετά από μια «σύγκρουση 3.000 ετών». Αλλά αυτό κάθε άλλο παρά ειρήνη είναι. Πρόκειται για μια εκεχειρία που μετά βίας κρατιέται, και καθώς η Χαμάς συνεχίζει να παραβιάζει τους όρους της, γίνεται δυσκολότερο για το Ισραήλ να δικαιολογεί την παραμονή του σιωπηλό.

Αυτή η εβδομάδα κατέδειξε αυτή την πολυπλοκότητα: Αφού η Χαμάς «έπαιξε» με τα λείψανα ενός ομήρου, έστησε ενέδρα σε μονάδα των IDF στη Ράφα, σκοτώνοντας τον έφεδρο Γιόνα Φέλντμπαουμ. Το Ισραήλ αντεπιτέθηκε, αλλά μόνο αφού συντόνισε με την Ουάσιγκτον. Μέσα σε μία ημέρα, η εκεχειρία αποκαταστάθηκε.

Το ερώτημα είναι τι θα συμβεί την επόμενη φορά που η Χαμάς θα παραβιάσει τους όρους – είτε καθυστερώντας ξανά την επιστροφή των ομήρων είτε επιτιθέμενη ξανά σε στρατεύματα των IDF. Θα στηρίξει ο κόσμος το δικαίωμα του Ισραήλ να απαντήσει ή θα πιέσει την Ιερουσαλήμ να αποσυρθεί πλήρως, υποστηρίζοντας ότι αν το Ισραήλ δεν βρισκόταν στη Γάζα, ίσως η Χαμάς θα σταματούσε να επιτίθεται;

Δυστυχώς, γνωρίζουμε ήδη την απάντηση. Οι ίδιες φωνές που ζήτησαν αυτοσυγκράτηση στις 8 Οκτωβρίου θα το κάνουν ξανά. Οι ίδιες κυβερνήσεις που αναγνώρισαν παλαιστινιακό κράτος ενώ η Χαμάς κρατούσε ομήρους θα εξισώσουν ξανά την ισραηλινή αυτοάμυνα με επιθετικότητα.

Αυτή είναι η πραγματικότητα που αντιμετωπίζει τώρα το Ισραήλ. Τα στρατιωτικά του επιτεύγματα είναι πραγματικά, αλλά χωρίς μια πολιτική δομή για να αντικαταστήσει τη Χαμάς, κινδυνεύουν να εξατμιστούν. Κενό δεν μπορεί να υπάρχει στη Γάζα· κάτι θα το γεμίσει – είτε ο διεθνής συνασπισμός που οραματίστηκε ο Τραμπ είτε η ίδια η Χαμάς.

Οι επιλογές του Ισραήλ είναι περιορισμένες. Η πρώτη του προτεραιότητα πρέπει να είναι η εξασφάλιση της συνεχιζόμενης αμερικανικής στήριξης. Η επίσκεψη του πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου αυτή την εβδομάδα στο συντονιστικό κέντρο που διοικείται από την Κεντρική Διοίκηση των ΗΠΑ στην Κυριάτ Γκατ ήταν μέρος αυτής της προσπάθειας. Ενδιαφέρον είναι ότι ακόμη και οι πιο δεξιοί υπουργοί της κυβέρνησης, Ιταμάρ Μπεν Γκβιρ και Μπετσαλέλ Σμοτριτς, έχουν παραμείνει ασυνήθιστα σιωπηλοί.

Φαίνεται να καταλαβαίνουν ότι είναι σοφότερο να αφήσουν τη Χαμάς να σπάσει την εκεχειρία παρά να τη διαλύσουν οι ίδιοι. Αν το Ισραήλ εξαναγκαστεί να ξαναρχίσει τον πόλεμο, πρέπει να το κάνει με νομιμοποίηση, όχι με πρόκληση.

Ωστόσο, η νομιμοποίηση από μόνη της δεν θα λύσει το πρόβλημα. Αν η Χαμάς διατηρήσει τον έλεγχο επί του πεδίου, αν δεν προκύψει ποτέ ένα νέο κυβερνητικό ον, και αν η Διεθνής Δύναμη Σταθεροποίησης αποτύχει να αναπτυχθεί, η Γάζα θα επιστρέψει ακριβώς σε αυτό που ήταν πριν από τις 7 Οκτωβρίου και θα αναδυθεί ξανά ως θύλακας τρομοκρατίας που συνιστά συνεχή απειλή για το Ισραήλ. Η Χαμάς δεν θα αφοπλιστεί οικειοθελώς, ούτε θα μεταρρυθμιστεί. Η επιτρεπτική εκ νέου εγκαθίδρυση του ελέγχου της θα ήταν ιστορικό λάθος.

Αν το Ισραήλ θέλει να κερδίσει πραγματικά, πρέπει να επιμείνει σε μια πραγματική εναλλακτική στη Γάζα, μία που θα υποστηρίζεται από περιφερειακούς εταίρους και θα συντηρείται από διεθνή νομιμοποίηση. Χωρίς αυτήν, η ιδεολογία της Χαμάς θα επιβιώσει, και η κληρονομιά του Σινουάρ θα ζει ακόμη και από τον τάφο.

YAAKOV KATZ

The Jerusalem Post