Αλγόριθμοι σε ρόλο εκδοτών! Πώς τα social media μας «ταΐζουν» βία και χειραγωγούν τις αντιδράσεις μας

Γράφει η Εύη Βάρθη

Δεν είναι μόνο τα γεγονότα που μας συγκλονίζουν, αλλά και ο τρόπος που φτάνουν σε εμάς. Μέσα σε μία μόλις εβδομάδα, δύο σοκαριστικά βίντεο κυριάρχησαν στα κοινωνικά δίκτυα: η άγρια δολοφονία της Ίρινα Ζαρούτσκα μέσα σε λεωφορείο και η εν ψυχρώ εκτέλεση του Τσάρλι Κερκ σε δημόσια εκδήλωση. Πέρα από την ίδια την τραγωδία, αυτό που ανησύχησε περισσότερο ήταν η «συσκευασία» τους: ο τρόπος με τον οποίο προβλήθηκαν, διαμοιράστηκαν και αποτέλεσαν πεδίο αντιπαράθεσης online.

Το πρώτο βίντεο δίχασε, με διαφορετικές πλευρές να προβάλλουν τη δική τους «αλήθεια». Το δεύτερο προκάλεσε σοκ αλλά και μια παράξενη αδιαφορία, σαν να καταναλώθηκε με την ίδια ευκολία που καταναλώνουμε οποιοδήποτε άλλο διαδικτυακό περιεχόμενο. Και το ερώτημα παραμένει: όταν η βία μας σερβίρεται με τόση ευκολία, μήπως κινδυνεύουμε να μουδιάσουμε; Ή ακόμα χειρότερα, μήπως αφήνουμε τους αλγόριθμους να καθορίζουν όχι μόνο τι βλέπουμε, αλλά και πώς νιώθουμε γι’ αυτό;

Η ψευδαίσθηση της ουδετερότητας

Τα social media δεν είναι ουδέτερα. Παρακολουθούν κάθε μας κίνηση: τι κάνουμε κλικ, τι σχολιάζουμε, ακόμα και πού σταματάμε το σκρολάρισμα. Ό,τι μας τραβά την προσοχή, πολλαπλασιάζεται. Όχι για να μας προσφέρουν την «αλήθεια», αλλά για να μας κρατήσουν κολλημένους στην οθόνη.

Έτσι δημιουργείται η λεγόμενη «φούσκα φίλτρων»: κατά κύριο λόγο βλέπουμε περιεχόμενο που συμφωνεί με τις απόψεις μας, ενώ πού και πού παρεισφρέει και η αντίθετη άποψη, όχι τυχαία, αλλά επειδή η οργή αποφέρει περισσότερη αλληλεπίδραση.

Όταν η βία γίνεται «περιεχόμενο»

Επαναλαμβανόμενη έκθεση σε βίαιες εικόνες οδηγεί σταδιακά σε απευαισθητοποίηση. Το πρώτο βίντεο μας σοκάρει. Το δεύτερο μας ταράζει. Στο δέκατο, ίσως απλώς το προσπερνάμε. Έτσι, η δολοφονία ή η επίθεση μετατρέπεται σε απλό «κοντέντ», σε θέαμα. Το όριο ανάμεσα στην τραγωδία και την ψυχαγωγία αρχίζει να θολώνει.

Οι πλατφόρμες και οι παγίδες τους

• Facebook & Instagram: ενισχύουν τις απόψεις μας αλλά ρίχνουν και «σπινθήρες» διαφωνίας.

• TikTok: εγκλωβίζει ταχύτερα σε «φούσκα», με βίαια κλιπ να γίνονται viral σε λίγες ώρες.

• X (Twitter): μίξη από echo chambers και ακραίες αντιπαραθέσεις.

• YouTube: το κλασικό «rabbit hole» – από ένα βίντεο μπορεί να βρεθείς σε ολόκληρη αλυσίδα μονοδιάστατης πληροφόρησης.

Ο αντίκτυπος στη συνείδησή μας

Οι αλγόριθμοι αλλάζουν τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο:

• Μας κάνουν να πιστεύουμε ότι «όλοι» συμφωνούν μαζί μας.

• Μεγεθύνουν τις πιο ακραίες φωνές της «άλλης πλευράς».

• Μας μουδιάζουν συναισθηματικά.

• Δημιουργούν μια ψευδαίσθηση ότι ο κόσμος είναι πιο επικίνδυνος απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα.

Τι μπορούμε να κάνουμε

Η λύση δεν είναι εύκολη, αλλά υπάρχουν αντίδοτα:

• Να ακολουθούμε ποικιλία φωνών, ακόμα κι αν διαφωνούμε.

• Να διασταυρώνουμε ειδήσεις από διαφορετικές πηγές.

• Να περιορίζουμε την έκθεσή μας σε σκληρές εικόνες.

• Να αναρωτιόμαστε: αυτό το ποστ με ενημερώνει ή απλώς με εξοργίζει;

Το μόνο σίγουρο είναι πως τίποτα δεν γίνεται τυχαία. Το τι βλέπουμε και πώς το αντιλαμβανόμαστε είναι προϊόν σχεδιασμού. Και όσο πιο συνειδητοί γινόμαστε απέναντι σε αυτήν την πραγματικότητα, τόσο πιο ελεύθεροι θα παραμείνουμε απέναντι σε αυτό που πραγματικά πιστεύουμε — και νιώθουμε.